اسماعیل بن مهران سکونی در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اسماعیل بن مهران سکونی است. اسماعیل بن مهران سکونی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اسماعیل بن مهران سکونی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

اسماعیل بن مهران، در بیست و هشت سند تفسیر کنز الدقائق وارد شده که به گزارش از تفسیر فرات الکوفی، بصائر الدرجات، الکافی، عیون أخبار الرضا(ع) و تأویل الآیات الظاهرة آمده است؛ نمونه:

«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ الْخَصَّافِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) مَنْ ذَكَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي السِّرِّ فَقَدْ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً إِنَّ الْمُنَافِقِينَ كَانُوا يَذْكُرُونَ اللَّهَ عَلَانِيَةً وَ لَا يَذْكُرُونَهُ فِي السِّرِّ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا﴾».

شرح حال راوی

نام کامل راوی، اسماعیل بن مهران بن محمد بن ابی‌نصر سکونی است. کنیه وی، «ابو یعقوب» و برخی «ابو محمد» دانسته‌اند. وی از قبیله «السکون» بوده که این قبیله از تیره‌های اهالی سرزمین کنده واقع در کوه‌های یمن در دو مایلی حضرموت است.

اسماعیل بن مهران از راویان کوفی است، چنان که نجاشی به آن تصریح کرده است و در بعضی اسناد هم با وصف «الکوفی» روایت کرده است و از بعضی روایات استفاده می‌شود که مدتی در شهر مدینه سکونت داشته است و شاهد خروج امام جواد(ع) از مدینه به سوی بغداد بوده است.

به گزارش نجاشی و شیخ طوسی ایشان دارای آثار متعدد علمی در موضوعات گوناگونی از جمله «الملاحم»، «ثواب القرآن»، «الإهلیلجة»، «صفة المؤمن» و «الفاجر»، «خطب أمیر المؤمنین»(ع)، «کتاب نوادر»، «کتاب العلل» و دارای اصل بوده است.

ابن حجر عسقلانی از رجالیان بزرگ سنی: "إسماعيل بن مهران بن محمد بن أبي نصر الكوفي، ذكره أبو يعقوب، ذكره الطوسي في مصنفي الشيعة، و قال الكشي: له كتاب الملاحم و ثواب القرآن و النوادر و غير ذلك، يروي عن مالك بن عطية الأحمسي و جعفر بن محمد الصادق و غيرهما، روي عنه سلمة بن الخطاب و بكر بن هشام و سهل بن زياد و آخرون.

طبقه راوی

تاریخ ولادت و وفات اسماعیل بن مهران مشخص نیست؛ لکن برقی وی را از راویانی دانسته که دوره امام رضا(ع) را ادراک کرده و امام کاظم(ع) را ادراک نکرده‌اند.

شیخ طوسی در کتاب رجال خودش نام او را یک بار در اصحاب امام صادق(ع) و بار دیگر در اصحاب امام رضا(ع) ذکر کرده است؛ ولی در الفهرست نوشته است که به واسطه گروهی از اصحاب ما از امام صادق(ع) روایت کرده و به ملاقات امام رضا(ع) نائل آمده و از آن حضرت نیز روایت کرده است.

نجاشی نیز به روایت با واسطه اسماعیل بن مهران از امام صادق(ع) تصریح کرده و سپس به گزارش از کشی او را از اصحاب امام رضا(ع) نیز معرفی کرده است.

روایت اسماعیل بن مهران از امام صادق(ع)

از مقایسه کلام نجاشی و شیخ طوسی دو مطلب برداشت می‌شود:

1. شیخ طوسی به ملاقات اسماعیل بن مهران با امام رضا(ع) و روایت از آن حضرت تصریح کرده است، در حالی که نجاشی به گزارش از کشی، اسماعیل بن مهران را از اصحاب امام رضا(ع) برشمرده است.
2. عبارت نجاشی و شیخ طوسی ظهور دارد که اسماعیل بن مهران به واسطه راویان دیگر از امام صادق(ع) روایت کرده است؛ مفهومش آن است که اسماعیل بن مهران دوره امام صادق(ع) را ادراک نکرده و از آن حضرت روایت نکرده است، در حالی که شیخ طوسی در کتاب رجالی خود، او را از اصحاب امام صادق(ع) به شمار آورده و در اسناد روایات هم از آن حضرت روایت کرده است.

جوابش این است که نسخه‌های رجال الطوسی مختلف است؛ در بعضی از نسخه‌ها نام اسماعیل بن مهران در اصحاب امام صادق(ع) ذکر نشده است و در اسنادی که اسماعیل بن مهران بی‌واسطه از آن حضرت روایت کرده است، مصحّف سلیمان بن مهران است که به بررسی آن می‌پردازیم:

۱. فضائل الأشهر الثلاثه: «... يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ الضَّرِيرُ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ(ع) يَقُولُ مَنِ اغْتَسَلَ لَيَالِيَ الْغُسْلِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَهَيْئَةِ يَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ...» .

تتبع در اسناد روایات شیخ صدوق نشان می‌دهد که اسماعیل بن مهران در سند روایت یاد شده، مصحف سلیمان بن مهران است به قرینه اینکه تمیم بن بهلول به واسطه ابو معاویه از سلیمان بن مهران در اسناد فراوان، روایت کرده است؛ نمونه‌ها:

1. الخصال: «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع)» .
2. الخصال: «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع)» .
3. الخصال: «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع)» .
4. معانی الأخبار: «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ».
5. التوحید (صدوق): «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع)» .

۲. علل الشرائع: «... حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع) قَالَ: إِذَا حَجَّ أَحَدُكُمْ فَلْيَخْتِمْ حَجَّهُ بِزِيَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِكَ مِنْ تَمَامِ الْحَجِّ».

۳. قصص الأنبیاء: «وَ عَنِ ابْنِ بَابَوَيْهِ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّائِغُ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ قَالَ لِيَ الصَّادِقُ(ع) إِذَا دَخَلْتَ الْكُوفَةَ فَأْتِ مَسْجِدَ السَّهْلَةِ فَصَلِّ فِيهِ وَ اسْأَلِ اللَّهَ حَاجَتَكَ لِدِينِكَ وَ دُنْيَاكَ...». در این دو سند نیز تصحیف رخ داده و اسماعیل بن مهران مصحف سلیمان بن مهران است، به قرینه این اسناد:

1. التوحید (صدوق): «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْمَرْوَزِيِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع)» .
2. التوحید (صدوق):«... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع)» .
3. الخصال: «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع)...» .
4. علل الشرائع: «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ...» .
5. علل الشرائع: «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ...» .
6. علل الشرائع: «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع)» .
7. عیون أخبار الرضا(ع): «... حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ...» .

۴. الخرائج و الجرائح: «مَا رُوِيَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) أُوَدِّعُهُ وَ كُنْتُ حَاجّاً فِي تِلْكَ السَّنَةِ فَخَرَجْتُ ثُمَّ ذَكَرْتُ شَيْئاً أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْهُ فَرَجَعْتُ إِلَيْهِ وَ مَجْلِسُهُ غَاصٌ بِالنَّاسِ وَ كَانَ مَا أَسْأَلُهُ عَنْهُ بَيْضَ طُيُورِ الْمَاءِ فَقَالَ لِي مِنْ غَيْرِ سُؤَالِي الْأَصْلَحُ أَنْ لَا تَأْكُلَ». این روایت در بصائر الدرجات و دلائل الامامه نقل شده و در هر دو سند، اسماعیل بن مهران با واسطه از امام صادق(ع) روایت کرده است.

روایت اسماعیل بن مهران از امام رضا(ع)

از بررسی اسناد روایات فهمیده می‌شود که اسماعیل بن مهران امام رضا(ع) را ملاقات کرده و از آن حضرت روایت کرده است:

1. بصائر الدرجات: «حَدَّثَنَا الْهَيْثَمُ النَّهْدِيُّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَ أَحْمَدُ بْنُ نَصْرٍ عِنْدَ الرِّضَا(ع) فَجَرَى ذِكْرُ الْإِمَامِ فَقَالَ الرِّضَا(ع) إِنَّمَا هُوَ مِثْلُ الْقَمَرِ يَدُورُ فِي كُلِّ مَكَانٍ أَوْ يراه [تَرَاهُ] مِنْ كُلِّ مَكَانٍ».
2. الخرائج و الجرائح: «مَا رَوَى إِسْمَاعِيلُ بْنُ مِهْرَانَ قَالَ أَتَيْتُ الرِّضَا(ع) يَوْماً أَنَا وَ أَحْمَدُ الْبَزَنْطِيُّ بِصَرْيَا وَ كُنَّا تَشَاجَرْنَا فِي سِنِّهِ فَقَالَ أَحْمَدُ إِذَا دَخَلْنَا عَلَيْهِ فَذَكِّرْنِي حَتَّى أَسْأَلَهُ عَنْ سِنِّهِ فَإِنِّي قَدْ أَرَدْتُ ذَلِكَ غَيْرَ مَرَّةٍ فَأَنْسَى فَلَمَّا دَخَلْنَا عَلَيْهِ وَ سَلَّمْنَا وَ جَلَسْنَا أَقْبَلَ عَلَى أَحْمَدَ وَ كَانَ أَوَّلَ مَا تَكَلَّمَ بِهِ أَنْ قَالَ يَا أَحْمَدُ كَمْ أَتَى عَلَيْكَ مِنَ السِّنِينَ فَقَالَ تِسْعٌ وَ ثَلَاثُونَ فَقَالَ وَ لَكِنْ أَنَا قَدْ أَتَتْ عَلَيَّ ثَلَاثٌ وَ أَرْبَعُونَ سَنَةً».
3. الکافی: «عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى الرِّضَا(ع) أَسْأَلُهُ عَنْ حَدِّ الْوَجْهِ فَكَتَبَ مِنْ أَوَّلِ الشَّعْرِ إِلَى آخِرِ الْوَجْهِ وَ كَذَلِكَ الْجَبِينَيْنِ».
4. الاستبصار: «مَا رَوَاهُ سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى الرِّضَا(ع) ذَكَرَ أَصْحَابُنَا أَنَّهُ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ».

بر این پایه، دیدگاه شیخ طوسی مبنی بر ملاقات اسماعیل بن مهران با امام رضا(ع) و روایت از آن بزرگوار مطابق با واقع و صائب است.

ادراک اسماعیل بن مهران امام جواد(ع)

از روایت الکافی استفاده می‌شود که اسماعیل بن مهران امام جواد(ع) را نیز ادراک کرده و شاهد دو سفر امام(ع) از مدینه به بغداد بوده است و تنصیص امام جواد(ع) بر وصایت و امامت امام هادی(ع) را نیز نقل کرده است:

«عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: لَمَّا خَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ(ع) مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَى بَغْدَادَ فِي الدَّفْعَةِ الْأُولَى مِنْ خَرْجَتَيْهِ قُلْتُ لَهُ عِنْدَ خُرُوجِهِ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ فِي هَذَا الْوَجْهِ فَإِلَى مَنِ الْأَمْرُ بَعْدَكَ فَكَرَّ بِوَجْهِهِ إِلَيَّ ضَاحِكاً وَ قَالَ لَيْسَ الْغَيْبَةُ حَيْثُ ظَنَنْتَ فِي هَذِهِ السَّنَةِ فَلَمَّا أُخْرِجَ بِهِ الثَّانِيَةَ إِلَى الْمُعْتَصِمِ صِرْتُ إِلَيْهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَنْتَ خَارِجٌ فَإِلَى مَنْ هَذَا الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِكَ فَبَكَى حَتَّى اخْضَلَّتْ لِحْيَتُهُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ عِنْدَ هَذِهِ يُخَافُ عَلَيَّ الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِي إِلَى ابْنِي عَلِيٍّ».

از این روایت استفاده می‌شود که اسماعیل بن مهران تا سال ۲۲۰ هجری قمری یعنی سال شهادت امام جواد(ع) زنده بوده است.

آقا بزرگ تهرانی زمان وفات اسماعیل بن مهران را مدتی بعد از سال ۲۲۴ هجری قمری می‌داند.

آیت الله بروجردی، اسماعیل بن مهران را از صغار طبقه ششم بر میشمارد.

استادان و شاگردان راوی

اسماعیل بن مهران از راویان متعددی روایت کرده است؛ همچون محمد بن ابی نصر، الحسن بن علی البطائنی، سیف بن عمیره، حسین بن خالد، محمد بن حفص، صفوان بن مهران الجمال، محمد بن أبی حمزه، أیمن بن محرز، محمد بن زیاد، حماد بن عثمان، منذر بن جعفر، علی بن أبی حمزة، الحسن بن العباس بن المعروف، عثمان بن جبلة، یحیی بن أبان، أبو سعید القماط، ابو جمیله المفضل بن صالح، الحسن القمی، الکناسی، درست بن أبی منصور، منذر بن جیفر العبدی، یونس بن یعقوب، محمد بن منصور الخزاعی، منصور بن یونس، مخلد أبو الشکر، حماد بن عثمان، صفوان بن یحیی، عبیس بن هشام، محمد بن حفص، الحسن بن یوسف، إبراهیم بن أبی رجاء، صباح الحذاء، عمرو بن شمر، النضر بن سوید، زکریا بن آدم، زکریا بن إدریس ابو جریر القمی، سلیمان الجعفری، عبدالملک بن أبی الحارث، إبراهیم بن الفضل الهاشمی، عبید بن معاویة بن شریح، عبدالله بن المغیره، عبدالله بن أبی الحارث الهمدانی، محمد بن سعید، مرازم بن حکیم الأزدی، محمد بن یزید، إسماعیل بن إسحاق الجهنی، الحسن بن أبی العلاء، سعدان بن مسلم، صالح بن سعید، علی بن أسباط، حمران بن أعین، علی بن عبدالله الوراق، محمد بن سعید، عبایه، محمد بن الحسن بن علان، الحسن بن الحسن المروزی، إسماعیل القصیر، عبدالله بن عبدالرحمن که نامبردگان از استادان حدیثی اسماعیل بن مهران به شمار می‌روند.

همچنین راویان متعددی از اسماعیل بن مهران روایت کرده‌اند که از شاگردان حدیثی ایشان شمرده می‌شوند؛ مانند احمد بن محمد بن خالد البرقی، ابراهیم بن هاشم، الحسن بن موسی الخشاب، سهل بن زیاد، علی بن الحسین بن علی، القاسم النهدی، محمد بن حسان، منصور بن العباس، محمد بن أحمد النهدی، صالح بن أبی حماد، علی بن الحسن التیمی، ابو الحسن أحمد بن یوسف بن یعقوب الجعفی، محمد بن أحمد القلانسی، محمد بن علی أبو سمینه، حریز بن صالح، محمد بن علی الصیرفی، علی بن العباس، محمد بن الأصبغ، بکر بن صالح، بهلول، أبو معاویه الضریر، محمد بن عیسی، جعفر بن سلیمان التمیمی، أبو عبدالله الرازی و ابن مسعده.

مذهب راوی

ذکر نام اسماعیل بن مهران در رجال النجاشی که به راویان امامی اختصاص دارد، بر تشیع و امامی بودن وی دلالت دارد. افزون بر این، مضامین روایاتش نیز آن را تأیید می‌کنند؛ نمونه:

«عَنْهُ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ أَخْبَرَنِي أَبِي عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِيرٍ الْبَجَلِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) جَاءَنِي ابْنُ عَمِّكَ كَأَنَّهُ أَعْرَابِيٌّ مَجْنُونٌ عَلَيْهِ إِزَارٌ وَ طَيْلَسَانٌ وَ نَعْلَاهُ فِي يَدِهِ فَقَالَ لِي إِنَّ قَوْماً يَقُولُونَ فِيكَ فَقُلْتُ لَهُ أَ لَسْتَ عَرَبِيّاً قَالَ بَلَى فَقُلْتُ إِنَّ الْعَرَبَ لَا تُبْغِضُ عَلِيّاً(ع) ثُمَّ قُلْتُ لَهُ لَعَلَّكَ مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِالْحَوْضِ أَمَا وَ اللَّهِ لَئِنْ أَبْغَضْتَهُ ثُمَّ وَرَدْتَ عَلَيْهِ الْحَوْضَ لَتَمُوتَنَّ عَطَشاً».

جایگاه حدیثی راوی

نجاشی و شیخ طوسی: با تعبیر "ثقة معتمد عليه" به وثاقت و معتمد بودن اسماعیل بن مهران تصریح کردند.

ابن غضائری: "ليس حديثه بالنقي يضطرب تارة ويصلح أخرى. ويروی عن الضعفاء كثيراً ويجوز أن يخرج شاهداً".

کشی: "حدثني محمد بن مسعود قال: سألت علي بن الحسن، عن إسماعيل بن مهران؟ قال: رمى بالغلو قال محمد بن مسعود: يكذبون عليه كان تقياً ثقة خیراً فاضلاً".

علامه حلی با توجه به عبارت نجاشی، شیخ طوسی، کشی و ابن غضائری، اسماعیل بن مهران را در قسم اول کتابش عنوان کرده است: "والأقوى عندي قبول روايته لشهادة الشيخ أبي جعفر الطوسي والنجاشي له بالثقة قال الكشي: حدثني محمد بن مسعود قال: سألت علي بن الحسين عن إسماعيل بن مهران قال: رمى بالغلو، قال محمد بن مسعود: يكذبون عليه، كان ثقة خيراً فاضلاً".

مرحوم استرآبادی: "وقول غض على تقدير الاعتبار به حتى في مقابل جش والشيخ لا دلالة فيه على قدحه في نفسه، وقول الحسن على تقدير القبول كذلك، ومجرد الرمي بالغلو لعله ليس بمقبول، سيما بملاحظة ما ذكرناه في الفوائد، و مشاهدة ما ذكره المشايخ الأجلة الثقات الأعاظم، وغض مع إكثاره في القدح و زيادة مبالغته فيه ما قدح بالغلو، ولعل هذا ينادي بعدم غلوه، فتدبر".

آیت‌الله خویی: "لا ينبغي الريب في وثاقة الرجل، الشهادة الشيخ، والنجاشي، والعياشي بها، وليس في ما ذكره ابن الغضائري دلالة على عدم وثاقته، بل إن نفي النقاوة عن حديثه من جهة أنه يروي عن الضعفاء".

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۴