غدیر خم در کلام اسلامی

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث غدیر خم است. "غدیر خم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

غدیر خم در حدیث | غدیر خم در نهج البلاغه | غدیر خم در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل غدیر خم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

از روشن‌ترین احادیث پیامبر اسلام (ص) درباره امامت و خلافت، حدیث غدیر خم است. چون پیامبر (ص) پس از حج اکبر، همراه شماری بسیار از حجاج رهسپار مدینه شد، میانِ راه در جایی به نام "غدیر خم" باز ایستاد و فرمان داد حاجیان نیز از حرکت باز ایستند. آن‌گاه فرشته وحی فرود آمد و آیه تبلیغ^[۱] را نازل کرد. لحن آیه نشان می‌دهد که پیامبر (ص) موظف است بی‌درنگ پیام الهی را به مردم ابلاغ کند؛ پیامی که احساس می‌کرد ممکن است با مخالفت شماری از مردم روبه‌رو شود. خداوند در این آیه فرموده است که اگر پیامبر (ص) پیام آیه را ابلاغ نکند، گویی رسالت خویش را ادا نکرده است. نیز در آیه آمده است که خداوند، پیامبر خویش را از گزند مردم حفظ خواهد کرد^[۲]. وقتی کاروان از حرکت بازایستاد و همه مردم در غدیر خم گرد آمدند و ظهر فرا رسید، پیامبر (ص) نماز ظهر را به جماعت گزارد و بر فراز منبری از کجاوه شتران رفت و با صدای بلند خطبه‌ای را آغاز کرد. نخست از مردم پرسید: "آیا من بر سرپرستی شما از خود شما سزاوارتر نیستم؟" مردم گفتند: "آری، یا رسول‌الله!" این پرسش پیامبر (ص) اشارتی بود به آنچه در قرآن آمده است و خداوند می‌فرماید: ﴿النَّبِيُ‏ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنِينَ‏ مِنْ‏ أَنْفُسِهِمْ‏ ﴾. آن گاه فرمود: ﴿ مَنْ‏ كُنْتُ‏ مَوْلَاهُ‏ فَهَذَا عَلِيٌ‏ مَوْلَاه‏‏ ﴾ یعنی: "هر کس من مولای اویم، پس علی مولای او است". بدین سان، پیامبر (ص)- به فرمان الهی- برای علی (ع) همان مقام ولایت را برنهاد که خدا برای خود آن حضرت برنهاده بود. پس از خطابه پیامبر (ص) آیه "اکمال دین و اتمام نعمت" نازل شد که خداوند در آن می‌فرماید: "امروز دین شما را برایتان کامل کردم و نعمت خویش را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را برای شما به عنوان دین برگزیدم"^[۳]. این رویداد، بی هیچ گونه شک و تردید و ابهامی در کتب روایی و تاریخی مسلمانان آمده است و بیش از صد صحابی پیامبر (ص) آن را روایت کرده‌اند. همچنین از قرن دوم تا قرن چهاردهم هجری، بیش از سیصد و شصت عالِم مسلمان به گونه‌ای این رویداد را گزارش کرده‌اند^[۴].
شیعیان به اجماع، معتقدند که بنابر این پیام الهی و ابلاغ رسالی، علی (ع) به ولایت و سرپرستی مسلمانان منصوب شده است؛ زیرا تنها برای انجام این وظیفه سترگ بود که پیامبر اسلام (ص) در روزهای پایانی عمر شریف خویش، صد و بیست هزار حاجی را در آن گرمای سوزان گرد هم آورد و تبلیغ آن نشان کمال و تمام دین بود. چون پیامبر (ص) از منبر فرود آمد، حسان- شاعر عهد رسالت- اجازه خواست و برخاست و ماجرای نصب علی (ع) را به امامت در قالب شعر بازگفت. در این شعر تصریح شده است که پیامبر (ص)، علی (ع) را به عنوان امام و هادی مردم پسندیده است^[۵]. پس از ابلاغ پیام الهی، بزرگان صحابه و از جمله خلیفه اول و دوم اهل سنت، پیش علی (ع) آمدند و امارت مؤمنان را بدو مبارک باد گفتند^[۶]. علی (ع) و دیگر امامان (ع) نیز در مواضع متعددی به حدیث غدیر استناد کرده و آن را سندی زنده بر ولایت خویش دانسته‌اند. بنابر روایات امامان معصوم (ع) روز غدیر خم- به عنوان روز اعلام رسمی ولایت علی (ع)- از اعیاد بزرگ اسلامی است^[۷]^[۸].
غدیر خم از آن رو همچنان زنده مانده است که رسول خدا (ص) با زمینه‌سازی‌هایی هوشیارانه، پیام الهی را به گوش مسلمانان رساند و بدانان فرمود که آنچه را گفتم، حاضران به غایبان برسانند. دیگر آنکه خداوند سه آیه قرآن کریم را بدان اختصاص داده است^[۹]. دیگر آنکه شاعران و ادیبان از همان آغاز، ماجرا را به نظم و نثر کشیدند و ادبیاتی شکوهمند در این موضوع پدید آوردند. چهارم آنکه روز ۱۸ ذی‌الحجه نزد مسلمانان- شیعه و سنی- به "روز غدیر خم" شهرت یافت^[۱۰]^[۱۱].

منابع

فرهنگ شیعه

جستارهای وابسته

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾؛ سوره مائده، آیه ۶۷.
↑ الغدیر، ۱/ ۱۴ و ۱۵؛ المراجعات‌، نامه ۵۷؛ اضواء علی عقائد الشیعة الامامیة و تاریخهم‌، ۱۳۳.
↑ ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾؛ سوره مائده، آیه ۳.
↑ فرهنگ شیعه، ص 350-351.
↑ اضواء علی عقائد الشیعة الامامیة و تاریخهم‌، ۱۳۳.
↑ المراجعات‌، نامه ۵۶؛ الغدیر، ۱/ ۲۸۳- ۲۷۰.
↑ المراجعات‌، نامه ۵۶؛ الغدیر، ۱/ ۲۶۷؛ وفیات الاعیان‌، ۱/ ۶۰؛ آثار الباقیة، ۳۹۵.
↑ فرهنگ شیعه، ص 351.
↑ ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾؛ سوره مائده، آیه ۳ و ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ﴾؛ آیه ۶۷؛ ﴿سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ لِّلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ مِّنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ﴾؛ سوره معارج، آیه ۳- ۱.
↑ همان؛ اضواء علی عقائد الشیعة الامامیة و تاریخهم‌، ۱۳۳.
↑ فرهنگ شیعه، ص 351-352.

[1] ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾؛ سوره مائده، آیه ۶۷.

[2] الغدیر، ۱/ ۱۴ و ۱۵؛ المراجعات‌، نامه ۵۷؛ اضواء علی عقائد الشیعة الامامیة و تاریخهم‌، ۱۳۳.

[3] ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾؛ سوره مائده، آیه ۳.

[4] فرهنگ شیعه، ص 350-351.

[5] اضواء علی عقائد الشیعة الامامیة و تاریخهم‌، ۱۳۳.

[6] المراجعات‌، نامه ۵۶؛ الغدیر، ۱/ ۲۸۳- ۲۷۰.

[7] المراجعات‌، نامه ۵۶؛ الغدیر، ۱/ ۲۶۷؛ وفیات الاعیان‌، ۱/ ۶۰؛ آثار الباقیة، ۳۹۵.

[8] فرهنگ شیعه، ص 351.

[9] ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾؛ سوره مائده، آیه ۳ و ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ﴾؛ آیه ۶۷؛ ﴿سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ لِّلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ مِّنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ﴾؛ سوره معارج، آیه ۳- ۱.

[10] همان؛ اضواء علی عقائد الشیعة الامامیة و تاریخهم‌، ۱۳۳.

[11] فرهنگ شیعه، ص 351-352.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]