صفات الهی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث صفات الهی است. صفات الهی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صفات الهی در کلام اسلامی - صفات الهی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - صفات الهی در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

توحید و صفات الهی

توحید، گستره وسیع و مراتب متعددی دارد که هم شامل ساحت فکر و اندیشه می‌شود و هم ساحت عمل و رفتار انسان را در بر می‌گیرد. توحید در ساحت اندیشه و فکر را توحید نظری می‌گویند که به معنای اعتقاد به یکتایی و یگانگی خداوند در ذات و صفات و افعال می‌باشد. این نوع فکر و اندیشه، سبب گونه خاصی از اعمال و رفتار می‌شود، که به آن توحید عملی و یا رفتار موحدانه می‌گویند. متکلمان اسلامی برای هر یک از این دو ساحت از توحید، مراتبی را ذکر کرده‌اند. توحید نظری را به توحید در ذات، توحید در صفات و توحید در افعال تقسیم نموده‌اند. برای توحید عملی، انواع و مراتبی را ذکر کرده‌اند که از جمله عبارت‌اند از: توحید در الوهیت، توحید در عبادت، توحید در استعانت، توحید در اطاعت، توحید در محبت، توحید در توکل و....

توحید در ذات

توحید در ذات به معنای یگانه و یکتا دانستن خداوند متعال است. یعنی خداوند متعال ذاتی یگانه بوده و هیچ مثل و مانندی ندارد و از سوی دیگر ذاتی بسیط است و هیچ گونه ترکیبی در او راه ندارد. گاهی از نوع اول از توحید ذاتی، به توحید واحدی و از نوع دوم به توحید احدی یاد می‌کنند. مقام معظم رهبری معتقدند که چون سلسله جنبان آفرینش، یکی است و همه مخلوقات از یک مبدأ به وجود آمده‌اند، همه اجزاء یک مجموعه‌اند و همه جهان یک واحد است که دارای یک جهت‌گیری می‌باشد. مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ. در آفرینش خدای رحمان هیچ ناهماهنگی نمی‌بینی. جهان آفرینش از دیدگاه ایشان، مانند کاروانی است، که همه رهروان آن، همانند حلقه‌های یک زنجیر به هم پیوسته هستند و مانند اجزاء یک دستگاه، در جهت واحد در حال تلاش‌اند و هر جزء با ملاحظه جایگاهش در کل این ارگانیسم قرار دارد. بیان ایشان در این زمینه شبیه برهان تمانع است که متکلمان و فلاسفه برای اثبات یگانگی خداوند به کار می‌گیرند.

توحید در محبت

از جمله مراتب دیگر توحید، توحید در محبت است. به این معنا که انسان فقط خداوند را بالاصاله دوست داشته باشد و دوستی دیگران پرتوی از دوستی خداوند و در طول دوستی خداوند باشد. از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تنها خداوند است که هستی مطلق و کمال زیبایی مطلق است، بنابراین تنها اوست که شایسته آن است که انسان شیفته و ستایش‌گر و نیایش‌گر او باشد و غیر او هیچ چیز در مرتبه‌ای نیست که انسان شیفته و بنده و ستایش‌گر خویش سازد.

اسماء و صفات الهی

یکی از مباحث مهمی که در مسائل خداشناسی و توحید مورد بحث قرار می‌گیرد، مبحث اسماء و صفات باری تعالی است. متکلمان اسلامی صفات خداوند را به دو قسم تقسیم می‌کنند: صفات ثبوتیه و صفات سلبیه. صفات ثبوتیه صفاتی هستند که کمالی را به خداوند نسبت می‌دهند و از ثبوت کمالی برای خداوند خبر می‌دهند. در مقابل صفات سلبیه به صفاتی گفته می‌شود، که نقصی را از خداوند سلب می‌کنند. از آنجا که خداوند متعال کمال مطلق و غنی بالذات است، همه صفات کمالی را دارد و نیز از هر نوع عیب و نقصی منزه می‌باشد. مقام معظم رهبری معتقدند که در اندیشه الهی اسلام، «همه هستی آفریده خداست و جلوه‌گاه علم و قدرت اوست». ایشان همه اجزاء و عناصر عالم را در قبضه قدرت خداوند متعال و سر در خط و گوش به فرمان خداوند متعال می‌دانند.

از منظر ایشان «هیچ کار کوچک و بزرگی نیست، مگر اینکه در علم و دفتر محاسبه الهی نوشته می‌شود و موجود است». «هیچ چیز از علم خداوند متعال مخفی نیست». لَا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ. همه لحظات زندگی انسان، زیر پرتو نافذ علم و بصیرت الهی است و خدای سبحان به زوایای فکر و ذهن و خطورات قلبی انسان آگاه است. در علم خدای متعال معلوم است که انسان در آینده چه اعمالی انجام می‌دهد و چه راهی را انتخاب خواهد کرد و متناسب با آن شایستگی‌هایی را به او می‌دهد. ایشان علم و حکمت خداوند را علم و حکمتی نامتناهی می‌دانند که همه زمان‌ها و مکان‌ها را زیر بال خود می‌گیرد و بر همه سرزمین‌ها و کشتزارهای حیات می‌بارد و همه جا و هر زمان را سیراب می‌کند. ایشان شاکر بودن را یکی دیگر از صفات خداوند متعال می‌دانند. از منظر ایشان انسان وقتی برای خداوند متعال کاری را انجام می‌دهد، از دید نافذ الهی مخفی نمی‌ماند و برای هر کار خوبی، پاسخ کریمانه‌ای از سوی خداوند متعال معین خواهد شد.

منابع

1. رودبندی زاده، مهدی، مقاله «خداشناسی توحیدی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱