بحث:اصحاب صفه

اصحاب صفّه

یکی از مکان‌های مقدس مسجدالنبی، «صفّه» است. هر گاه از باب جبرئیل، وارد مسجدالنبی شوید و مستقیم به سمت جلو بروید، طرف راست شما (بین باب جبرئیل تا باب النساء) در جهت شمالی حجره طاهره، مساحتی است برجسته و ممتاز و یک پله از سطح مسجد بالا است، این جا محل زندگی «اصحاب صفه» در زمان پیامبر(ص) بوده است. پیش از آن که، کعبه به عنوان قبله مسلمین، تعیین گردد، قبله و محراب مسجدالنبی «که رو به بیت المقدس بوده است» مقابل صفه قرار داشته است. اما در حال حاضر پشت به قبله قرار دارد.

این محل در گذشته، خارج از مسجد و خانه پیامبر(ص) بوده است. اکنون این مکان تاریخی، داخل مسجد و جزء مسجد و حرم شریف شده است. سرپرستی آن پاک مردان را، یک سیاه کوتاه قد، به نام «جویبر» عهده‌دار بود. او پیشوای اصحاب صفه بود و چون در کنار مسجد بودند، هنگام نماز اولین صف نماز جماعت، به آنان اختصاص داشت.

برخی از معاصران درباره صفه نوشته‌اند: زمینی که به اهل «صفه» اختصاص داده شده بود، مساحتی ۹۶ متری و مسقف بود، که در منتهی الیه شرقی مسجد، کنار دیواره شمالی قرار داشت. این محل، سقفی داشت تا اصحاب صفه از تابش خورشید در امان باشند و بتوانند در سایه آن بیاسایند. برخی از آنان، شام را میهمان انصار بودند، اما برای خواب، به محل صفه می‌آمدند.

اصحاب صفه یا اهل صفه گروهی از صحابه پیامبر(ص) از مهاجرین و انصار تهی دست مدینه بودند که به واسطه بی‌بهره بودن از خانه و خانواده، در صفه (سکوی) مسجد پیامبر(ص) زندگی می‌کردند. برخی از آنان با صدقات، گذران زندگی می‌کردند و گروهی روزها در پی کسب معاش می‌رفتند و گاه هنگام فرا رسیدن شب، پیامبر(ص) آنان را در میان اصحاب خود تقسیم می‌کرد و عده‌ای را نیز به خانه خود می‌برد. اصحاب صفه شب‌ها تا دیر هنگام به عبادت و فراگرفتن قرآن می‌پرداختند و چون زمان جنگ می‌رسید، زودتر از دیگران سلاح برمی‌گرفتند. شمارشان ثابت نبود، گاهی یکی پس از یافتن مسکن و تشکیل خانواده از جمع آنها جدا می‌شد و زمانی کسانی تازه به گروه‌شان افزوده می‌شدند.

این تعداد کمتر از ده، تا بیش از ۷۰ تن نوسان داشت، اما می‌گویند مجموع کسانی که در زمره اصحاب صفه به حساب آمدند، از چهارصد تن بیشتر بوده است.

با آغاز فتوحات اسلام و سرازیر شدن سیل غنایم به مدینه، اصحاب صفه از مال بی‌نیاز شده، مسجد را ترک کردند. اما برخی از آنان که فقر و پارسایی را به زندگی آسوده و پرتنعم و ناز و نعمت، ترجیح می‌دادند، زاهدانه به زندگی خود، ادامه دادند.

برخی از چهره‌های معروف از صفه نشینان، عبارت‌اند از: «ابوذر غفاری»، «سلمان فارسی»، «عبدالله بن مسعود»، «مقداد بن اسود»، «حذیفة بن یمان»، «صهیب رومی» و «بلال». گفته شده است: «عبادة بن صامت» به صفه نشینان، قرآن می‌آموخت.

در دائرة المعارف تشیع، به «عمار یاسر» و «ابوعبیده جراح» نیز اشاره شده است. در تفسیر الدرالمنثور مطابق حدیثی که نقل کرده، آمده است که: آیه شریفه: ﴿وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ...﴾ درباره «اصحاب صفه» نازل گردید؛ زیرا که آنها آرزو داشتند، دنیای‌شان، رو به راه و آباد شود.

آنان در جنگ‌های اسلامی، شرکت می‌کردند و مخلصانه جهاد می‌نمودند، بعضی از آیات قرآن در فضیلت آنان و صفا و پاکی و قداست‌شان وارد شده است. آنها به خاطر سکونت در «صفه» به اصحاب الصُّفه ملقب و نامیده شده‌اند.

«ایوان صفه» را «دَکَّة الاغوات» می‌گفتند که هنوز هم به این نام خوانده می‌شود. پیامبر خدا(ص) از مقابل فقرای صفه می‌گذشت و می‌فرمود: اگر می‌دانستید که نزد خدا چه جایگاهی دارید هر آینه می‌خواستید که بر فقر شما افزوده شود. این عده حتی لباس و پوشش کافی برای حفاظت خود نداشتند هنگامی که غذا، هدیه و یا مالی برای رسول اکرم(ص) می‌رسید قبل از هر چیز میان اهل صفه پخش کرده و به آنان می‌خورانید. خداوند تبارک و تعالی آیات شریفه سوره کهف را در مورد این فقرا بر آن حضرت نازل فرمود: ﴿وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ...﴾..

زمانی که این آیات نازل شد، رسول خدا(ص) فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ في أُمَّتِي مَنْ أُمِرْتُ أَنْ أُصَبِّرَ نَفْسِي مَعَهُمْ»، «حمد خدایی را که در امت من کسانی را قرار داد که مامور شده‌ام همراه آنان صبر کنم».

این ایوان که اکنون در شمال شرقی محدوده اصلی و مدخل «باب جبرئیل» یعنی مقابل «محراب التهجد» و منزل «فاطمه(س)» قرار دارد، ارتفاعی حدود نیم متر و مساحتی حدود سی متر داشته و به شکل مربع مستطیل است. یک سوم قسمت جنوبی آن یعنی به سمت قبله، از دوران پیامبر(ص) و بقیه آن از افزوده‌های عمر بن عبدالعزیز است. تلاوت قرآن و اقامه نماز بر این ایوان بسیار سفارش شده است.