علماء

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام مهدی است. امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام مهدی در قرآن - امام مهدی در حدیث - امام مهدی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

• علم یکی از میزان‌های برتری افراد است. علم حقیقی مایه سعادت و پیروزی بشر است و جهل باعث سیه‌روزی و ایجاد مشکلات برای بشر خواهد بود. در غیبت کبری ما موظف هستیم که به عالمان و فقهایی رجوع کنیم که به راستی علم را برگرفته‌اند و بدان عمل می‌کنند. یکی از نشانه‌های آخرالزمان از بین رفتن علم و گسترش جهل است. علما و فقها در آخرالزمان بسیار تغییر می‌کنند و زمانی که حضرت مهدی (ع) ظهور می‌کند با دست یدالهی او عقل‌ها کامل می‌شود و جهل‌ها برطرف می‌شود و علم گسترش می‌یابد.
• امام صادق (ع) به گروهی از شیعیان فرمود: چگونه خواهید بود آن زمانی که امام خود را میان خود نمی‌یابید،... پس زمانی که دیدید علم از میان شما رخت بربسته منتظر باشید که فرج و ظهور واقع شود.
• یکی از نشانه‌های ظهور حضرت آن است که قتل و کشتار بسیار رخ می‌دهد و علم از بین می‌رود و جهل گسترش می‌یابد، علمای حقیقی نایاب می‌شوند، جاهلان و بی‌خردان بر علما غالب می‌شوند و علما از شدت فتنه‌ها آرزوی مرگ می‌کنند. علم زمانی از بین می‌رود که کسی به دنبال کسب آن نباشد و زمانی که مردم به اندوختن دانش اهمیت ندهند، به مرور جهل بر آنان مستولی خواهد شد. البته ممکن است زوال علم بدین معنا باشد که در آخرالزمان به علوم دنیایی اهمیت بسیاری می‌دهند و مردم با سعی و کوشش به دنبال کسب چنین علومی هستند اما از بهره‌گیری از دانش‌های الهی مثل اخلاق، فقه، و علوم دینی روی گردانند، بنابراین علومی که کرامت انسان را تأمین می‌کند و او را از گرفتار شدن به رذایل نفسانی نجات می‌دهد، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
• امام صادق (ع) فرمود: زمانی فرا می‌رسد که علم به خاطر سستی مردم در کسب دانش و ترس علما از انتشار علم خود، برچیده می‌شود و مانند مار در سوراخ خود خواهد خزید. این امر به همین صورت باقی خواهد ماند تا زمانی که ستاره شما یعنی حضرت مهدی (ع) ظهور نماید. پس شما باید در زمان فروکشی علم به آنچه که می‌دانید باقی بمانید و عمل کنید (و از ولایت ما دست نکشید و هر آنچه می‌دانید به کار ببندید و آنچه نمی‌دانید فرو نهید).
• در روایات برخی از نشانه‌های آخرالزمان را این گونه بیان می‌کنند: افراد عالم نایاب می‌شوند و سخن‌سرایان بسیار خواهند شد؛ علمای آخرالزمان پیرو پادشاهان می‌شوند و به میل آنان بدعت‌گذاری می‌کنند و حرام و حلال را رعایت نمی‌کنند و بنابر هوای نفس خود فتوا صادر می‌کنند، مردم بر علمای حقیقی عیب‌جویی می‌کنند و از اطراف علما پراکنده می‌شوند آنگونه که گوسفندان از گرگ فرار می‌کنند؛ علما برای رسیدن به دنیا و ریاست به کسب دانش می‌پردازند؛ مردم فقط به قرائت می‌پردازند ولی در عمل بسیار قاصرند؛ فقهای هدایت‌گر و فقیهان گمراه‌کننده بسیار خواهند بود؛
• رسول خدا (ص) فرمود: به زودی بر امت من زمانی فرا رسد که از قرآن جز نوشته‌ای و از اسلام جز اسمی باقی نخواهد ماند. آنان بر خود نام مسلمان می‌نهند اما دورترین افراد نسبت به اسلام هستند، مساجدی آباد دارند اما در آنها از هدایت خبری نیست، فقیهان در آن زمان بدترین فقیهانی هستند که بر روی زمین زیسته‌اند، فتنه برانگیزند و فتنه‌خواه.
• امام باقر (ع) فرمود: زمانی که حضرت مهدی (ع) قیام نماید، مردم با استناد به قرآن علیه حضرت احتجاج می‌کنند.یعنی برخی از کسانی که از قرآن و علوم قرآنی بهره دارند، در آن روزگار علم خود را علیه حضرت به کار خواهند بست.
• امیرالمؤمنین (ع) فرمود، به زودی کوفه از افراد مؤمن تهی می‌شود و علم مانند ماری که در سوراخ خود می‌خزد، در هم می‌پیچد و از قم سر بر می‌آورد. قم معدن علم و فضل خواهد شد به گونه‌ای که همه از اسلام با خبر شوند حتی زنان پرده‌نشین. آنگاه ظهور حضرت قائم (ع) نزدیک خواهد بود. خداوند قم و (علمای) قم را نایبان (عام) حضرت قرار داده است. و اگر این گونه نبود همانا زمین ساکنان خود را فرو می‌برد و حجتی بر روی زمین باقی نمی‌ماند.پس علم از قم به سرتاسر دنیا گسترش خواهد یافت و حجت بر مردم تمام خواهد شد و همه از دین خدا آگاه خواهند شد...
• رسول خدا فرمود: به زودی زمانی فرا رسد که مردم از اطراف علما (ی درست‌کار) فرار می‌کنند، مانند گوسفندی که از گرگ می‌گریزد. آنگاه خداوند آنان را به سه عقوبت دچار خواهد کرد؛ اموالشان بی‌برکت می‌شود، پادشاهانی ستمگر بر آنان حکومت می‌کنند، در حالی می‌میرند که ایمان ندارند.
• ابوهاشم جعفری از امام حسن عسکری (ع) روایت می‌کند که حضرت فرمود:‌ای ابوهاشم! به زودی زمانی خواهد رسید که مردم چهره‌هایی گشوده و خندان دارند، ولی قلب‌هایشان سیاه و ظلمانی است. سنت را بدعت می‌پندارند و بدعت‌ها را سنت می‌گیرند. مؤمنین را حقیر می‌شمارند و به فاسقان احترام می‌گذارند، پادشاهانی ستمگر دارند و علمای آنها در خدمت پادشاهان می‌روند، ثروتمندان اموال فقرا را به یغما می‌برند... علمای آن روزگار شرورترین افراد زمین خواهند بود زیرا از فلسفه (های نادرست و غیراسلامی) وتصوف (و عرفان‌های باطل و خودساخته) پیروی می‌کنند، به خدا سوگند که آنان گمراه هستند، آنان به شدت با دشمنان اهل بیت به دوستی برمی‌خیزند و پیروان ما را گمراه می‌کنند. اگر به مقامی برسند از رشوه‌گیری سیر نمی‌شوند و اگر مقامی نصیب آنان نشود، ریاگونه به عبادت می‌پردازند (تا خود را در نظر دیگران خوب جلوه کنند). بدانید! آنان چون راهزنانی در کمین مؤمنین حقیقی هستند و مردم را به سوی کفار دعوت می‌نمایند. اگر کسی در آن زمان قرار گرفت باید مراقب باشد و دین خود را نگاه دارد.
• با توجه به اینکه در هر زمانی خداوند حجت را بر بندگان تمام می‌کند، بنابراین در سیاه‌ترین روزگارها نیز خداوند عالمانی درست کار خواهد داشت که حجت بر بندگان و علمای فاسد باشند. از این روی حضرت امام عسکری (ع) فرمود: مردم باید (در دوران غیبت امام (ع)) از فقهایی که پرهیزکار هستند و در دین‌داری خود پایداری می‌کنند و از هوای نفس پیروی نمی‌نمایند و اوامر الهی را اطاعت می‌کنند، فرمانبری کنند. و در حدیث دیگری امام هادی (ع) فرمود: در دوران غیبت حضرت قائم (ع) علمایی باقی می‌مانند که به سوی او دعوت خواهد نمود و شیعیان ناآگاه را از فتنه‌های شیطانی و گزند دشمنان نجات می‌دهند و اگر این علما نبودند تمام مردم از دین الهی روی‌گردان می‌شدند. آنان کسانی‌اند که مانند سکان‌دار کشتی هدایت شیعیان را به دست می‌گیرند. به راستی که آنان برترین افراد نزد خداوند هستند.
• امام صادق (ع) فرمود: علم بیست و هفت حرف است و تمام دانش را که پیامبران تاکنون آورده‌اند دو حرف از این بیست و هفت حرف است و مردم تا امروز فقط همین دو حرف را فرا گرفته‌اند. اما زمانی که حضرت قائم (ع) قیام نماید بیست و پنج حرف دیگر را خواهد آورد. این بیست و پنج حرف را به همراه دو حرف دیگر در میان مردم منتشر خواهد نمود.
• امیرالمؤمنین (ع) فرمود: زمانی که حضرت مهدی (ع) ظهور نماید دست خود را بر سر مؤمنین قرار می‌دهد و به برکت دست حضرت، مؤمنان چنان قوی دل خواهند بود که قلب‌هایشان چون پاره‌های آهن خواهد بود و کینه‌ها و دشمنی‌ها از دل بندگان زدوده شود و بی‌نیازی به انسان‌ها کرامت خواهد شد و علم در دل مؤمنین سرازیر می‌شود، به گونه‌ای که در آن روزگار کسی به دانش فرد دیگر محتاج نخواهد بود و این تأویل سخن خداست که می‌فرماید: "خداوند هر کسی را از توانگری خود بی‌نیاز خواهد ساخت".

پرسش مستقیم

• آیا از بین رفتن علم و گسترش جهل از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
• در عصر ظهور رشد عقلی و تکامل علمی انسان چگونه است؟ (پرسش)

منابع

• حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان