مقدمه

تفسیر اشاعره تفسیری است که دانشمندان اشعری با توجه به مبانی کلامی و اعتقادی خود نگاشته‌اند.

اشاعره پیروان مکتب کلامی ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری هستند که در سال ۲۶۰ق در بصره متولد شد و در سال ۳۲۴ ق در بغداد درگذشت.

اشعری در فروع (فقه) تابع مذهب شافعی بود؛ ولی در اثبات عقاید خویش، ادله کلامی را به کار برد و اصول آن را با عقاید اهل‌سنت و جماعت وفق می‌داد.

اشعری برخلاف معتزله به قِدَم قرآن اعتقاد داشت، تفاوت بین ذات و صفات خدا را پذیرفت و به ضرورت رؤیت خدا در قیامت تأکید می‌ورزید.

اشاعره در تفسیرهای خود کوشیده‌اند آیات قرآنی را طبق آرا و نظریات فقهی و کلامی خود معنا کنند. این تلاش در آیاتی که مسئله رؤیت خدا در قیامت را مطرح می‌کنند، چشمگیرتر است[۱].[۲]

تفاسیر اشاعره

تفاسیری را گویند که اشاعره با توجه به مبانی فکری و عقیدتی خود نوشته‌اند، از آن جمله‌اند:

  1. التسهیل لعلوم التنزیل معروف به «تفسیر ابن جزی» تألیف ابو القاسم محمد بن احمد بن جزی الکلبی الغرناطی الأندلسی المالکی، تفسیری کامل در دو جلد و به زبان عربی؛
  2. التفسیرات الاحمدیة، اثر احمد بن ابی سعید در یک جلد بزرگ و به زبان عربی و از مهم‌ترین کتاب‌های تفسیری - فقهی حنفیه؛
  3. تفسیر القرآن الحکیم، معروف به «تفسیر خفاجی»، اثر محمد عبدالمنعم خفاجی، نگاشته‌ای جدید و شامل همه آیات قرآن و به زبان عربی؛
  4. تفسیر القرآن العظیم، تألیف حافظ ابومحمد عبدالرحمان بن ابی‌حاتم رازی، تفسیری روایی و ناتمام؛
  5. تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن‌کثیر)، تألیف عمادالدین اسماعیل بن عمرو بن کثیر دمشقی معروف به ابن کثیر؛
  6. تفسیر المراغی، اثر احمد بن مصطفی مراغی، تفسیری ده جلدی و به زبان عربی؛
  7. التفسیر المظهری به‌قلم قاضی محمد ثناءالله عثمانی مظهری؛
  8. الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابوبکر بن فرح انصاری خزرجی اندلسی مشهور به محمد بن احمد قرطبی؛ تفسیری وسیع و کامل که بیشتر به احکام فقهی پرداخته است؛
  9. الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن (تفسیر ثعالبی)، تألیف عبدالرحمن بن محمد ثعالبى؛ که به صورت موجز نگارش یافته است؛
  10. روائع‌ البیان فی تفسیر آیات الأحکام من القرآن (تفسیر صابونی)، اثر محمد علی صابونی، تفسیری برگرفته از همه کتاب‌های فقهی بدون گرایش به مذهبی خاص، در دو جلد و به زبان عربی[۳].[۴]

مفسّران اشاعره

اسامی برخی از دانشمندان اشعری که با توجه به مبانی فکری، کلامی و فقهی خود در زمینه تفسیر و علوم قرآن آثاری پدید آورده‌اند، عبارتند از:

  1. ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری صاحب تفسیر لطائف‌ الاشارات؛
  2. ابومحمد حسین بن مسعود بن محمد بغوی، ملقب به محیی‌السنة نویسنده معالم‌ التنزیل؛
  3. محمد بن عمر بن حسن بن حسین تیمی بکری مشهور به فخرالدین رازی، صاحب مفاتیح‌ الغیب (معروف به التفسیر الکبیر و تفسیر فخر رازی
  4. محمد عبده و محمد رشید رضا صاحب تفسیر المنار؛
  5. برهان‌الدین ابوالحسن ابراهیم بن عمر بقاعی صاحب تفسیر نظم الدُّرَر فی تناسب الآیات و السُوَر؛
  6. محمد بن محمد شریفی صاحب تفسیر السراج‌ المنیر؛
  7. جلال‌الدین عبدالرحمان بن ابی بکر بن محمد، معروف به ملا جلال‌الدین سیوطی صاحب تفسیر الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور؛
  8. سلیمان بن عمر عجیلی معروف به الجمل صاحب تفسیر الفتوحات‌ الإلهیّه؛
  9. محمد بن احمد اسکندرانی صاحب تفسیر کشف الاسرار النورانیة القرآنیة فیما یتعلّق بالأجرام السماویة و الأرضیة و الحیوانات و النباتات و الجواهر المعدنیة[۵].[۶]

منابع

پانویس

  1. ابو زهره، محمد، تاریخ مذاهب اسلامی، صفحه (۱۵۱-۱۶۲)؛ شهرستانی، محمد بن عبد الکریم، الملل والنحل، جلد۱،صفحه (۱۱۳-۱۱۴)؛ مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، صفحه (۵۶-۵۹)؛ مادلونگ، ویلفرد، فرقه‌های اسلامی، صفحه ۱۸۳
  2. فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۵۸.
  3. ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۴۲۳و(۳۵۷-۴۴۲)و۲۹۳
  4. فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۶۸۵.
  5. ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۷۱۳ و۶۶۴ و۶۵۰ و۶۴۴ و۶۰۱ و۵۸۱ و(۴۹۶-۴۴۲)و۴۵۸.
  6. فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۴۴۸۴.