صدق در معارف و سیره نبوی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث صدق است. صدق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صدق در لغت - صدق در قرآن - صدق در حدیث - صدق در نهج البلاغه - صدق در معارف و سیره نبوی - صدق در معارف دعا و زیارات - صدق در معارف و سیره علوی - صدق در معارف و سیره فاطمی - صدق در معارف و سیره سجادی - صدق در جامعه‌شناسی اسلامی - صدق در خانواده - صدق در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

شهره بودن پیامبر (ص) به راستگویی

قرآن کریم می‌فرماید: ﴿ قُل لَّوْ شَاء اللَّهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلاَ أَدْرَاكُم بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرًا مِّن قَبْلِهِ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ﴾

راستگویی پیامبر (ص) در حدیث:

1. به نقل از ابن عبّاس: هنگامی که آیه: ﴿وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الأَقْرَبِينَ ﴾ نازل شد، پیامبر خدا (ص) بیرون آمد و از کوه صفا بالا رفت و ندا داد: "بشتابید که خطر نزدیک است!". مردم گفتند: این کیست و چه خبر شده است؟ و به گرد او جمع شدند. پیامبر (ص) فرمود: "آیا اگر به شما خبر بدهم که سوارانی از دامنه این کوه، گذشته‌اند و به سوی شما می‌آیند، تصدیقم می‌کنید؟". گفتند: ما دروغی از تو سراغ نداریم!. پیامبر (ص) فرمود: "من به شما هشدار می‌دهم که عذابی سخت پیش‌رو دارید".
2. پیامبر خدا (ص) پس از نزول آیه ﴿وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الأَقْرَبِينَ ﴾ فرمود: ای مردم! بلدِ راه، به کسان خود، دروغ نمی‌گوید و من، اگر هم دروغگو بودم، دستِ کم به شما دروغ نمی‌گفتم. سوگند به خداوندی که هیچ معبودی جز او نیست، من فرستاده به حقّ خدا به سوی شما خصوصاً و به سوی همه مردم عموماً هستم. به خدا سوگند، همان‌گونه که می‌خوابید، می‌میرید و همان‌گونه که بیدار می‌شوید، برانگیخته خواهید شد و مطابق کردارتان، حسابرسی خواهید شد و در برابر نیکی، پاداش نیک خواهید دید و در برابر بدی، کیفر بد خواهید چشید. بهشت جاویدان و دوزخ همیشگی، در کار است.
3. در مناقب، ابن‌شهرآشوب آمده: پیامبر خدا (ص) پیش از آن که مبعوث شود، بیست خصلت از خصلت‌های پیامبران را دارا بود که اگر فردی یکی از آنها را داشته باشد، دلیل بر عظمت اوست، چه رسد به کسی که همه آنها را دارا باشد. ایشان، پیامبری امین و راستگو بود.
4. امام علی (ع) می‌فرماید: ابو جهل به پیامبر (ص) گفت: ما تو را دروغ‌زن نمی‌شماریم؛ بلکه آنچه را آورده‌ای، دروغ می‌دانیم! پس خداوند، این آیه را فرو فرستاد: ﴿ قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لاَ يُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ﴾.
5. اخنس، ابو جهل را دید و با او خلوت کرد و گفت: ای ابو حکم! به من بگو محمد راستگوست یا دروغگو، که این جا غیر از من و تو، کس دیگری از قریش نیست که سخن ما را بشنود. ابو جهل گفت: وای بر تو! به خدا سوگند، محمّد، بی‌تردید راستگوست و محمّد هرگز دروغ نگفته است؛ امّا هنگامی که فرزندان قصیّ، پرچم و پرده‌داری کعبه و آب دادن به حاجیان و پیامبری را ببرند، برای بقیه قریش چه می‌ماند؟!
6. نضر بن حارث به قریش گفت: محمّد، نوجوانی تازه‌سال میان شما بوده است. او پسندیده‌ترین مردم میان شما، راستگوترین شما و امانت‌دارترین فرد شما بوده است.
7. به نقل از ابوسفیان، درباره سخنش با هرقل پادشاه روم درباره پیامبر (ص)، هرقل پرسید: آیا شما او را پیش از آن که از پیامبری سخن بگوید، به دروغگویی متّهم می‌کردید؟ گفتم: نه.
8. امام علی (ع) می‌فرماید: شنیدم ابو طالب می‌گوید: محمّد، برادر زاده‌ام، که به خدا سوگند، راستگوست....
9. امام صادق (ع) می‌فرماید: هنگامی که وفات ابوطالب فرا رسید، سرشناسان قریش را گرد آورد و به آنها وصیّت کرد و گفت:... من شما را به نیکی به محمّد سفارش می‌کنم که او میان قریش، فرمان‌روا و میان عرب، راستگوست.
10. در حدیثی که پیامبر (ص) خویشانش را به اسلام دعوت کرد... سپس ابوطالب گفت: هیچ کس برنخیزد. همه نشستند. سپس به پیامبر (ص) گفت: ای سَرور من! برخیز و آنچه را دوست داری، بگو و پیام پروردگارت را برسان، که تو راستگو و تصدیق شده‌ای. پیامبر (ص) به آنان گفت: "آیا چنین می‌بینید که اگر به شما می‌گفتم: پشت این کوه، لشکری است که می‌خواهد بر شما بتازد، آیا تصدیقم می‌کردید؟". همه گفتند: آری، بی‌گمان، تو امین و راستگویی. پیامبر (ص) به آنان فرمود: "پس خداوند جبّار را یگانه بشمارید و خالصانه و بی‌شریک، تنها او را بپرستید و این شریکان پلید آلوده را کنار بگذارید و اقرار کنید و گواهی دهید که من، فرستاده خداوند به سوی شما و مردم هستم؛ چرا که من عزّت دنیا و آخرت را برایتان آورده‌ام". آنها برخاستند و همگی رفتند و گویی که اندرز در آنها کارگر افتاد.
11. به نقل از ابو طالب: از او (محمد (ص)) هرگز دروغی ندیدم.
12. به نقل از ابو طالب، درباره پیامبر خدا (ص): بی‌گمان، تو را به راستگویی شناخته‌ام، بی آن که خطایی کنی. همواره و از همان طفولیت، درست سخن گفته‌ای. و نیز این شعر از اوست: و ترازوی راستی است، بی آن که دانه کوچک جوی خطا کند. و ترازوی عدل، بی آن که وزنش بیشتر باشد و اجحافی کند.
13. پیامبر خدا (ص) می‌فرماید: خداوند ده سرشت را در ما گرد آورده که نُه برای پیشینیان گردآورد و نُه برای دیگران. حکمت، بردباری، دانش... و راستی، در ماست.
14. به نقل از عبد الله بن سلام: هنگامی که پیامبر (ص) به مدینه آمد، مردم به دیدنش شتافتند و گفته می‌شد: پیامبر خدا وارد شد! من هم با مردم رفتم تا ایشان را ببینم. وقتی چهره پیامبر خدا (ص) را دیدم، متوجّه شدم که چهره او چهره یک فرد دروغگو نیست. نخستین سخنی که فرمود، این بود: "ای مردم! به همه سلام دهید و اطعام کنید و شب هنگام که مردم خفته‌اند، نماز بگزارید، تا به سلامت وارد بهشت شوید".

راستگوترین مردم

1. امام صادق (ع) می‌فرماید: پیامبر خدا (ص)، راستگوترین مردم بود.
2. فاطمه (س) پس از وفات پدرش می‌فرماید: تو بهترین بنده خدا بودی و راستگوترین مردم در جایگاه راستی و دروغ.
3. به نقل از ابن طاووس، از پدرش نقل می‌کند: چون پیامبر خدا (ص) آیه: ﴿وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَى﴾ را تلاوت نمود، عتیبه بن ابی لهب گفت: به خداوندِ اختر، کافرم. پیامبر خدا (ص) فرمود: "خداوند، درنده‌ای از درندگانش را بر تو مسلّط گردانَد!". موسی بن محمّد بن ابراهیم، از پدرش برایم نقل کرد که: عتیبه بن ابی لهب با یارانش در کاروانی رهسپار شام شدند. چون به شام رسیدند، شیری غرّید. بدن عتیبه بن ابی لهب به لرزه افتاد. به او گفتند: از چه چیزی به لرزه افتادی؟ به خدا سوگند که ما و تو یکسانیم. عتیبه بن ابی لهب گفت: محمّد، مرا نفرین کرده است. به خدا سوگند که در زیر این آسمان، راستگوتر از محمّد، کسی نیست. آن‌گاه، شام آوردند؛ امّا عتیبه بن ابی لهب دست به غذا نبُرد. وقتِ خواب شد و همسفرانش کالاهای خود را گرداگرد عتیبه بن ابی لهب نهادند و او را در میان خود گرفتند و خوابیدند. شیر، نَفَس‌زنان آمد و سر یکایک آنان را بویید تا به او رسید و چنان او را به دندان گَزید که کارش را یکسره کرد. او در حالی که وحشت‌زده بود و آخرین نفس‌هایش را می‌کشید، می‌گفت: نگفتم که محمّد، راستگوترین مردمان است؟! و مُرد.

دروغگویی، منفورترین اخلاق نزد پیامبر (ص)

1. به نقل از عایشه: منفورترین اخلاق نزد پیامبر (ص)، دروغگویی بود.
2. به نقل از عایشه: هیچ اخلاقی نزد پیامبر خدا، منفورتر از دروغگویی نبود. گاه فردی نزد ایشان دروغی می‌گفت و ایشان همچنان از او دل‌گیر بود تا آن که متوجّه می‌شد از آن دروغ توبه کرده است.

روش پیامبر (ص) در مواجهه با دروغگو

1. به نقل از عبد الله بن عامر: روزی پیامبر خدا (ص) در خانه ما نشسته بود. مادرم مرا صدا زد و گفت: بیا به تو چیزی بدهم: پیامبر خدا (ص) به او فرمود: "می‌خواهی چه به او بدهی؟". گفت: می‌خواهم خرمایی به او بدهم: پیامبر خدا (ص) به مادرم فرمود: "بدان که اگر چیزی به او ندهی، یک دروغ برایت نوشته می‌شود".
2. روایت شده است که مردی به پیامبر خدا (ص) گفت: ای پیامبر خدا! چهار کار، خوشایند من است:زنا، شراب‌خواری، دزدی، و دروغ؛ اما یکی از آنها را اگر بفرمایی، به خاطر شما ترک می‌کنم. فرمود: "دروغ را رها کن". مرد رفت و زمانی تصمیم گرفت زنا کند؛ اما با خودش گفت: پیامبر (ص) از من می‌پرسد که: زنا کرده‌ای یا نه؟. اگر انکار کنم، قولی را که به ایشان داده‌ام، شکسته‌ام و اگر اقرار کنم، حد می‌خورم. سپس تصمیم گرفت دزدی کند و سپس تصمیم گرفت شراب‌ بخورد؛ امّا هر بار، با خود، همین فکر را کرد. از این رو، نزد پیامبر خدا (ص) باز گشت و گفت: شما راه را به کلّی بر من بستی! من همه این کارها را رها کردم.
3. به نقل از عایشه: نزد پیامبر خدا (ص)، چیزی منفورتر از دروغ نبود و از هر کس دروغی، هر چند کوچک می‌شنید، مِهرِ او را از دل خود بیرون می‌کرد، تا زمانی که آن فرد از آن، توبه می‌کرد.
4. به نقل از عایشه: پیامبر (ص) هر گاه می‌فهمید یکی از اعضای خانواده‌اش دروغی گفته است، از او دوری می‌کرد تا توبه کند.
5. امام علی (ع) می‌فرماید: هر گاه کسی نزد پیامبر خدا (ص) دروغی می‌گفت، پیامبر (ص) لبخندی می‌زد و می‌فرمود: "او یک حرفی می‌زند!".

منابع

1. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، سیره پیامبر خاتم ج۱