خواب
خواب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خواب در قرآن - خواب در نهج البلاغه - خواب در معارف و سیره فاطمی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
خواب عبارت است از حالتی که در آن سطح هوشیاری کاهش یابد و فرد با تعلیق نسبی ادراک، غیرفعال شدن تقریبی عضلات و حرکات ارادی و حواس به‌دلیل ضعیف‌شدن پیوند نفس و جسم روبه‌رو شود. در قرآن کریم ذیل آیاتی چند به این موضوع اشاره شده است: خدا جان‌ها را به هنگام مردنشان می‌گیرد و نیز جان کسانی را که در خواب خود نمرده‌اند. جان‌هایی را که حکم مرگ بر آن‌ها رانده شده نگه می‌دارد و دیگران را تا زمانی که معین است بازمی‌فرستد. در این امر عبرت‌هاست برای آن‌ها که می‌اندیشند[۱]. مطابق با آیه فوق، خواب در حقیقت حالتی است که خداوند نفوس آدمیان را می‌گیرد. بنابراین بین مرگ و خواب مشابهت وجود دارد. از این‌رو در روایتی منسوب به امام علی (ع) و پیامبر (ص)، از خواب تعبیر به برادر مرگ شده است. هم‌چنین خواب را همانند مرگ دانسته و مرگ را به خوابی طولانی تشبیه کرده‌اند که بیداری آن در روز قیامت میسر می‌شود. امام علی (ع) پس از ضربت‌خوردن به گزارش خوابی می‌پردازد که در آن با رسول خدا (ص) ملاقات داشته است: نشسته بودم که به خواب رفتم. رسول الله بر من گذر کرد...[۲].[۳]
در تعالیم اسلامی از خواب به‌عنوان موهبتی الهی یاد شده است. قرآن کریم می‌فرماید: خواب را موجب آرامش قرار دادیم[۴].[۵]
در غزوات بدر و احد، به نصّ قرآن خوابی بر رزمندگان چیره شد تا احساس آرامش در آنان ایجاد کند. به موجب آن خواب، شمار بسیار دشمنان در نظرشان جلوه نکرد[۶]. امام علی (ع) نیز در سخنانی به این وجه از خواب اشاره کرده و خواب را مایه آسودگی از درد نامیده‌اند. خواب گرچه از نعمات الهی است، اما در تعالیم اسلامی شب‌زنده‌داری و دوری‌گزینی از خواب زیاد، بر پیامبران الهی امری واجب شمرده شده و به مؤمنان نیز سفارش شده است[۷]. امام علی (ع) نیز خواب گران را مایه خسران آدمی و از بین برنده نفس و مایه از دست رفتن عملی دانسته که امکان جبرانش در روز فراهم نیست و نیز آن را مایه از دست شدن فرصت‌ها برمی‌شمرد: ای بسا خواب نوشین شب‌هنگام، که تصمیم‌های روز را باطل سازد...[۸]. هم‌چنین در حالات تقواپیشگان نیز دلالتی بر بیداری در شباهنگام و راز و نیاز و تفکر و تدبر در عالم هستی و یاد خدا و زمزمه قرآن رفته است[۹]. آن حضرت در کلامی فرمود: و شب‌هنگام خواب را بر چشم خود حرام کند، یا چون خواب بر او غلبه کند، زمین را نهالی و دست‌های خود را بالش سازد. در میان مردمی که از وحشت قیامت شب را زنده داشته‌اند و از جامه خواب دوری گزیده‌اند و لب‌هایشان به ذکر پروردگارشان می‌جنبد و گناهانشان در اثر آمرزش خواستن فراوانشان ناچیز شده است. "اینان حزب خداوندند و حزب خداوند رستگارند"[۱۰][۱۱].
افزون بر این، امام علی (ع) در مواردی غفلت انسان‌ها را به خواب تشبیه کرده، در نتیجه به انذار انسان‌ها از غفلت‌زدگی پرداخته و بر ضرورت بیدار شدن از خواب غفلت تأکید کرده‌اند[۱۲]. آن حضرت زندگی مردم دوران جاهلیّت را به کسانی‌که در خواب غفلت فرو رفته‌اند تشبیه کرده‌اند[۱۳]. نیز می‌فرماید: ای بندگان خدا، از خدا بترسی، چونان خردمندی که اندیشه معاد، قلب او را تسخیر کرده و بیم از عذاب، پیکرش را رنجور داشته و شب‌زنده‌داری‌ها، آن خواب اندک را هم از او ربوده است[۱۴]. در فرازی دیگر فرمود: و چه چیزی تو را به هلاکت خویش دل‌بسته ساخته؟ آیا دردت را درمانی نیست؟ آیا از این خواب گران دیده نمی‌گشایی؟ چرا آن‌سان که به دیگران مهر می‌ورزی به خود مهربان نیستی؟[۱۵][۱۶].
در احادیث معصومین (ع) به آداب مخصوصی برای خواب اشاره شده است. از جمله آن‌ها موارد زیر است:
وضو و طهارت پیش از خواب، محاسبه نفس، خواندن برخی سوره‌ها مانند توحید و یس و تکاثر، پرهیز از خواب بین طلوعین (طلوع فجر و طلوع آفتاب) و نیز بعد از عصر و بین مغرب و عشاء، سفارش به خواب قیلوله (قبل از ظهر) که باعث شادابی و تقویت حافظه می‌شود، سفارش به خوابیدن بر پشت و دست راست و پرهیز از خوابیدن به روی و دست چپ[۱۷].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ﴿اللَّهُ يَتَوَفَّى الأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴾؛ سوره زمر، آیه۴۲؛ نیز نک: ﴿ وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُم بِاللَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُم بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضَى أَجَلٌ مُّسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴾؛ سوره انعام، آیه ۶۰
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۶۹: «"مَلَكَتْنِي عَيْنِي وَ أَنَا جَالِسٌ فَسَنَحَ لِي رَسُولُ اللَّهِ"»
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 373- 374.
- ↑ ﴿وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِبَاسًا وَالنَّوْمَ سُبَاتًا وَجَعَلَ النَّهَارَ نُشُورًا ﴾؛ سوره فرقان، آیه ۴۷ و ﴿ وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا ﴾؛ سوره نبأ، آیه ۹
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 374.
- ↑ ﴿ثُمَّ أَنزَلَ عَلَيْكُم مِّن بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُّعَاسًا يَغْشَى طَائِفَةً مِّنكُمْ وَطَائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ الأَمْرِ مِن شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنفُسِهِم مَّا لاَ يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كَانَ لَنَا مِنَ الأَمْرِ شَيْءٌ مَّا قُتِلْنَا هَاهُنَا قُل لَّوْ كُنتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَلِيَبْتَلِيَ اللَّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحِّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴾؛ سوره آل عمران، آیه ۱۵۴
- ↑ ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا ﴾؛ سوره اسراء، آیه ۷۹، ﴿إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لا يَسْتَكْبِرُونَ تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ ﴾؛ سوره سجده، آیه ۱۵ – ۱۶ و ﴿يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَلِيلا نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِيلا ﴾؛ سوره مزّمّل، آیه ۱ – ۳
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۱: «"مَا أَنْقَضَ النَّوْمَ لِعَزَائِمِ الْيَوْمِ..."»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳: «"أَمَّا اللَّيْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ... تَالِينَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ يُرَتِّلُونَهَا تَرْتِيلًا.... يُصْبِحُ وَ هَمُّهُ الذِّكْرُ..."»
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۴۵: «"وَ هَجَرَتْ فِي اللَّيْلِ غُمْضَهَا حَتَّى إِذَا غَلَبَ الْكَرَى عَلَيْهَا افْتَرَشَتْ أَرْضَهَا وَ تَوَسَّدَتْ كَفَّهَا، فِي مَعْشَرٍ أَسْهَرَ عُيُونَهُمْ خَوْفُ مَعَادِهِمْ وَ تَجَافَتْ عَنْ مَضَاجِعِهِمْ جُنُوبُهُمْ وَ هَمْهَمَتْ بِذِكْرِ رَبِّهِمْ شِفَاهُهُمْ وَ تَقَشَّعَتْ بِطُولِ اسْتِغْفَارِهِمْ ذُنُوبُهُمْ، "أُولئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ"»
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 374.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۸۲: «"وَ اسْتَيْقِظْ مِنْ غَفْلَتِكَ... فَأَفِقْ أَيُّهَا السَّامِعُ مِنْ سَكْرَتِكَ وَ اسْتَيْقِظْ مِنْ غَفْلَتِكَ... إِنِّي أُحَذِّرُكُمْ وَ نَفْسِي هَذِهِ الْمَنْزِلَةَ...."»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۵۷
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۸۲: «"فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ تَقِيَّةَ ذِي لُبٍّ شَغَلَ التَّفَكُّرُ قَلْبَهُ وَ أَنْصَبَ الْخَوْفُ بَدَنَهُ وَ أَسْهَرَ التَّهَجُّدُ غِرَارَ نَوْمِه"»
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۴: «"مَا أَنَّسَكَ بِهَلَكَةِ نَفْسِكَ؟ أَمَا مِنْ دَائِكَ بُلُولٌ؟ أَمْ لَيْسَ مِنْ نَوْمَتِكَ يَقَظَةٌ؟ أَمَا تَرْحَمُ مِنْ نَفْسِكَ مَا تَرْحَمُ مِنْ غَيْرِكَ؟"»
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 374- 375.
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 375.