سعید بن علاقه هاشمی در تاریخ اسلامی
آشنایی اجمالی
نامش به اتفاق، سعید بن علاقه[۱] و مولای ام هانی خواهر امیر مؤمنان (ع) یا مولای جعدة بن هبیره مخزومی، فرزند ام هانی است. از این رو، او را هاشمی گویند[۲]. وی نزد تراجم نگاران، به یقین تابعی است[۳] و ابن منده میگوید: در شمار صحابه از او نام برده شده، ولی این موضوع ثابت نشده است[۴]. این اشتباه ناشی از روایت او به صورت مرسل از رسول خدا (ص) است. بر اساس این روایت، ابوفاخته گوید: روزی رسول خدا (ص) به خانه امیر مؤمنان (ع) آمد و شب را آنجا ماند و امام حسن (ع) و امام حسین خوابیده بودند. شب امام حسن (ع) بیدار شد و آب طلبید. پیامبر برخاست و از مشک آب آورد و در همین حال امام حسین (ع) نیز بیدار شده و خواست آب بنوشد، ولی پیامبر ظرف آب را به امام حسن (ع)داد. به آن حضرت گفته شد گویا امام حسن (ع) را بیشتر دوست داری؟ فرمود: نه. چون او اول آب خواسته بود، ظرف آب را به او دادم. سپس فرمود: "ای فاطمه! بدان که من و تو و این دو و آن خوابیده، یعنی امام علی (ع) روز قیامت در بهشت در یک جا خواهیم بود"[۵].
مرسل بودن این روایت از این روست که ابوفاخته آن را از علی (ع) روایت کرده، ولی در برخی از موارد، نام امام از سند روایت حذف و این، منشأ توهم صحابی بودن ابوفاخته شده است[۶]. از این رو، ابن حجر[۷] او را در بخش چهارم (توهمات) آورده است. طوسی[۸] او را از خواص اصحاب امیر مؤمنان (ع) و خویی[۹] از اصحاب امام سجاد (ع) برشمرده است. ابوفاخته در جنگهای جمل، صفین و نهروان به همراه امام علی (ع) شرکت داشت[۱۰]. از وی روایت شده که گفت: در صفین ۲۵ نفر بدری در رکاب امام علی (ع) شهید شدند که من آنان را دیدم[۱۱]. ابوفاخته از امام علی (ع) روایات دیگری نیز دارد[۱۲]. یکی از روایات اواز امیرمؤمنان (ع) آن است که فرمود: «مرا کافر و زنازاده دوست ندارد»[۱۳].
درگذشت وی را در زمان خلافت عبدالملک با ولید بن عبدالملک گفتهاند[۱۴]. ابن قانع سال ۱۲۰ را گفته است، ولی ابن حجر[۱۵] میگوید: به گمانم اشتباه کرده و حدود سال نود را درست دانسته است[۱۶]. وی به همراه امام حسن (ع) و امام حسین (ع) (بر فرض صحت چنین مسافرتی به شام) نزد معاویه رفت و از این رو، ابن عساکر شرح حال او را در تاریخ مدینة دمشق[۱۷] آورده است.
فرزند او ثویر بن ابی فاخته، به دلیل گرایشهای تشیع امامی (رافضی بودن) از سوی علمای اهل سنت تضعیف شده است[۱۸]. از نوادگان ابوفاخته هارون بن جهم، مشهور به ابن الجهم است. این خاندان، یکی از خاندانهای معروف شیعی کوفی و از اصحاب ائمه اطهار هستند[۱۹][۲۰]
جستارهای وابسته
- ثویر بن ابیفاخته (فرزند)
- حسین بن ثویر بن ابیفاخته (نواده)
- هارون بن جهم (نواده)
منابع
پانویس
- ↑ و به اشتباه از سوی اردبیلی و دیگران، سعید بن حمران یا جهمان؛ ر. ک: جامع الرواة، ج۲، ص۴۰۹؛ خویی، ج۹، ص۱۲۰.
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۲۱۵؛ بخاری، ج۳، ص۵۰۳؛ ابن ابیحاتم، ج۴، ص۵۱؛ مزی، ج۱۱، ص۲۸.
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۲۱۵؛ ابن حبان، ج۲، ص۳۲۰؛ عجلی، ص۵۰۷؛ ذهبی، ج۱، ص۳۷۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۶۹.
- ↑ ابونعیم، ج۴، ص۲۹۸۹.
- ↑ طیالسی، ص۲۶؛ ابونعیم، ج۶، ص۲۹۸۹؛ طبرانی، ج۳، ص۴۱؛ ابن اثیر، ج۶، ص۲۳۵.
- ↑ ابونعیم، ج۶، ص۲۹۹۰.
- ↑ الاصابه، ج۷، ص۲۶۹.
- ↑ طوسی، ص۸۶.
- ↑ خویی، ج۹، ص۱۲۰.
- ↑ مفید، ص۴.
- ↑ کوفی، ج۲، ص۵۸۰.
- ↑ ر. ک: ترمذی، ج۲، ص۲۲۲ و ج۳، ص۶۹ و ج۴، ص۳۱۳؛ ثقفی، ج۲، ص۵۵۵-۵۵۴؛ صدوق، ص۱۹۴ و ۵۰۴.
- ↑ ابن علی، ج۲، ص۱۰۷؛ ابن ابی الحدید، ج۴، ص۱۱۰؛ ذهبی، ج۱، ص۳۷۶؛ در روایات دیگر آمده: «لایحبنی کافر و لایبغضنی مؤمن»؛ ر. ک: برقی، ج۱، ص۱۵۱؛ قاضی نعمان، ج۳، ص۴۸۲.
- ↑ ابن عساکر، ج۲۱، ص۲۷۰؛ مزی، ج۱۱، ص۲۹ به نقل از واقدی.
- ↑ تهذیب، ج۴، ص۶۳.
- ↑ ابن حجر، تقریب، ج۲، ص۴۵۱.
- ↑ دمشق، ج۲۱، ص۲۷۰-۲۶۳.
- ↑ ابن حبان، ج۱، ص۲۰۵-۲۰۶؛ ابن علی، ج۲، ص۱۰۵-۱۰۶.
- ↑ ر. ک: مدرسی، ص۳۰۵-۳۰۶.
- ↑ هدایتپناه، محمد رضا، مقاله «ابوفاخته»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۴۶۵-۴۶۶.