در عصر ظهور رشد عقلی و تکامل علمی انسان چگونه است؟ (پرسش)

در عصر ظهور رشد عقلی و تکامل علمی انسان چگونه است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل اصلی	مهدویت
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

در عصر ظهور رشد عقلی و تکامل علمی انسان چگونه است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• در زمان امام عصر مردم از نظر عقل و علم در چه حدی هستند؟

پاسخ نخست

محمد جواد خراسانی

آیت‌‌الله محمد جواد خراسانی، در کتاب «مهدی منتظر» در این‌باره گفته است:

«حضرت باقر (ع) به روایت "اکمال" و "خرایج" فرمود: "هرگاه قائم ما (ع) قیام کند دست خود را بر سر بندگان گذارد، پس به برکت آن عقل مردم جمع گردد و هوش ایشان کامل گردد". ولی به روایت "خرایج" به جای هوش، اخلاق ایشان کامل گردد و به روایت "کافی" مطابق "اکمال" ولی فرمود: خداوند دست خود را بر سر مردم گذارد، و نیز آن حضرت فرمود: مرد می‌آید و دست در کیسه برادر خود می‌کند و به‌قدر حاجت برمی‌گیرد و او را هیچ مانعی نمی‌شود».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

پاسخ۱. حجت الاسلام و المسلمین الهامی؛

داوود الهامی حجت الاسلام و المسلمین داوود الهامی، در کتاب «آخرین امید» در این‌باره گفته است: «چون مهدی موعود (ع) تشکیل حکومت می‌دهد و رهبری مردم را به عهده می‌‌گیرد، سطح افکار و اندیشه مردم به نحو چشمگیری بالا می‌‌رود و مردم از پرتو وجود، تکامل عقلی و علمی پیدا می‌‌کنند. حضرت امام محمد باقر (ع) فرمود: "وقتی که قائم ما قیام کرد، خدا دست لطفش را بر سر بندگانش می‌‌نهد و بدین وسیله عقل‌های پراکنده آنان را جمع می‌‌کند و اندیشه آنان را به حد کمال می‌‌رساند". در دوران حکومت حضرت مهدی (ع) قدرت دید و شنوایی چشم و گوش مردم گسترش می‌‌یابد، چنان‌که امام صادق (ع) فرمود: "موقعی که قائم ما قیام کند، خداوند به گوش‌ها و چشم‌های شیعیان، چنان قدرت و توانایی می‌‌بخشد که میان آنان و حضرت مهدی پیکی نخواهد بود آنان از راه دور با او صحبت می‌‌کنند و صدایش را کاملا می‌‌شنوند و او را در هر کجا باشد، مشاهده می‌‌کنند". نه تنها مردم از راه دور امام خود را خواهند دید، بلکه مردم از فاصله‌های دور همدیگر را مشاهده می‌‌نمایند. امام صادق (ع) فرمود: "در دوران پیشوایی حضرت قائم مردی که در شرق عالم است فردی دیگری را که در غرب عالم باشد، می‌‌بیند و شخصی که در غرب دنیاست اشخاص دیگر را در شرق دنیا می‌‌بیند". در عصر مهدی (ع) عقول مردم کامل می‌‌شود و سطح معلومات عمومی بالا می‌‌رود. حضرت صادق (ع) فرمود: "علم و دانش به ۲۷ قسمت تقسیم شده اما تاکنون بیش از دو قسمت آن در دسترس بشر قرار نگرفته است، لکن هنگامی که قائم ما قیام نمود، بیست و پنج قسمت دیگر را آشکار می‌‌کند و در بین بشر پخش می‌‌نماید". در روایت دیگر آمده است: "موقعی که حضرت مهدی ظهور می‌‌کند گوینده غیبی بر فراز جهان، ندای انقلاب و نام رهبر آن را به گوش مردم جهان می‌‌رساند و هرکس به زبان خود آن را می‌‌فهمد". و به این مضمون چندین حدیث وارد شده است. از این روایات استفاده می‌‌شود که در دوران حکومت قائم آل محمد (ص) تحولات شگرف و عمیقی در جهان به وقوع خواهد پیوست. هرگاه این نوع مطالب در زمان‌های قدیم جای شگفتی بود ولی در عصر کنونی، که وسائل مخابرات و ارتباطات سریع و شگفت‌انگیز اختراع شده، صداها و تصاویر به وسیله امواج به نقاط دوردست فرستاده می‌‌شود، جای شگفتی نیست. امروزه دستگاهی اختراع شده که در سازمان‌های بین المللی و کنفرانس‌های مهم مورد استفاده است، و این دستگاه سخنان گوینده را به زبان‌های مخلتف ترجمه می‌‌کند. بنابراین چه جای استبعاد است که سخنان منادی قیام منجی جهان بشریت را هر کس به زبان خود بشنود».

پاسخ۲. حجت الاسلام و المسلمین رحیمی؛
عباس رحیمی حجت الاسلام و المسلمین عباس رحیمی، در کتاب «امید فردا» در این‌باره گفته است: «بدیهی است روز به روز رشد فکری مردم بیش‌تر می‌شود. در زمان حکومت آن حضرت، رشد فکری مردم به نهایت خود می‌رسد در حدیث آمده است: خداوند دستی بر سر مردم می‌کشد و رشد فکری آنان کامل می‌شود: قائم ما که قیام کند خداوند دستی به سر بندگان می‌کشد و عقل‌ها و اندیشه‌ آنان به کمال خود می‌رسد؛».

پاسخ۳. آقای رضوانی؛

علی اصغر رضوانی آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است: «نقش اصلی دعوت پیامبران در گسترش دانایی و آموزش و تجربه و تعلیم است و ایمان از شاخه‌های دانایی و شناخت به شمار می‌رود. پیامبران به انسان‌ها راه و رسم زندگی، هدف و نتیجه آن را می‌آموختند. از سوی دیگر چون هدف از خلقت انسان، رشد و تکامل معرفت و شناخت اوست باید روزی این هدف تحقق یابد و روزگار دانش‌های راستین و پیروزی خرد بر مجهولات فرا رسد. از این رو در دوران ظهور که روزگار تحقق همه آرمان‌های انسانی و الهی است، شناخت انسان به تکامل نهایی می‌رسد، و در ابعاد گوناگون دانایی، از جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و خداشناسی، عروج لازم را می‌یابد. در دوران امام زمان (ع)، همه مسائل بشری به هدف اصلی و مرز نهایی می‌رسد، و بشریّت در تلاش اعصار و قرون خویش به محضر استاد و معلمی راه می‌یابد که نکته‌ای از دید ژرف نگر و حقیقت بین او پوشیده نیست و هدف او پرده برداری از حقایق و مجهولات است و تا سرحد امکان و توان انسان‌ها، آنان را به اوج تکامل علمی می‌رساند. این موضوع از مهم ترین برنامه‌ها و اقدام‌های حضرت مهدی (ع) است. و از این رهگذر دو محور اساسی تحقق می‌پذیرد: با گسترش شناخت و کشف اسرار کائنات، پایه‌های خداشناسی استوار می‌گردد. گسترش شناخت و دانایی، تشکیل جامعه انسانی و بسامان و مرفّه را ممکن می‌سازد. پیامبر اکرم (ص) فرمود: "نهمین از آنان قائم است که خداوند به دست او سرزمین تاریک [[[زندگی]] را نورانی و روشن می‌کند، و از عدل می‌آکند، پس از دوران ظلم، و علم و دانایی را فراگیر می‌سازد پس از دوران جهل و نادانی". امام باقر (ع) فرمود: "قائم ما به هنگام رستاخیز خویش نیروهای عقلانی توده‌ها را تمرکز دهد و خردها و دریافت‌های خلق را به کمال رساند"».

پاسخ۴. خانم رامین؛

فرح رامین خانم فرح رامین، در مقاله «دستاوردهای تربیتی حکومت امام مهدی» در این‌باره گفته است: «بر اساس روایات معصومین (ع) نیروی عقل انسانها با ظهور امام زمان (ع) به تکامل می‌رسد. چنانکه می‌فرماید: « إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهِ عُقُولَهُمْ وَ أَكْمَلَ بِهِ أَخْلَاقَهُم‏ ثُمَّ مَدَّ اللَّهُ فِي أَبْصَارِهِمْ وَ أَسْمَاعِهِمْ حَتَّى لَا يَكُونَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الْقَائِمِ بَرِيدٌ يُكَلِّمُهُمْ فَيَسْمَعُونَ وَ يَنْظُرُونَ إِلَيْهِ وَ هُوَ فِي مَكَانِهِ»؛ هرگاه قائم ما قیام کند خداوند دستش را بر سر بندگان قرار دهد پس عقل‌هایشان جمع و بردباریشان کامل گردد، خداوند، به دیدگان و گوش‌های آنها قدرت می‌بخشد تا آنجا که میان آنان و قائم، فاصله‌ای باقی نمی‌ماند. او، با آنان سخن می‌گوید و سخنان او را می‌شنوند و به او می‌نگرند، درحالی که او در جای خود قرار دارد. در مورد معنای فراز اول حدیث « وَضَعَ اللَّهُ يَدَهُ» اقوال مختلفی از علمای شیعه بیان شده که برخی از آنها عبارتند از: حمل بر معنای ظاهری؛ به این معنا که امام زمان (ع) دست توانمندش را بر سر اشخاص قرار می‌دهد و عقل آنها به برکت وجود مقدس امام از طریق معجزه کامل می‌شود. « وَضَعَ اللَّهُ يَدَهُ» به معنای تسلط بر مردم از راه اقناع و تربیت است زیرا تکامل عقل‌ها فقط از راه تربیت و اعتلای عقل‌ها، افکار و عواطف می‌باشد. به نظر میرسد این دیدگاه قویتر است زیرا با توجه به اینکه شکل‌گیری رفتار انسانها تدریجی است، اصلاح، جایگزینی و تربیت نیز باید در بستر زمان صورت گیرد؛ ضمن اینکه برخی روایات که اقدامات حضرت در راستای تکامل عقول انسانها - از جمله عرضه حق به مردم، آموزش صحیح باورهای اعتقادی و توجیه عقلانی مردم - را مطرح می‌نمایند با نظریه فوق سازگارتر است. در مورد فراز دوم حدیث نیز دو نظر کلی بیان شده است: جمع عقول همه انسانها بر یک مطلب و از بین رفتن اختلاف اندیشه و ایجاد وحدت بینش‌ها و گرایش‌ها در جهت کمال و توافق انسان‌ها بر یک عقیده و برنامه قانونی واحد. کامل شدن عقل فرد فرد انسان‌ها همه دیدگاهها بر این مسئله که امام عقول انسانها را رشد می‌دهد و به تکامل می‌رساند اتفاق نظر دارند. با تکامل عقل به عنوان پیامبر درونی، انسان از فضائل اخلاقی بسیاری که در روایات به لشکریان و ثمرات عقل تعبیر شده، بهره‌مند می‌شود. برخی از این ثمرات، در حوزه معرفت از طریق پرورش فکر و ارتقاء علم صورت می‌گیرد و برخی دیگر در حوزه اخلاق و رفتار انسان از طریق تأثیر علم و عقل در عمل ظاهر می‌شود(...) آنچه از ظاهر روایت تکامل علم برمی‌آید این است که حضرت حجت (ع) سفره علم را در بالاترین حد خود می‌گستراند و هر آنچه از علم و دانش بر انسانها مخفی بوده، آشکار می‌سازد به گونه‌ای که علم مردم به بالاترین حد خود در طول تاریخ جهان می‌رسد. اما از مجموع روایات برمی‌آید که این پیشرفت علمی از راه معجزه نیست بلکه تلاش یکایک انسان‌ها در رسیدن به قله علم موثر است، این مجاهدت انسانها به اضافه عامل مهم دیگری که قرار گرفتن حضرت حجت (ع) در راس تعلیم و تعلم است، سبب دست یافتن به چنین دانشی است. لذا امام امکان بهره‌مندی از این بیست و هفت حرف را که علم الهی و فراتر از علم اکتسابی است فراهم می‌کند و انسان‌ها که اکنون رشد عقلانی نیز یافته‌اند و می‌توانند از حقیقت دانش مطلع شوند، از این سفره بهره‌مند گردند. امام صادق (ع) در توصیف دوران ظهور می‌فرماید: گویا می‌بینم که شیعیان علی (ع) قرآنها را در دست دارند و مردم را آموزش می‌دهند. در روایات دیگری می‌فرماید: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ فِي زَمَانِ الْقَائِمِ وَ هُوَ بِالْمَشْرِقِ لَيَرَى أَخَاهُ الَّذِي فِي الْمَغْرِبِ وَ كَذَا الَّذِي فِي الْمَغْرِبِ يَرَى أَخَاهُ الَّذِي فِي الْمَشْرِقِ»؛ یعنی در کنار کشف شدن علوم برای بشر، نورانی شدن درون از طریق تربیت و تزکیه محقق می‌شود. و تربیت و تزکیه به نوبه خود موجب تکامل دانش انسان و بالا رفتن میزان درک بشر و عالم شدن او خواهد شد. با توجه به آنچه بیان شد می‌توان گفت: تکامل علمی متربی مرهون دو عامل اساسی است؛ عامل اول برخوردار بودن مربی از علم و دانش کافی است و عامل دوم نبود مانع از جانب متربی در فهم و پذیرش علم است؛ در زمان ظهور، مربی انسان‌ها یعنی حضرت حجت (ع)، خود، انسان کامل است که به سرچشمه علم لایزال الهی متصل است؛ از سوی دیگر همانطور که در قسمت قبلی گذشت به برکت وجود و حکومت امام مهدی (ع) انسانها تکامل عقلی پیدا می‌کنند و در سایه پذیرش حقیقت و عمل بر اساس آن، موانع فهم و یادگیری علم متربی مثل عدم توان عقلی، آلودگی ظرف وجود انسان و عدم صلاحیت برای پذیرش حقیقت نورانی علم هم برطرف می‌گردد؛ امام با تکمیل دانش و تعلیم حکمت قدسی، درون انسانها را نورانی می‌کند به این معنا که انسانها حق را دانسته و طبق آن عمل می‌کنند؛ عدم پیروی از حق، انسان را دچار مشکلات فراوان علمی و عملی می‌کند و مانع کمال عقل می‌شود؛ حتی ممکن است سبب نقص و زوال عقل شود؛ ضمن اینکه حق، همان است که از سوی خدای سبحان آمده است: ﴿الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُنْ مِنَ الْمُمْتَرِينَ﴾ لذا انسانهای عصر ظهور در سایه حضور و ظهور امام زمان (ع) با شناخت حق و عمل بر طبق آن به نورانیت درون نائل می‌شوند. با نورانی شدن درون، ظرف وجود انسان برای دریافت علم و حکمت، آماده می‌شود».