احمد بن عبید بن ناصح

احمد بن عبید بن ناصح از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن عبید بن ناصح در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

احمد بن عبید بن ناصح تنها در یک سند تفسیر کنز الدقائق و به نقل از کتاب تأویل الآیات الظاهرة واقع شده است:

«وَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْفَقِيهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُبَيْدِ بْنِ نَاصِحٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(ع) وَ هُوَ يَأْكُلُ خُبْزاً وَ خَلًّا وَ زَيْتاً فَقُلْتُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآيَاتِنَا لَا يُوقِنُونَ﴾ فَمَا هَذِهِ الدَّابَّةُ قَالَ هِيَ دَابَّةٌ تَأْكُلْ خُبْزاً وَ خَلًّا وَ زَيْتاً».

شرح حال راوی

مراد از راوی - به قرینه روایتش از حسین بن علوان - احمد بن عبید بن ناصح بن بلنجر ابوجعفر نحوی معروف به ابوعصیدة است. وی از ادبای معروف و بزرگ زمان خود و معاصر ادیب و نحوی مشهور، یعقوب بن اسحاق معروف به ابن السکیت بوده است و آثار متعدد علمی از خود به یادگار گذاشته است؛ از جمله: «المقصور و الممدود»، «المذکر و المؤنث»، «الزیادات فی السفر لابن السکیت فی إصلاحه» و «عیون الأخبار و الأشعار».

علاوه بر این، در شعر گفتن نیز دستی داشته و اشعاری از وی در بعضی کتاب‌ها نقل شده است. زبیدی در ماده بلجر می‌نویسد: "وأحمد بن عبيد بن ناصح بن بلنجر: محدث نحوي له ذكر في شرح ديوان المفضّل الضبی.

از دیدگاه رجالیان شیعه

در کتب رجالی شیعه از راوی یاد نشده است، اما در بعضی کتب تراجم و غیر آن، مانند: روضات الجنات، الکُنی والألقاب، تأسیس الشیعة و مرآة الکتب از او یاد کردند و مطالبی با استفاده از منابع اهل سنت در شرح حال وی ذکر کردند.

سید حسن صدر در تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام ذیل عنوان «مشاهیر أئمة علم النحو الشیعة» می‌نویسد:

و از جمله آنان أبوجعفر نحوی، معروف به أبوعصیده است و اسمش احمد بن عبید بن ناصح بن بلنجر، مولی هاشم کوفی دیلمی الأصل است. او از پیشتازان زبان عربی است و تربیت معتزّ، فرزند متوکّل را عهده‌دار شد. در مناقب اهل بیت(ع) از واقدی و غیر او روایاتی را نقل کرده است و حکایتی با معتزّ در روزی که قصد کشتن متوکّل را نمود، دارد که نورالله مرعشی در طبقات الشیعی در ترجمه أبوعصیده آن را نقل کرده است.

سيد محمد باقر موسوی خوانساری در روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات و شیخ عباس قمی در الکنی و الالقاب ذیل عنوان أبوعصیده می‌نویسند: ابوجعفر احمد بن عبید بن ناصح نحوی کوفی دیلمی الأصل، از موالیان بنی‌هاشم است. صاحب بُغیه به نقل از یاقوت گوید: أبوعصیده از اصمعی و واقدی نقل حدیث کرده است و قسم انباری از او روایت کرده است و از پیشتازان و بزرگان زبان عربی و ادیبان است.

متوکّل عباسی، صاحب فرزندی به نام «معتزّ» شد. هنگامی که پدرش قصد کرد او را به ولایتعهدی منصوب کند، أبوعصیده او را تحقیر کرد و شامش را مقداری به تأخیر انداخت! پس زمانی که وقت برگشتن او فرا رسید، به خادم گفت من خود او را می‌برم و بدون آنکه خطایی مرتکب گردد، او را کتک زد!

معتزّ این قضیه را برای پدرش متوکّل نوشت؛ در نتیجه متوکّل او را احضار کرد و گفت: چرا این عمل را با معتزّ نمودی؟ گفت: به من خبر رسید که امیرالمؤمنین چه قصد دارند (مقصود نصب معتزّ به ولایتعهدی است)؛ پس منزلت و شأنش را پایین آوردم تا قدر این جایگاه را بداند و برای از بین بردن موقعیت کسی عجله نکند؟ و شامش را به تأخیر انداختم تا اگر زمانی کسی از گرسنگی به او شکایت برد، سختی گرسنگی را بداند؛ و بدون این که خطایی مرتکب گردد، او را زدم تا فشار و تلخی ظلم را درک کند و در کیفر و مجازات افراد، عجله نکند! پس متوکّل گفت: آفرین بر تو! و دستور داد که ده هزار درهم به او بدهند.

ابن عدی گوید: أبوعصیده احادیث منکری را روایت کرده است، با این که اهل صدق است. و کتاب‌های «عیون الأخبار و الأشعار»، «المقصور و الممدود» و «المذکر و المؤنث» و غیر اینها. وی در سال ۲۷۸ و به گفته برخی در سال ۲۷۳ ق از دنیا رفت.

و این راوی همان معلم شیعی است که به فرزند متوکّل اجازه داد پدرش را به قتل برساند، هنگامی که از معتزّ شنید که پدرش متوکّل نسبت به حضرت زهرا(س) اسائه ادب می‌کند؛ و معتزّ از معلمش درخواست کرد که اجازه قتل پدرش را بدهد! پس أبوعصیده گفت: باکی بر تو نیست که پدرت را به قتل برسانی، بعد از آنکه بین خودت و خدای خودت شنیدی که او نسبت به حضرت زهرا(س) دشنام می‌دهد، الّا این که بعد از انجام این کار، بیش از شش ماه زنده نخواهی بود؛ زیرا کشتن پدر باعث می‌گردد که بیش از آن زندگی نکنی! پس فرزند (معتزّ) گفت: من بدین کار راضی‌ام و حاضرم عمرم کوتاه گردد)، به شرط آنکه دیگر چنین کسی روی زمین باقی نماند. پس شبانه با گروهی از غلامان که با وی هم عقیده شده بودند، بر او حمله بردند و با وضع فجیعی او را به قتل رساندند.

از دیدگاه رجالیان اهل سنت

مورخان و رجالیان اهل سنت، نام راوی را در کتاب‌هایشان عنوان کرده و گزارشی از شرح حال وی ارائه کردند؛ از جمله:

خطیب بغدادی می‌نویسد: "أحمد بن عبيد بن ناصح بن بلنجر أبوجعفر النحوي مولى بني هاشم ويعرف بأبي عصيدة: و هو ديلمي الأصل حدث عن...".

ذهبی نوشته است: "الشيخ، العالم، المحدث، أبوجعفر، أحمد بن عبید بن ناصح بن بلنجر الدیلمي، ثم البغدادي الهاشمي، مولاهم النحوي، الملقب بأبي عصیدة".

مزّی می‌نویسد: "أحمد بن عبيد بن ناصح بن بلنجر البغدادي، أبوجعفر النحوي مولى بني هاشم ويعرف بأبي عصيدة، وهو ديلمي الأصل كان بسرّ من رأي".

دستور کشتن متوکل

سيد محمد باقر موسوی خوانساری در «روضات الجنات» و به تبع ایشان قاضی نورالله شوشتری در «طبقات الشیعی»، سید حسن صدر در «تأسیس الشیعة»، شیخ عباس قمی در «الکُنی والألقاب» و نمازی در «مستدرکات علم رجال الحدیث» نوشته‌اند که ابوعصیده به «معتز» - فرزند متوکّل عباسی - اجازه داد پدرش را به خاطر توهین به حضرت زهرا(س) به قتل برساند.

ولی این مطلب با آنچه در کتب تاریخ و سیر نقل شده است، سازگاری ندارد، زیرا: اولاً، قاتل متوکّل، پسرش «منتصر» بوده و نه «معتز»؛ ثانیاً، علت آن اهانت به حضرت علی(ع) بوده است، نه حضرت فاطمه(س)؛ و ثالثاً، اشاره‌ای به اذن احمد بن عبید بن ناصح نشده است.

ابن اثیر در الکامل فی التاریخ و احمد بن عبدالوهاب بن محمد بن نویری در کتاب نهایة الأرب فی فنون الأدب و دیگران، قضیه قتل متوکّل را به این صورت نقل کردند:

"وكان المتوكل شدید البغض لعلي بن أبي طالب(ع) و لأهل بیته، و كان یقصد من یتولی علياً و اهل بیته بأخذ المال و الروح؛ و كان من جملة ندمائه عبّادة (بتشدید الباء و فتح العین) المخنّث، و كان أصلع فیشد تحت ثیابه مخدة و یكشف رأسه و یرقص، و المغنون یغنون: قد أقبل الأصلع البطین خليفة المسلمين، یحكي بذلك علی بن أبی طالب(ع)، و المتوكل یشرب و یضحك، فرآه المنتصر فتهدّده فسكت خوفاً منه، فقال له المتوكل: ما حالك! فأخبره، فقال المنتصر: یا أمير المؤمنين - إن هذا الذي یحكیه - هذا الكلب - و یضحك منه الناس هو ابن عمك و شیخ أهل بیتك و به فخرك، فكل أنت لحمه إذا شئت، ولا تطمع هذا الكلب و أمثاله فیه، فقال المتوكل للمغنین غنّوا:

غار الفتي لابن عمّه

رأس الفتى في حر أمه

وكان هذا من الأسباب التي استحل بها المنتصر قتل المتوكل.

معلم معتز عباسی

احمد بن عبید بن ناصح، از ادبای بزرگ و معروف عصر خود بود و برای تعلیم و تأدیب معتزّ، فرزند متوکّل عباسی انتخاب شد. حموی می‌نویسد: محمد بن اسحاق بن ندیم گوید: «أبوعصیده» و «ابن قادم» فرزند متوکّل را تربیت می‌کردند. زمانی که متوکّل تصمیم گرفت مربیانی برای فرزند خویش برگزیند، امر آن را به ایتاخ سپرد؛ در نتیجه ایتاخ به کاتبش امر کرد که سرپرستی این کار را قبول کند. پس کاتب، طوال، أحمر، إبن قادم و أبوعصیده (راوی مورد بحث و غیر آنان از ادبای آن عصر را فراخواند و همگی در محضر او در جلسه‌ای گرد آمدند. أبوعصیده وقتی آمد، در همان انتهای مجلس نشست. شخصی که در نزدیکی وی بود، به او گفت: اگر می‌خواهی، در جای بالاتری بنشین! او در پاسخ گفت: بلکه در هر کجای مجلس که منتهی به من شد، می‌نشینم. زمانی که همگی گرد آمدند، کاتب به آنان گفت: اگر مشغول مذاکره علمی گردید، مقام و منزلت علمی هر یک از شما بر ما مشخص می‌گردد و فرد مورد نظر خود را از بین شما برمی‌گزینیم! در نتیجه، بیتی از إبن عنقاء فزاری به بحث گذاشته شد:

ذريني إنما خطئي وصوبي

علي وإنما أنفقت مال

همگی گفتند: «مالٌ» به‌وسیله «إنّما» مرفوع گشته است؛ زیرا ما در «إنّما» به معنای «الذّی» است، و سپس ساکت شدند.

در این هنگام، احمد بن عبید از انتهای مجلس خطاب به آنان گفت: این اعراب شعر بود؛ پس معنایش چیست؟ پس مردم از پاسخ بازماندند و خطاب به او گفتند: در نظر تو معنای این بیت چیست؟ گفت: معنایش آن است که سرزنش تو نسبت به من وارد نیست؛ زیرا من مال خود را انفاق کردم، نه آبروی خود را و انفاق مال سرزنش ندارد!

پس خادمی از صدر مجلس آمد و دست احمد بن عبید را گرفت و در بالای مجلس نشاند و گفت: آنجا موضع تو نبود؛ در نتیجه او و إبن قادم به خط عبدالسلام بصری، برای این کار انتخاب شدند. حموی در ادامه به داستان ولایتعهدی معتزّ اشاره کرد که پیش‌تر گذشت و در پایان نوشت: احمد بن عبید حکایت کرد که روزی معتزّ به من گفت: ای معلّم من! چرا نمازت (نافله‌ات) را نشسته می‌خوانی، اما مرا ایستاده می‌زنی؟ پس در پاسخ گفتم که زدن تو از فروضات است و من فریضه‌هایم را ایستاده به جا می‌آورم!.

طبقه راوی

تاریخ ولادت راوی مشخص نیست، ولی تاریخ وفات وی سال ۲۷۳ و یا ۲۷۸ ق بوده است. ابن حجر عسقلانی وی را از طبقه یازدهم به حساب آورده و نوشته است: "وهو من الحادیة عشرة مات بعد السبعین".

حاکم نیشابوری نوشته است: "مات بعد السبعين و مئتين".

استادان و شاگردان راوی

مزّی، استادان و شاگردان وی را این گونه فهرست کرده است:

"روی عن: الحسین بن علوان الكلبي، و أبی داود سلیمان بن داود الطیالسی، و عبدالله بن بكر السهمی، و أبی عامر عبدالملك بن عمرو العقدی، و عبدالملك بن قریب الأصمعی، و علی بن عاصم الواسطی، و محمد بن زیاد بن زبار الزباری الكلبی، و محمد بن عمر بن واقد الواقدی، و محمد بن مصعب القرقسانی، و یزید بن هارون"

{{"روی عنه: أحمد بن الحسن بن شقیر النحوی، وعبدالله بن إسحاق بن إبراهیم بن الخراسانی، و علی بن محمد بن أحمد المصری، و القاسم بن محمد بن بشار الأنباری، و أبوبكر محمد بن جعفر بن محمد الآدمی القارئ}}.

جایگاه حدیثی راوی

خطیب بغدادی می‌نویسد: "... قرأت في كتاب أبيسعد الماليني أخبرنا عبدالله بن عدي الحافظ. قال: أحمد بن عبيد أبوعصيدة النحوي كان بسر من رأي يحدث عن الأصمعي و محمد بن مصعب بمناكير. أخبرني أحمد بن علي اليزدي أخبرنا أبو أحمد الحافظ النيسابوري. قال: أحمد بن عبيد بن ناصح الهاشمي مولاهم لا يتابع في جلّ حديثه".

ذهبی نام او را در کتاب المغنی فی الضعفاء در زمره راویان ضعیف آورده و در سیر أعلام النبلاء نوشته است: "الشيخ، العالم، المحدث، أبوجعفر، أحمد بن عبيد بن ناصح بن بلنجر الديلمي... في حديثه مناكير... كان رأساً في العربية".

و در میزان الاعتدال می‌نویسد: "أحمد بن عبيد بن ناصح، أبوعصيدة النحوي. صويلح الحديث. قال إبن عدي: له مناكير. و قال أبو أحمد الحاكم: لا يتابع علي جلّ حديثه، وقد روي عن محمد بن مصعب موعظة الأوزاعي للمنصور، و فيها مناكير و قال إبن عدي: هو عندي من أهل الصدق مع هذا كله، و يحدث بمناكير".

و در تاریخ الإسلام نوشته است: "أبوعصیدة مع هذا كله كان من أهل الصدق".

ابن حجر نوشته است: "أحمد بن عبيد بن ناصح أبوجعفر النحوي يعرف بأبي عصيدة. قيل إن أباداود حكى عنه وهو لين الحديث".

از حاکم نیشابوری درباره راوی پرسیدند و او در پاسخ گفت: "هو إمام في النحو، و قد سکت مشايخنا عنه في الروایة"، ولی در کتاب مستدرک الصحیحین از او روایت کرده است.

یادآوری می‌شود که تعبیر «یحدث بمناکیر» و یا «فی حدیثه مناکیر» که در عبارت ذهبی ناصبی آمده است، بدان جهت است که: اولاً، احمد بن عبید بن ناصح، از راویان خطبه فدک حضرت فاطمه(س) بوده است، چنانکه در طریق نقل سید مرتضی آمده است؛ و ثانیاً، در مناقب اهل بیت(ع) نیز روایاتی از وی نقل شده است؛ از جمله:

1. «... حدثنا أحمد بن عبید بن ناصح، قال: حدثنا إبراهیم بن شهر بن حوشب، عن سلمان الفارسی، قال: کنا مع رسول الله(ص)، و الحسین بن علی(ع) علی فخذه، إذ تفرس فی وجهه و قال له: یا أباعبدالله! أنت سیّد من السادة و أنت إمام بن إمام، (أخو إمام)، أبوأئمة تسعة، تاسعهم قائمهم إمامهم أعلمهم أحکمهم أفضلهم».
2. «وَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْأَدَمِيُّ مِنْ أَصْلِ كِتَابِهِ وَ أَثْنَى ابْنُ غَالِبٍ الْحَافِظُ عَلَيْهِ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ عُبَيْدِ بْنِ نَاصِحٍ قَالَ: حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنِ عُلْوَانَ الْكَلْبِيُّ، عَنْ هَمَّامِ بْنِ الْحَرْثِ، عَنْ وَهْبِ بْنِ مُنَبِّهٍ، قَالَ: إِنَّ مُوسَى نَظَرَ لَيْلَةَ الْخِطَابِ إِلَى كُلِّ شَجَرَةٍ فِي الطُّورِ، وَ كُلِّ حَجَرٍ وَ نَبَاتٍ تَنَطِقُ بِذِكْرِ مُحَمَّدٍ(ص) وَ اثْنَيْ عَشَرَ وَصِيّاً لَهُ مِنْ بَعْدِهِ، فَقَالَ مُوسَى: إِلَهِي لَا أَرَى شَيْئاً خَلَقْتَهُ إِلَّا وَ هُوَ نَاطِقٌ بِذِكْرِ مُحَمَّدٍ(ص) وَ أَوْصِيَائِهِ الِاثْنَيْ عَشَرَ، فَمَا مَنْزِلَةُ هَؤُلَاءِ عِنْدَكَ؟ قَالَ: يَا ابْنَ عِمْرَانَ إِنِّي خَلَقْتُهُمْ قَبْلَ خَلْقِ الْأَنْوَارِ وَ جَعَلْتُهُمْ فِي خِزَانَةِ قُدْسِي يَرْتَعُونَ فِي رِيَاضِ مَشِيَّتِي، وَ يَتَنَسَّمُونَ رَوْحَ جَبَرُوتِي، وَ يُشَاهِدُونَ أَقْطَارَ مَلَكُوتِي؛ حَتَّى إِذَا شِئْتُ مَشِيَّتِي أَنْفَذْتُ قَضَائِي وَ قَدَرِي؛ يَا ابْنَ عِمْرَانَ إِنِّي سَبَقْتُ بِهِمُ السُّبَّاقَ حَتَّى أُزَخْرِفَ بِهِمْ جِنَانِي، يَا ابْنَ عِمْرَانَ تَمَسَّكْ بِذِكْرِهِمْ فَإِنَّهُمْ خَزَنَةُ عِلْمِي وَ عَيْبَةُ حِكْمَتِي؛ وَ مَعْدِنُ نُورِي قَالَ حُسَيْنُ بْنُ عُلْوَانَ: فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ فَقَالَ: حَقٌّ ذَلِكَ هُمُ اثْنَا عَشَرَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ(ع)؛ وَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ؛ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ، وَ مَنْ شَاءَ اللَّهُ قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّمَا أَسْأَلُكَ لِتُفْتِيَنِي بِالْحَقِّ: قَالَ: أَنَا وَ ابْنِي هَذَا- وَ أَوْمَأَ إِلَى ابْنِهِ مُوسَى عَلَيْهِ السَّلَامُ- وَ الْخَامِسُ مِنْ وُلْدِهِ يَغِيبُ شَخْصُهُ وَ لَا يَحِلُّ ذِكْرُهُ بِاسْمِهِ».
3. «وَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ أَحْمَدَ الطَّبَرِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ فَضَالَةَ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عُبَيْدِ بْنِ نَاصِحٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ النُّورِ الْمِسْمَعِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا شُعْبَةُ بْنُ الْحَجَّاجِ، عَنْ عَمْرِو بْنِ مُرَّةَ، عَنْ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ مَسْرُوقٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلِيٌّ الْكُوفَةَ- يَعْنِي عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مَسْعُودٍ- قُلْنَا لَهُ: حَدِّثِّنَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَذَكَرَ الْجَنَّةَ، ثُمَّ قَالَ: مَا حَدَّثْتُكُمْ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ، فَلَمْ أَزَلْ أَطْلُبُ الشَّهَادَةَ لِلْحَدِيثِ وَ لَمْ أُرْزَقْهَا، وَ إِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) يَقُولُ فِي تَبُوكَ وَ نَحْنُ نَسِيرُ مَعَهُ:

إِنَّ اللَّهَ (جَلَّ وَ عَزَّ) أَمَرَنِي أَنْ أُزَوِّجَ فَاطِمَةَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَفَعَلْتُ. فَقَالَ لِي جَبْرَئِيلُ: إِنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) قَدْ بَنَى جَنَّةً مِنْ قَصَبِ اللُّؤْلُؤِ، بَيْنَ كُلِّ قَصَبَةٍ إِلَى قَصَبَةٍ لُؤْلُؤَةٌ مِنْ يَاقُوتَةٍ مَشْدُودَةٍ بِالذَّهَبِ، وَ جَعَلَ سُقُوفَهَا زَبَرْجَداً أَخْضَرَ، فِيهَا طَاقَاتٌ مِنْ لُؤْلُؤٍ مُكَلَّلَةٌ بِالْيَاقُوتِ، وَ جَعَلَ عَلَيْهَا غُرَفاً، لَبِنَةً مِنْ ذَهَبٍ، وَ لَبِنَةً مِنْ فِضَّةٍ، وَ لَبِنَةً مِنْ دُرٍّ، وَ لَبِنَةً مِنْ يَاقُوتٍ، وَ لَبِنَةً مِنْ زَبَرْجَدٍ، وَ قِبَاباً مِنْ دُرٍّ، قَدْ شُعِّبَتْ بِسَلَاسِلِ الذَّهَبِ، وَ حُفَّتْ بِأَنْوَاعِ التُّحَفِ. وَ بَنَى فِي كُلِّ قَصْرٍ قُبَّةً، وَ جَعَلَ فِي كُلِّ قُبَّةٍ أَرِيكَةً مِنْ دُرَّةٍ بَيْضَاءَ، فَرْشُهَا السُّنْدُسُ وَ الْإِسْتَبْرَقُ، وَ فَرَشَ أَرْضَهَا بِالزَّعْفَرَانِ وَ الْمِسْكِ وَ الْعَنْبَرِ، وَ جَعَلَ فِي كُلِّ قُبَّةٍ [حَوْرَاءَ] وَ الْقُبَّةُ لَهَا مِائَةُ بَابٍ، فِي كُلِّ بَابٍ جَارِيَتَانِ وَ شَجَرَتَانِ، وَ فِي كُلِّ قُبَّةٍ فَرْشٌ وَ كِتَابٌ مَكْتُوبٌ حَوْلَ الْقِبَابِ آيَةُ الْكُرْسِيِّ. فَقُلْتُ: يَا جَبْرَئِيلُ، لِمَنْ بَنَى اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) هَذِهِ الْقُبَّةَ؟ فَقَالَ: هَذِهِ جَنَّةٌ بَنَاهَا اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ فَاطِمَةَ ابْنَتِكَ، تُحْفَةً أَتْحَفَهُمَا بِهَا، وَ أَقَرَّ بِهَا عَيْنَكَ يَا مُحَمَّدُ».

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۲