اسواران

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

اسواران سپاهی از نژاد غیر ایرانی بوده است که یزدگرد از سندیان فراهم آورده بود. سپس انبوهی ایرانی به آنان پیوستند؛ آن چنان که دیگر مسئله نژاد آنها مطرح نبود. سیاه اسواری فرمانده طلایه سپاه یزدگرد بود. هنگامی که یزدگرد به اصفهان رفت، او را فراخواند و با سیصد مرد جنگی که هفتاد نفرشان از بزرگ‌زادگان ایرانی بودند، به سوی اصطخر روانه کرد و به او دستور داد از میان جنگجویان هر شهر هر کس را که صلاح می‌بیند، برگزیند. سپس خود به دنبال «سیاه» روانه اصطخر شد و از آنجا سیاه را به سمت شوش که در محاصره ابوموسی اشعری بود، روانه کرد و هرمزان را نیز به شوشتر فرستاد. سیاه در کلبانیه مستقر شده بود. همان زمان خبر فرار یزدگرد به اهل شوش رسید. وقتی مردم شوش متوجه فرار شاه شدند از مسلمانان امان خواستند و ابوموسی با آنان صلح کرد. سیاه هم چنان در «کلبانیه» بود تا ابوموسی به شوشتر رسید. آن‌گاه از کلبانیه خارج شد و میان رامهرمز و شوشتر فرود آمد تا عمار یاسر به آنجا رسید. سیاه، بزرگانی را که از اصفهان همراهش آمده بودند جمع کرد و گفت هر چه را در مورد این مردم می‌گفتیم، می‌دانید. می‌گفتیم آنان بر کشور ما غلبه خواهند یافت و ستورانشان در ایوان اصطخر، سرگین خواهند ریخت. بدانید کار آنان هر روز رونق می‌گیرد. به حال خود بنگرید و به دین آنان درآیید. همه پذیرفتند که مسلمان شوند.

آن‌گاه وی شیرویه اسواری را با ده مرد نزد ابوموسی فرستاد که به او گفت ما به دین شما در می‌آییم و در کنار شما با دشمنانتان خواهیم جنگید ولی مشروط بر اینکه اگر اختلافی میان شما پیش آمد، ما بی‌طرف بمانیم و اگر اعراب با ما بجنگند، شما از ما دفاع کنید. ما مجاز باشیم به هر شهر که خواستیم، برویم و اقامت کنیم و به هر قبیله که در نظر داشتیم، بپیوندیم. همچنین بالاترین مقرری را برایمان تعیین کنید و این قرارداد را رهبرتان امضا کند. ابوموسی پاسخ داد هر چه نصیب ما باشد شامل شما نیز می‌شود. ایرانیان نپذیرفتند. ابوموسی در این باره به خلیفه نامه نوشت. عمر پاسخ داد هر چه می‌خواهند به آنان بدهید. آن‌گاه همه به مسلمانان پیوستند و در محاصره شوشتر با ابوموسی همراه شدند. هنگامی که به بصره رسیدند، پرسیدند نسب کدام قبیله به پیامبر(ص) نزدیک‌تر است؟ گفتند: بنی تمیم! ابتدا می‌خواستند حلیف قوم اَزْد شوند، ولی به تمیمیان که رئیس آنها احنف بن قیس بود، پیوستند. پس از چندی منزل‌های آنان معین شد و آنها نهری را حفر کردند که به نام آنه‌ا به نهر اسواران معروف شد. عده‌ای از ایشان هم در کوفه ساکن شدند.

به هر حال موالی (ایرانیان: اعم از اسیران مسلمان شده، مهاجران مسلمان، حمراء دیلم و اساوره) در کوفه اجتماع بزرگی را تشکیل دادند و جمعیت آنها افزایش یافت. از جمله قراینی که بر فراوانی موالی در کوفه دلالت دارد، این است که گاهی یک مرد عرب از اهل کوفه با ده یا بیست نفر از موالی خود از خانه خارج می‌شد. دلیل دیگر فراوانی و اهمیت وجود آنها در کوفه، مساجدی است که ساخته بودند؛ مانند مسجد الموالی، مسجد الحمراء و مسجد مروزیه. حتی گفته‌اند تعداد موالی به نصف ساکنان کوفه رسید. به نقلی بعضی از والیان عراق به سبب فراوانی موالی به ناچار زبان فارسی می‌آموختند؛ چنان که مغیرة بن شعبه، که مورد محبت موالی بود [!] به زبان فارسی آشنایی داشت. از جماعت حمراء و موانی ایرانی، بسیاری از عالمان و ادیبان و محدثان به مقامات عالی علمی رسیدند و کاروان سالار نهضت علمی و ادبی کوفه شدند. با اینکه مدت کمی از ماندن آنها در میان عرب و ارتباط با آنها می‌گذشت، آثار علمی و فکری و قلمی این قوم در قرن‌های دوم و سوم آشکار شد.

اَسواران

بلاذری در فتوح‌البلدان آورده است: یزگرد، سیاه اسواری را به عنوان فرمانده، همراه سپاهی برای مقابله با مسلمین به سمت اهواز روان کرد. او زمانی به اهواز رسید که ابوموسی به همراه مسلمانان، شوش را محاصره کرده بودند. سیاه اسواری با سپاه خود در کلبانیه مستقر شد. او که خود شاهد عزت و نصرت مسلمانان بود و گشوده شدن شوش توسط سپاه اسلام را نظاره می‌کرد و می‌دید که کمک‌های پیاپی برای آنها می‌رسد، به ابوموسی پیام داد که من و سپاهیانم قصد داریم تا به دین شما درآییم و همراه شما با عجمانی که دشمنان شما هستند، بجنگیم؛ اما به چند شرط؛ اول اینکه، اگر بین خودتان اختلاف افتاد ما به نفع هیچ کدام نبرد نکنیم. دوم اینکه، اگر اعراب با ما به مخالفت برخاستند و خواهان جنگ با ما بودند، از حمایت شما برخوردار باشیم و ما را در برابر ایشان یاری کنید. سوم اینکه، در هر سرزمینی و در میان هر قبیله‌ای که بخواهیم منزل گزینیم و زندگی کنیم و چهارم اینکه، عطایای ما را نسبت به مسلمانان بیشتر قرار دهید و این پیمان باید بین ما و امیر و حاکمی که شما را به این ناحیه گسیل داشته است، بسته شود. ابوموسی پس از شنیدن پیام، پیشنهاد داد که هر آنچه که ما از آن برخوردار شدیم برای شما هم در آن سهمی قرار می‌دهیم و هر تکلیفی که برعهده ما قرار داده شود، شما هم از آن تبعیت کنید؛ ولی اسواران آن را قبول نکردند و ابوموسی به ناچار نامه‌ای به خلیفه دوم نوشت و ماجرا را برای او توصیف کرد. عمر در پاسخ نوشت هر آنچه را که آنان می‌خواهند، بپذیر و شرایط را برای مسلمانی آنان فراهم کن. بدین ترتیب سپاهیان ایرانی به مسلمانان پیوستند و همراه سپاه اسلام در محاصره و فتح شوشتر شرکت کردند. پس از پایان فتوحات و بازگشت سپاهیان ابوموسی به بصره، اسواران نیز همراه آنان به بصره وارد شدند. آنان در اولین اقدام خواستند تا با ازد حلیف شوند؛ اما قبل از انجام این کار پرسیدند: نسب کدام یک از قبایل بصره به رسول خدا(ص) نزدیک‌تر است؟ گفتند: بنوتمیم. پس اسواران ازد را رها کردند و به بنوتمیم پیوستند. سپس ناحیه‌هایی را برای خود انتخاب کردند تا در آن ساکن شوند و حتی نهر آبی که به نام اساوره معروف شد، نیز برای خود حفر کردند.

منابع

1. رجبی دوانی، محمد حسین، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی
2. حسینی، سید امیر، بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری