حذیفة بن یمان در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حذیفة بن یمان است. حذیفة بن یمان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حذیفة بن یمان در قرآن - حذیفة بن یمان در تاریخ اسلامی - حذیفة بن یمان در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
حذیفة الیمانی[۱]، در ده سند روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب‌های الخصال، الأمالی طوسی، تفسیر القمی، مجمع البیان و تأویل الآیات الظاهرة واقع شده است:
«وَ وَرَدَ مِنْ طَرِيقِ الْعَامَّةِ فِي كِتَابِ الْفِرْدَوْسِ لِابْنِ شِيرَوَيْهِ حَدِيثاً يَرْفَعُهُ إِلَى حُذَيْفَةَ الْيَمَانِيِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَتَى سُمِّيَ عَلِيٌّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَا أَنْكَرُوا فَضْلَهُ سُمِّيَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ آدَمُ بَيْنَ الرُّوحِ وَ الْجَسَدِ»[۲].[۳]
شرح حال راوی
مراد از عنوان مذکور، أبو عبدالله حذیفة بن حسل بن جابر بن عمرو بن ربیعة بن غطفان العبسی است. از ایشان با عنوان حذیفة بن الیمان[۴]، حذیفة بن حسل (حسیل) و حذیفة[۵] در کتب رجال و اسناد روایات یاد شده است.
از رجالیان قدمای شیعه، برقی، کشی و شیخ طوسی از وی نام بردند و رجالیان سنی نیز از ایشان در کتب رجال خود یاد کردند و عدم یاد کرد وی در رجال النجاشی و الفهرست شیخ طوسی از این رو است که ایشان صاحب اثر نبوده است و موضوع این دو کتاب، یاد کرد راویان صاحب اثر است.
استرآبادی در عنوان حذیفة بن الیمان نوشته است: "حذيفة بن اليمان العبسي أبو عبدالله أحد الأركان الأربعة علي قول، من كتاب أصحاب رسول الله(ص)، و من السابقين من أنصار أمير المؤمنين(ع)، أنصاري سكن الكوفة[۶].[۷]
صاحب سر رسول الله(ص)
از حذیفه به صاحب سر و رازدار پیامبر اکرم(ص) که آن حضرت اسامی منافقان را به وی گفته بود، یاد شده است.
خطیب بغدادی: و کان صاحب سر رسول الله(ص) لقربه منه و ثقته به وعلو منزلته عنده[۸].
ابن عساکر و ابن حجر: و کان صاحب سر رسول الله(ص) و مناقبه کثیرة مشهورة[۹].
ابن اثیر: و حذیفة صاحب سر رسول الله(ص) فی المنافقین لم یعلمهم أحد إلا حذیفة أعلمه بهم رسول الله(ص) و سأله عمر أ فی عمالی أحد من المنافقین؟ قال: نعم واحد. قال: من هو؟ قال: لا أذکره[۱۰].
ابن الجوزی: کان حذیفة صاحب سر رسول الله(ص) لقربه منه و ثقته به، و أخبره رسول الله(ص) بأسماء المنافقین الذین بخسوا بعیره لیلة العقبة بتبوک، و کانوا اثنی عشر کلهم من الأنصار و من حلفائهم[۱۱].
محققی در تفسیر صاحب سر و رازدار بودن حذیفه چنین نوشته است: أی صاحب سره الذی لا یعلمه أحد غیره، و المراد بالسر: ما أعلمه به النبی(ص) من أحوال المنافقین[۱۲].
حذیفه روایات فراوانی از پیامبر اکرم(ص) از جمله حدیث متواتر غدیر و ثقلین را گزارش کرده است[۱۳]. ایشان یکی از هفت نفری بود که بر جنازه صدیقه شهیده، فاطمه زهرا(س) نماز خوانده بودند[۱۴]. وی از طرف امام علی(ع) والی مدائن شد[۱۵].[۱۶]
طبقه راوی
تاریخ ولادت راوی مشخص نیست؛ لکن حدود چهل روز پس از بیعت با امام علی(ع) و در سال ۳۶ هجری قمری درگذشت[۱۷]. ایشان صحابی رسول الله(ص) بودند که دوران خلافت امیرالمؤمنین(ع) را نیز ادراک کردند[۱۸]. برقی او را در اصحاب رسول خدا(ص) عنوان داشته[۱۹] و شیخ طوسی یک بار وی را در اصحاب رسول خدا(ص) و بار دیگر در اصحاب امام علی(ع) عنوان نموده است[۲۰].[۲۱]
استادان و شاگردان راوی
روایات او بیشتر از رسول اکرم(ص) است؛ اما شیخ طوسی او را از راویان و اصحاب امام علی(ع) نیز نام برده است[۲۲].
مزی از رجالیان سنی راویان حدیث از وی را: اسود بن یزید نخعی، بلال بن یحیی عبسی، ثعلبة بن زهدم تمیمی، جابر بن عبدالله، جندب بن عبدالله بجلی، حصین بن جندب، خالد بن خالد، خالد بن ربیع، ربعی بن خراش، زاذان، زر بن حبیش، زید بن وهب جهنی، أبو الشعثاء، ضبیعة بن حصین، طارق بن شهاب، طلحة بن زید، أبو الطفیل عامر بن وائله، عبدالله بن صامت، عبدالله بن یسار، عبدالرحمان بن أبی لیلی، عمار بن یاسر[۲۳].[۲۴]
مذهب راوی
حذیفة بن یمان از شیعیان مخلص و ولایت مداران محکم بوده و در ردیف شخصیت‌هایی مانند سلمان فارسی، عمار یاسر، مقداد و ابوذر غفاری قرار گرفته است[۲۵] و همیشه در صراط مستقیم که همان راه امامت و ولایت است، گام برمی‌داشته و دیگران را به پیروی از امام و مولا و مقتدایش، یعنی حضرت علی(ع) دعوت می‌کرده است[۲۶].
مضامین روایات حذیفه نیز بر ثبات قدم، اعتقاد راسخ و حرکت وی در مسیر مستقیم ولایت دلالت دارد؛ نمونه‌ها:
- ...عن صلة بن زفر، قال: لما احتضر حذيفة بن اليمان و سجي، جلست عند رأسه، و أدخلت رأسي في الثوب معه، و قلت: يا أبا عبدالله! إذا وقعت الفتن فإلي من تأمرني أن أفزع؟ قال: إذا كان ذلك فاشدد علي راحلتك و الحق بعلي(ع) فإنه علي الحق لا يفارقه...[۲۷].
- عن حذيفة بن اليمان، إنه قال: لما قتل عثمان، أتاه قومه فقالوا: يا أبا عبدالله! إن أميرالمؤمنين قد قتل، فما تأمرنا؟ قال: آمركم أن تتبعوا عمار بن ياسر فتكونوا حيث كان. قالوا: إن عمار مع علي لا يفارقه. قال حذيفة: إن الحسد أهلك الجسد و إنما يقربكم من عمار قربه من علي(ع)، فو الله لعلي أخير من عمار بأبعد ما بين التراب و السحاب، و أن عمارا لمن الأخيار[۲۸].
- «عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِيِّ عَنِ النَّبِيِّ(ص) أَنَّهُ قَالَ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ خَيْرُ الْبَشَرِ وَ مَنْ أَبَى فَقَدْ كَفَرَ»[۲۹].
- «... عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صآخِذاً بِيَدِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(ع)وَ هُوَ يَقُولُ يَا أَيُّهَا النَّاسُ هَذَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ فَاعْرِفُوهُ فَوَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّهُ لَفِي الْجَنَّةِ وَ مُحِبِّيهِ فِي الْجَنَّةِ وَ مُحِبِّي مُحِبِّيهِ فِي الْجَنَّةِ»[۳۰].[۳۱]
جایگاه حدیثی راوی
شیخ طوسی از ایشان به "من الأرکان الأربعة" یاد کرده است[۳۲]، از این رو ابن داوود و علامه حلی نام حذیفة بن الیمان را در جزء یکم از رجالشان ذکر کرده[۳۳] و رجالیان دیگر نیز او را از راویان ممدوح یا ثقه به شمار آورده‌اند[۳۴].
علامه مامقانی: و قد تلخص مما ذكرنا أن الرجل مما لا ينبغي الريب في وثاقته و عدالته و جلالته، و علو شأنه، و ارتفاع مكانه. و ما عجبت من شيء كعجبي من عد الفاضل المجلسي، و تلميذه أو معاصره -الذي يقفو أثره دائما- الرجل في الوجيزة، و البلغه، ممدوحا. مع أن الفاضل الجزائري[۳۵] الذي يغمز في الرجال بأدني سبب، قد أدرج الرجل في الثقات، و نقل عبارة رجال الشيخ و قول الفضل: إنه كان ركنا. ثم قال: حال هذا الرجل في الجلالة أشهر من أن يخفي[۳۶].
آیة الله خویی پس از نقل روایت مدح حذیفه از رجال الکشی[۳۷] نوشته است: و هذه الرواية و إن كانت ضعيفة أيضاً إلا أن جلالة حذيفة، و ولاءه لأميرالمؤمنين(ع) واضحة مشهورة[۳۸].[۳۹]
منابع
پانویس
- ↑ رک: أ. منابع شیعی: رجال البرقی، ص۲؛ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۳۶، (ح ۷۲) و ۳۸، (ش ۷۸)؛ رجال الطوسی، ص۳۵، ش۱۷۸؛ الرجال (ابن داود)، ص۱۰۱، ش۳۸۶؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۶۰، ش۱؛ منهج المقال، ج۳، ص۳۳۹، ش۱۳۰۵؛ نقد الرجال، ج۱، ص۴۰۸، ش۱۱۹۷؛ زبدة الأقوال، ص۱۰۶، ش۴۹۳؛ مجمع الرجال، ج۲، ص۸۸؛ جامع الرواه، ج۱، ص۱۸۲، ش۱۵۰۴؛ الرجال (حر عاملی)، ص۸۵، ش۳۳۸؛ الوجیزة فی الرجال، ص۵۲، ش۴۵۳؛ رجال السید بحر العلوم (الفوائد الرجالیه)، ج۲، ص۱۶۲؛ منتهی المقال، ج۲، ص۳۴۴، ش۶۸۰؛ تکملة الرجال، ج۱، ص۳۷۰؛ شعب المقال، ص۶۳، ش۱۶۲؛ أعیان الشیعه، ج۴، ص۵۹۱؛ تنقیح المقال، ج۱۸، ص۱۳۴، ش۴۷۶۴؛ معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۲۲۶، ش۲۶۲۶؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۳۱۸، ش۳۲۲۱؛ قاموس الرجال، ج۳، ص۱۴۱، ش۱۷۹۶. ب. منابع سنی: طبقات الکبری، ج۶، ص۱۵؛ ج۷، ص۳۱۷؛ طبقات خلیفه، ص۹۸؛ معرفة الثقات، ج۱، ص۲۸۹، ش۲۷۸؛ الإستیعاب، ج۱، ص۳۳۴، ش۴۹۲؛ التاریخ الصغیر، ج۱، ص۱۰۶؛ التاریخ الکبیر، ج۳، ص۹۵، ش۳۳۲؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۵۹، ش۱۲۳۱؛ تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۷۳، ش۱۱؛ المنتظم، ج۵، ص۱۰۵، ش۲۸۵؛ الجرح و التعدیل، ج۳، ص۲۵۶، ش۱۱۴۰؛ الثقات (ابن حبان)، ج۳، ص۸۰؛ مشاهیر علماء الأمصار، ص۷۴، ش۲۶۷؛ التعدیل و التجریح، ج۲، ص۵۵۲، ش۳۰۹؛ أسد الغابه، ج۱، ص۳۹۰؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۴۹۵، ش۱۱۴۷؛ سیر أعلام النبلاء، ج۲، ص۳۶۱، ش۷۶؛ الکاشف، ج۱، ص۳۱۵، ش۹۶۱؛ الإصابه، ج۲، ص۳۹، ش۱۶۵۱؛ تهذیب التهذیب، ج۲، ص۱۹۳، ش۴۰۵؛ الوافی بالوفیات، ج۱۱، ص۲۵۱.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۲۴۰-۲۴۱ به گزارش از تأویل الآیات الظاهرة، ص۱۸۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 243-244.
- ↑ الیمان لقب حسل بن جابر،...و إنما قیل له ذلک، لأنه أصاب دما فی قومه فهرب إلی المدینة، و حالف بنی عبد الأشهل من الأنصار، فسماه قومه الیمان لأنه حالف الأنصار و هم من الیمن. (أسد الغابه، ج۱، ص۳۹۰؛ نیز ر.ک: الإستیعاب، ج۱، ص۳۳۴، ش۴۹۲؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۵۹، ش۱۲۳۱؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۴۹۹، ش۱۱۴۷؛ و...).
- ↑ ر.ک: تهذیب الکمال، ج۵، ص۴۹۵، ش۱۱۴۷؛ تفسیر کنز الدقائق، ج۴، ص۴۹۰؛ ج۷، ص۴۰۱، ج۱۰، ص۵۲۱ و ۵۴۸؛ ج۱۲، ص۲۳۵؛ و....
- ↑ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال مع تعلیقات میرداماد الأسترآبادی)، ج۱، ص۱۵۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 244-245.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۷۳، ش۱۱.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۲۶۱، ش۱۲۳۱؛ تهذیب التهذیب، ج۲، ص۱۹۳، ش۴۰۵.
- ↑ أسد الغابه، ج۱، ص۳۹۱.
- ↑ المنتظم، ج۵، ص۱۰۵، ش۲۸۵.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۵، پانوشت ص۴۹۶، ش۱۱۴۷.
- ↑ کفایة الأثر، ص۱۳۶؛ تفسیر فرات الکوفی، ص۵۱۶، ح۶۷۵.
- ↑ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۶-۷: وَ هُمُ الَّذِينَ صَلَّوْا عَلَى فَاطِمَةَ(س).
- ↑ نهج السعاده، ج۴، ص۱۹-۲۰: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ* مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(ع) إِلَى حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ سَلَامٌ عَلَيْكَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي قَدْ وَلَّيْتُكَ مَا كُنْتَ تَلِيهِ لِمَنْ كَانَ قَبْلِي مِنْ حَرْفِ الْمَدَائِنِ وَ قَدْ جَعَلْتُ إِلَيْكَ إِعْمَالَ الْخَرَاجِ وَ الرُّسْتَاقِ وَ جِبَايَةَ أَهْلِ الذِّمَّةِ فَاجْمَعْ إِلَيْكَ ثِقَاتِكَ وَ مَنْ أَحْبَبْتَ مِمَّنْ تَرْضَى دِينَهُ وَ أَمَانَتَهُ وَ اسْتَعِنْ بِهِمْ عَلَى أَعْمَالِكَ فَإِنَّ ذَلِكَ أَعَزُّ لَكَ وَ لِوَلِيِّكَ وَ أَكْبَتُ لِعَدُوِّكَ وَ إِنِّي آمُرُكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ فِي السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ وَ أُحَذِّرُكَ عِقَابَهُ فِي الْمَغِيبِ وَ الْمَشْهَدِ وَ أَتَقَدَّمُ إِلَيْكَ بِالْإِحْسَانِ إِلَى الْمُحْسِنِ وَ الشِّدَّةِ عَلَى الْمُعَانِدِ وَ آمُرُكَ بِالرِّفْقِ فِي أُمُورِكَ...».
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 245-246.
- ↑ الإصابه، ج۲، ص۳۹، ش۱۶۵۱؛ رجال الطوسی، ص۳۵، ش۱۷۸: و مات بالمدائن بعد بیعة أمیرالمؤمنین(ع) بأربعین یوما؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۴۹۹-۵۱۰، ش۱۱۴۷: و مات بعد قتل عثمان بأربعین یوما...قال سعد بن أوس، عن بلال بن یحیی: عاش حذیفة بعد قتل عثمان أربعین لیلة و قال محمد بن عبدالله بن نمیر و غیر واحد: مات سنة ست و ثلاثین؛ مروج الذهب، ج۲، ص۳۸۳: مات بعد هذا الیوم (بیعة أمیرالمؤمنین(ع)) بسبعة أیام و قیل بأربعین یوما.
- ↑ الإصابه، ج۲، ص۳۹-۴۰.
- ↑ رجال البرقی، ص۲.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۵، (ش ۱۷۸) و ۶۰، (ش ۵۱۱).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص246-247.
- ↑ رجال الطوسی، ص۶۰، ش۵۱۱.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۵، ص۴۹۷-۴۹۸، ش۱۱۴۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 247.
- ↑ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۶-۷، ح۱۳: ...منهم سلمان الفارسی و المقداد و أبوذر و عمار و حذیفة -رحمة الله علیهم- و کان علی(ع) یقول: و أنا إمامهم،....
- ↑ مروج الذهب، ج۲، ص۳۸۳: و قد کان حذیفة علیلا بالکوفة فی سنة ست و ثلاثین، فبلغه قتل عثمان و بیعة الناس لعلی فقال: أخرجونی و ادعوا الصلاة جامعة فوضع علی المنبر، فحمد الله و أثنی علیه و صلی علی النبی و علی آله، ثم قال: أیها الناس! إن الناس قد بایعوا علیا فعلیکم بتقوی الله و انصروا علیا و وازروه، فو الله! إنه لعلی الحق آخرا و أولا، و إنه لخیر من مضی بعد نبیکم و من بقی إلی یوم القیامة، ثم أطبق یمینه علی یساره ثم قال: اللهم اشهد، إنی قد بایعت علیا و قال: الحمد لله الذی أبقانی إلی هذا الیوم و قال لابنیه صفوان و سعد: احملانی و کونا معه، فستکون له حروب کثیرة فیهلک فیها خلق من الناس، فاجتهدا أن تستشهدا معه، فإنه والله علی الحق، و من خالفه علی الباطل.
- ↑ شرح الأخبار، ج۲، ص۱۰-۱۱، ش۳۹۶.
- ↑ شرح الأخبار، ج۱، ص۲۱۰، ش۱۸۱.
- ↑ الأمالی (صدوق)، ص۷۶، ح۵.
- ↑ الأمالی (صدوق)، ص۵۹۶-۵۹۷، ح۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص248-249.
- ↑ رجال الطوسی، ص۶۰، ش۵۱۱.
- ↑ الرجال (ابن داود)، ص۱۰۱، ش۳۸۶؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۶۰، ش۱.
- ↑ جامع الرواه، ج۱، ص۱۸۲، ش۱۵۰۴؛ الرجال (حر عاملی)، ص۸۵، ش۳۳۸؛ الوجیزة فی الرجال، ص۵۲، ش۴۵۳؛ تنقیح المقال، ج۱۸، ص۱۵۹، ش۴۷۶۴؛ قاموس الرجال، ج۳، ص۱۴۱-۱۴۸، ش۱۷۹۶؛ بلغة المحدثین، ص۳۴۳.
- ↑ حاوي الأقوال (مخطوط)، ص۶۳، ش۲۳۰.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱۸، ص۱۵۹، ش۴۷۶۴.
- ↑ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۶-۷، ح۱۳: ...عن زرارة، عن أبی جعفر، عن أبیه، عن جده، عن علی(ع) قال: ضاقت الأرض بسبعة بهم یرزقون و بهم ینصرون و بهم یمطرون، منهم: سلمان الفارسی و المقداد و أبوذر و عمار و حذیفة -رحمة الله علیهم- و کان علی(ع) یقول: و أنا إمامهم، و هم الذین صلوا علی فاطمة(س).
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۲۲۷، ش۲۶۲۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 249-250.