حضرت آدم در نهج البلاغه

مقدمه

حضرت آدم (ع) نخستین انسانی است که پا به جهان آفرینش گذاشت. او نیای همه انسان‌ها و نخستین پیامبر الهی است. نام حضرت آدم (ع) در قرآن کریم ۲۵ مرتبه و در نهج البلاغه هشت مرتبه تکرار شده است: «فَلَمَّا مَهَدَ أَرْضَهُ وَ أَنْفَذَ أَمْرَهُ اخْتَارَ آدَمَ خِیرَةً مِنْ خَلْقِهِ وَ جَعَلَهُ أَوَّلَ جِبِلَّتِهِ»^[۱]. درباره کیفیت آفرینش حضرت آدم (ع) نیز می‌فرماید: "آن‌گاه که خدای سبحان از زمین ناهموار و نرم و از آن‌جا که زمین شیرین بود و شوره‌زار، خاکی برگرفت و به آب بشست تا یک‌دست و خالص شد. پس نمناکش ساخت تا چسبنده شد و از آن پیکری ساخت دارای دارای اندام‌ها و اعضا و مفاصل، و خشکش کرد تا خود را بگرفت چونان سفالینه؛ و تا مدتی معین و زمانی مشخص سختش گردانید. آن‌گاه از روح خود در آن بدمید. آن پیکر گلین که جان یافته بود، از جای برخاست که انسانی شده بود"^[۲].

خداوند متعال خاک آدم (ع) را از مکان‌های مختلف با خصوصیات متفاوت و متضاد برگزید تا طبیعت او طبیعتی معتدل و میانه باشد. سپس از روح خود در آن دمید و او را جان داد. دمیدن روح الهی در ضمیر آدم ویژگی‌هایی را در او به وجود آورد که لازمه رشد و تعالی فرزندان آدم شد. امام (ع) در این باره می‌فرماید: "(وجود) ذهنی که در کارها به جولانش درآورد و اندیشه‌ای که با آن در امور تصرف کند و عضوهایی که مانند ابزارها به کارشان گیرد و نیروی شناختی که میان حق و باطل فرق نهد و طعم‌ها و بوها و رنگ‌ها و چیزها را دریابد. معجونی سرشته از رنگ‌های گوناگون؛ برخی همانند یکدیگر و برخی مخالف و ضد یکدیگر، چون گرمی و سردی، تری و خشکی و اندوه و شادمانی^[۳].

خداوند آدم (ع) و فرزندانش را جانشینان خود در زمین قرار داد و فرشتگان را به‌دلیل عهدی که با او بسته بودند، امر کرد تا بر آدم سجده کنند و او را گرامی بدارند: "خداوند از فرشتگان خواست تا امانت به‌جای آورند و به وصیّت او وفا کنند و در برابر آدم به سجده درآیند و کرامت و برتری او را به جان پذیرا شوند؛ و چنین فرمود: بر آدم سجده برید"^[۴].

سجده فرشتگان به معنای عبادتِ آدم (ع) نبود، زیرا که تنها خداوند شایسته عبادت و پرستش است، بلکه خداوند بدین‌وسیله بر کرامت و عظمت انسان تأکید می‌ورزد. همان‌گونه که در پاسخ سؤال فرشتگان به چرایی آفرینش آدم به آنها می‌گوید: من می‌دانم آنچه را شما نمی‌دانید"^[۵].^[۶]

دین حضرت آدم (ع)

سرگذشت آدم (ع)

جستارهای وابسته

منابع

دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱

پانویس

↑ پس آن‌گاه که زمینش را بگسترد و فرمانش را صادر کرد، آدم را از میان همه آفریدگانش برگزید و او را نخستین انسان در بوستان خلقت مقرّر فرمود؛ نهج البلاغه، خطبه ۹۰.
↑ «ثُمَّ جَمَعَ سُبْحَانَهُ مِنْ حَزْنِ الْأَرْضِ وَ سَهْلِهَا وَ عَذْبِهَا وَ سَبَخِهَا تُرْبَةً سَنَّهَا بِالْمَاءِ حَتَّی خَلَصَتْ وَ لَاطَهَا بِالْبِلَّةِ حَتَّی لَزَبَتْ فَجَبَلَ مِنْهَا صُورَةً ذَاتَ أَحْنَاءٍ وَ وُصُولٍ وَ أَعْضَاءٍ وَ فُصُولٍ أَجْمَدَهَا حَتَّی اسْتَمْسَکَتْ وَ أَصْلَدَهَا حَتَّی صَلْصَلَتْ لِوَقْتٍ مَعْدُودٍ وَ أَمَدٍ [أَجَلٍ‏] مَعْلُومٍ ثُمَّ نَفَخَ فِیهَا مِنْ رُوحِهِ فَتَمَثَّلَتْ‏ إِنْسَاناً»، نهج البلاغه، خطبه ۱.
↑ «ذَا أَذْهَانٍ یُجِیلُهَا وَ فِکَرٍ یَتَصَرَّفُ بِهَا وَ جَوَارِحَ یَخْتَدِمُهَا وَ أَدَوَاتٍ یُقَلِّبُهَا وَ مَعْرِفَةٍ یَفْرُقُ بِهَا بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ الْأَذْوَاقِ وَ الْمَشَامِّ وَ الْأَلْوَانِ وَ الْأَجْنَاسِ مَعْجُوناً بِطِینَةِ الْأَلْوَانِ الْمُخْتَلِفَةِ وَ الْأَشْبَاهِ الْمُؤْتَلِفَةِ وَ الْأَضْدَادِ الْمُتَعَادِیَةِ وَ الْأَخْلَاطِ الْمُتَبَایِنَةِ مِنَ الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ وَ الْبَلَّةِ وَ الْجُمُودِ وَ الْمَسَاءَةِ وَ السُّرُورِ»، نهج البلاغه، خطبه ۱.
↑ «وَ اسْتَأْدَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ الْمَلَائِکَةَ وَدِیعَتَهُ لَدَیْهِمْ وَ عَهْدَ وَصِیَّتِهِ إِلَیْهِمْ فِی الْإِذْعَانِ بِالسُّجُودِ لَهُ وَ الْخُنُوعِ لِتَکْرِمَتِهِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ لَهُمْ‏ ﴿اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ﴾»؛ و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند جز ابلیس که سرباز زد و سرکشی کرد و از کافران شد؛ سوره بقره، آیه ۳۴‏، نهج البلاغه، خطبه ۱.
↑ سوره بقره، آیه۳۰.
↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۴۴.

[1] پس آن‌گاه که زمینش را بگسترد و فرمانش را صادر کرد، آدم را از میان همه آفریدگانش برگزید و او را نخستین انسان در بوستان خلقت مقرّر فرمود؛ نهج البلاغه، خطبه ۹۰.

[2] «ثُمَّ جَمَعَ سُبْحَانَهُ مِنْ حَزْنِ الْأَرْضِ وَ سَهْلِهَا وَ عَذْبِهَا وَ سَبَخِهَا تُرْبَةً سَنَّهَا بِالْمَاءِ حَتَّی خَلَصَتْ وَ لَاطَهَا بِالْبِلَّةِ حَتَّی لَزَبَتْ فَجَبَلَ مِنْهَا صُورَةً ذَاتَ أَحْنَاءٍ وَ وُصُولٍ وَ أَعْضَاءٍ وَ فُصُولٍ أَجْمَدَهَا حَتَّی اسْتَمْسَکَتْ وَ أَصْلَدَهَا حَتَّی صَلْصَلَتْ لِوَقْتٍ مَعْدُودٍ وَ أَمَدٍ [أَجَلٍ‏] مَعْلُومٍ ثُمَّ نَفَخَ فِیهَا مِنْ رُوحِهِ فَتَمَثَّلَتْ‏ إِنْسَاناً»، نهج البلاغه، خطبه ۱.

[3] «ذَا أَذْهَانٍ یُجِیلُهَا وَ فِکَرٍ یَتَصَرَّفُ بِهَا وَ جَوَارِحَ یَخْتَدِمُهَا وَ أَدَوَاتٍ یُقَلِّبُهَا وَ مَعْرِفَةٍ یَفْرُقُ بِهَا بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ الْأَذْوَاقِ وَ الْمَشَامِّ وَ الْأَلْوَانِ وَ الْأَجْنَاسِ مَعْجُوناً بِطِینَةِ الْأَلْوَانِ الْمُخْتَلِفَةِ وَ الْأَشْبَاهِ الْمُؤْتَلِفَةِ وَ الْأَضْدَادِ الْمُتَعَادِیَةِ وَ الْأَخْلَاطِ الْمُتَبَایِنَةِ مِنَ الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ وَ الْبَلَّةِ وَ الْجُمُودِ وَ الْمَسَاءَةِ وَ السُّرُورِ»، نهج البلاغه، خطبه ۱.

[4] «وَ اسْتَأْدَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ الْمَلَائِکَةَ وَدِیعَتَهُ لَدَیْهِمْ وَ عَهْدَ وَصِیَّتِهِ إِلَیْهِمْ فِی الْإِذْعَانِ بِالسُّجُودِ لَهُ وَ الْخُنُوعِ لِتَکْرِمَتِهِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ لَهُمْ‏ ﴿اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ﴾»؛ و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند جز ابلیس که سرباز زد و سرکشی کرد و از کافران شد؛ سوره بقره، آیه ۳۴‏، نهج البلاغه، خطبه ۱.

[5] سوره بقره، آیه۳۰.

[6] دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۴۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]