صیاصی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث صیاصی است. صیاصی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صیاصی در قرآن - صیاصی در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

جغرافیای صیاصی، در سوره مبارکه احزاب

﴿وَأَنْزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ صَيَاصِيهِمْ...﴾. موضوع مورد پژوهش، در این مقوله واژه صیاصی است؛ که در آیه فوق بیان شده است، ما در این گفتار ابتدا به معنی لغوی صیاصی و سپس به توضیح جایگاه آن از نظر جغرافیایی خواهیم پرداخت.

صیاصی یعنی چه؟

برخی از علما، در این مورد می‌نویسند: «صیاصی جمع صیصه به معنی قلعه‌های محکم است، سپس به وسیله دفاعی، نیز اطلاق شده است، مانند شاخ گاو و شاخکی، که در پای خروس است».

محل جغرافیایی صیاصی، کجا بوده؟

قلعه‌های مورد اشاره، در آیه مذکور، یکی از بخش‌های تاریخی سیاسی و نظامی اسلامی، در اواخر سال پنجم هجری است؛ که یادآور پیروزی مسلمین، در آن دوران می‌باشد و با توجه به شأن نزول آیه مذکور، می‌توانیم بیشتر با این مسئله آشنا شویم.

شأن نزول آیه

برخی از نویسندگان می‌نماید: «این آیه درباره بنو قریظه نازل گردیده، که پیمان و عهدی که به رسول خدا(ص) بسته بودند شکستند و در جنگ احزاب، با ابوسفیان کمک نموده و به او پیوستند، تا وقتی که دشمن فرار اختیار کرد و در این میان، منادی مسلمین ندا کرد که ای مسلمانان! پیامبر(ص) فرماید: تا نماز عصر باید بنی قریظه دستگیر شوند، یعنی پس از گرفتار ساختن آنان، نماز عصر خوانده شود؛ زیرا جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل گردیده و گوید: هنوز فرشتگان سلاح خویش، به زمین ننهاده‌اند؛ لذا بنی قریظه را گرفتار ساختند و چندین روز آنها را در محاصره گذاشتند؛ تا این که یهود، بنو قریظه، سعد بن معاذ را وسیله قرار داده و به حکم او راضی گشتند. سعد حُکم داد، که مردان و زنان و کودکان آنها اسیر گردند و اموال آنها نیز تقسیم گردد و زمین آنها به مهاجرین برسد.»... پس با توجه به شأن نزول آیه مورد پژوهش صیاصی مورد عنایت قرآن قلعه‌های یهود بنی قریظه بوده است؛ که مسلمانان با امدادهای غیبی، ساکنان آنها را از آن حصارها پایین کشیدند و تسلیم خود نمودند.

محل سکونت بنی قریظه

برخی از پژوهشگران زیر واژه قریظه چنین آورده‌اند: بنو قریظه من قبائل یهود یثرب قاوموا النبی، فی هجرته إلی المدینة، فحاصرهم فی معاقلهم... یعنی بنو قریظیه، از قبایل یهود مدینه بودند؛ که به هنگام هجرت رسول گرامی اسلام(ص) به آن شهر مقاومت کردند، پس پیامبر(ص) آنها را در پناهگاه‌هایشان محاصره نمود.... بهترین مناطق حجاز است... منطقه مزبور، در حدود ۱۶۵ کیلومتری شمال مدینه، در راه شام واقع و اکنون مرکز آن، شهر الشریف است. در آن زمان، که یهود، به جزیره العرب آمدند: بخشی نیز در خیبر سکونت گزیدند و به دلیل امکانات اقتصادی آن به صورت یک قدرت بسیار قوی در آمدند. آنان قلعه‌های مستحکمی ساختند و با حفظ ذخیره‌های خوراکی و سلاح فراوان خود را به صورت قدرتی شکست ناپذیر و مقاوم درآورده بودند».

خیبر دارای دژهای هفتگانه بود که: «هر کدام نام مخصوصی داشتند و نام‌های آنها به قرار زیر بودند: ناعم، قموص، کتیبه، نسطاه، شق، وطیح و سالم و برخی از این دژها، گاهی به یکی از سران آن دژ، منسوب می‌شد، مثلاً می‌گفتند دژ مرحب و... برای محافظت و کنترل اخبار خارج دژ، در کنار هر دژی، برج مراقبت ساخته شده بود؛ که نگهبانان برج‌ها، جریان خارج قلعه را، به داخل گزارش دهند و طرز ساختمان برج و دژ طوری بود، که ساکنان آنها بر بیرون قلعه کاملاً مسلط بودند و با منجنیق و غیره می‌توانستند، دشمن را سنگباران کنند. در میان این جمعیت بیست هزاری، دو هزار مرد جنگی و دلاور بود؛ که فکر آنها از نظر خواب و ذخائر غذایی، کاملاً آسوده بود... این دژها آن چنان محکم و آهنین بودند، که سوراخ کردن آنها امکان نداشت.»...

نتیجه بررسی

صیاصی قلعه‌ها هفت قلعه، در سرزمین خیبر، در فاصله ۱۶۵ کیلومتری شمال مدینه، در راه شام بودند؛ که یهود بنی قریظه در آن استحکامات سکونت داشتند.

منابع

1. عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید