علم حصولی معصوم

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

علم حصولی معصوم در قرآن - علم حصولی معصوم در حدیث - علم حصولی معصوم در کلام اسلامی - علم حصولی معصوم در فلسفه اسلامی - علم حصولی معصوم در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• ممکن است مراد از علم حصولی معصوم یکی از موارد زیر باشد:

1. علم حصولی در اصطلاح فلسفه و منطق و معرفت شناسی: به دانشی گفته می‌شود که از طریق صورت‌های ذهنی حاصل می‌شود. این علم، اکتسابی است و از راه ابزارهای حسی؛ مانند: چشم و گوش و دیگر حواس ادراکی به‌ دست می‌‏آید. در مقابل، در علم حضوری که ابزار آن قلب یا روح انسان است، خود معلوم نزد عالِم (روح) حاضر می‌شود». این اصطلاح هماهنگ با اصطلاحات منطق و فلسفه و شناخت شناسی است.
2. علم حصولی در اصطلاح برخی دانشمندان کلام و امام شناسی: به معنای "علم ارادی" است. کسانی که اینگونه تعبیراتی آورده اند هنگام سخن از «علم حضوری» مراد آنان در اغلب، «علم فعلی» است: "مراد از علم حضوری او (امام) آشکار شدن معلومات نزد او به طور بالفعل است، در مقابل علم شأنى، بالقوه و به هنگام اراده که از آن این گونه تعبیر می‌شود: "اگر بخواهد که بداند، می‌داند".

• آنچه مورد بحث در این مدخل است، علم حصولی از دیدگاه فلسفه و منطق است.

چیستی علم حصولی

علم حصولی معصوم چیست؟

(پرسمان علم معصوم)

• علم حصولی به دانشی می‌گویند که از طریق صورت‌های ذهنی حاصل می‌شود. این علم، اکتسابی بوده و از راه ابزارهای حسی، مانند چشم و گوش و دیگر حواس ادراکی به‌ دست می‌‏آید. در مقابل، در علم حضوری که ابزار آن قلب یا روح انسان است، خود معلوم نزد عالِم حاضر می‌شود. این اصطلاح، در آیات و روایات وجود ندارد لذا تطبیق آن بر علوم امامان (ع)، نوعی استنباط است.

حصولی یا حضوری بودن علم معصوم

آیا معصوم علم حصولی نیز دارد؟

(پرسمان علم معصوم)

• حال آیا علوم معصومین (ع) حضوری است یا حصولی؟ باید گفت، امام هم مانند همۀ انسان‌های دیگر علومی دارد که از طریق به کارگیری حواس ظاهری به دست می‌آید، منتها راه های کسب علوم امامان (ع) را می‌توان در چند طریق بیان کرد که برخی از حضوری و برخی حصولی هستند:

1. نزول بی واسطۀ وحی بر قلب: مانند مواردی که حقایق، بدون واسطۀ حضرت جبرئیل بر قلب پیامبر (ص) نازل می‌شد. الهام و القای روح القدس را نیز می‌توان از این قسم دانست.
2. دریافت علوم از فرشتگان: مانند نزول جبرئیل بر پیامبر (ص) و آوردن آیات قرآن.
3. نزول وحی در خواب: مانند ابلاغ ماموریت ذبح حضرت اسماعیل به حضرت ابراهیم (ع).
4. بهره‌گیری از حواس و ... .

• راه اول جزء علوم حضوری محسوب می‌شود زیرا این علوم بدون هر واسطه‌ای، از جانب خدا بر قلب پیامبر نازل می‌شود؛ ارتباط با فرشتگان نیز دو گونه است: گاهی ارتباط با حقیقت ملکوتی آنان است که در این صورت، علوم دریافتی حضوری خواهد بود و گاهی ارتباط با فرشته، همراه با تجسد مادی اوست، در این صورت، دانش حاصل از این ارتباط، حصولی خواهد بود؛ مانند ظهور مادی فرشتگانی که مأمور هلاکت قوم لوط بودند. در سایر طرق که به صورت شنیدن و دیدن هست اگر دیدن و شنیدن، حسی و مادی باشد، دانش به دست آمده از آن، حصولی خواهد بود، اما اگر حقیقت این نوع دیدارها و گفت و گو‌ها، شهودی و غیرحسی باشد، دانش به دست آمده از آنها حضوری خواهد بود. اطمینان به اینکه آیا کسب علم از راه حسی بوده است یا شهودی، نیاز به قراین دارد. لذا علوم باواسطه، ممکن است به شکل حصولی یا حضوری باشند.

نتیجه گیری

• بنابراین علوم به دست آمده برای برگزیدگان خداوند، با توجه به روش های مختلف آن، در حضوری یا حصولی بودن متفاوت بوده، برخی حصولی و برخی حضوری اند.

پرسش‌های وابسته

• علم حصولی معصوم چیست؟ (پرسش)
• آیا معصوم علم حصولی نیز دارد؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

منابع

1. هاشمی، سید علی، ماهیت و قلمرو علم‌الأسماء؛
2. صدیقی، کاظم، سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا
3. مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن؛
4. میرترابی حسینی، زهرةالسادات، علم لدنی در قرآن و حدیث
5. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی
6. باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی
7. شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا

پانویس