سوره طلاق

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره است. سوره طلاق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره طلاق در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

این سوره، درباره طلاق است؛ لذا آن را «طلاق» نامیده‌اند. نام دیگر این سوره «نساء» است. این سوره مشتمل بر بیان کلیاتی از احکام طلاق، خانواده و... است، و به دنبال آن مقداری اندرز و تهدید و بشارت نیز بیان شده است. این سوره به شهادت سیاقش در مدینه نازل شده است.

ویژگی‌های سوره طلاق

1. دوازده آیه به عدد کوفی و بیشتر مکتب‌های تفسیری، یازده آیه به عدد بصری، ۲۴۸، ۲۴۰ یا ۲۸۹ کلمه و ۱۰۶۰ یا ۱۲۰۳ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، نود و نهمین و در قرآن کریم، شصت و پنجمین سوره است.
3. پس از سوره دهر و پیش از سوره بیّنه و پس از هجرت در مدینه نازل شد.
4. از سوره‌های مفصّل و از نوع طوال آن و شامل بخشی از یک حزب قرآن است.
5. از سوره‌های مخاطبات قرآن است که با خطاب ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾ آغاز می‌شود.
6. گفته‌اند یک آیه ناسخ دارد و آیه منسوخ در آن نیست.

احکام فقهی سوره طلاق

1. بیان عدّه طلاق؛
2. مشروعیت و صحت طلاق پس از طهر؛
3. وجوب حق اسکان زن مطلّقه بر شوهر و سقوط این حق در صورت ظهور عمل نامشروع و خلاف از ناحیه زن؛
4. جواز رجوع مرد در ایام عِدّه طلاق.

مطالب مهم سوره

1. احکام فقهی؛
2. نقش تربیتی پیامبران (ع) در جامعه؛
3. خداشناسی؛
4. رستاخیز و سرنوشت نیکوکاران و بدکاران؛
5. اشاره به سرنوشت عبرت‌انگیز گذشتگان؛
6. تقوا و آثار آن.

اسامی سوره طلاق

سوره طلاق دو اسم دیگر نیز دارد:

1. ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ﴾: چون این سوره با این لفظ آغاز شده، به همین عنوان هم نامگذاری شده است. ده سوره از قرآن با ندا و خطاب آغاز شده، که پنج سوره (سوره احزاب، سوره طلاق، سوره تحریم، سوره مزمل و سوره مدثر) خطاب به رسول خدا (ص) و پنج سوره دیگر (سوره نساء، سوره حج، سوره مائده، سوره حجرات و سوره ممتحنه) خطاب به مردم است.
2. نساء قُصری: سه سوره از قرآن کریم به نام زن نامگذاری شده است:
   1. نساء که به آن «نساء کبری» یعنی سوره بزرگ زنان می‌گویند؛
   2. طلاق که نام دیگر آن «نساء قُصری» یا «نساء صغری» یعنی سوره کوچک زنان است؛
   3. مریم که به نام مادر حضرت عیسی (ع) است.

از آنجا که بخشی از احکام طلاق زنان و مسائل مربوط به آن در این سوره آمده است، به آن «نساء قصری» گفته‌اند، در مقابل «نساء کبری» (سوره نساء) که احکام بیشتری درباره زنان دارد .

آیه طلاق

به آیه ﴿الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَنْ يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾ آیه طلاق می‌گویند.

آیات فراوانی درباره طلاق در قرآن هست و حتی یک سوره نیز به طلاق نامیده شده است. با وجود این، برخی تنها آیه ﴿الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَنْ يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾ سوره بقره را آیه طلاق دانسته‌اند.

برخی از تازه‌ مسلمان‌ها، به پیروی از قانون جاهلیت از قانون اسلامی عده و رجوع در آیه ﴿وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فِي أَرْحَامِهِنَّ إِنْ كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَلِكَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾ سوءاستفاده می‌کردند و برای آنکه همسر خود را در ناراحتی و سختی قرار دهند، پی‌درپی او را طلاق می‌دادند و پیش از تمام شدن عده رجوع می‌کردند.

این آیه از آن عمل ناجوانمردانه جلوگیری کرده، می‌گوید: تا دو مرتبه طلاق و رجوع صحیح است؛ اما اگر برای بار سوم طلاق انجام گیرد، دیگر حقی برای رجوع نیست.

آیه عِدّه طلاق

به آیه ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا﴾ آیه عدّه طلاق می‌گویند.

آیه به بخشی از مباحث مربوط به طلاق پرداخته و پنج حکم از احکام آن را بیان کرده است:

1. طلاق زمانی صورت گیرد که زن از عادت ماهیانه پاک شده و با همسرش نزدیکی نکرده باشد؛
2. مدت نگهداری عِدّه، کاملاً محاسبه شود؛ یعنی از زمان اجرای صیغه طلاق و مباینت، تا سه طهر باید عده نگه دارد.
3. شوهران، همسران مطلّقه خود را در زمان عده از خانه‌هایشان بیرون نکنند.
4. زنان نیز در دوران عده از خانه‌های خود (خانه همسران خود) بیرون نروند. گرچه این حکم مهم اسلامی از سوی بسیاری از مردم اجرا نمی‌شود و به محض جاری شدن صیغه طلاق، هم مرد به خود اجازه بیرون کردن زن را می‌دهد و هم زن می‌پندارد آزاد است که از خانه شوهر خارج شود؛ ولی این حکم اسلامی فلسفه استواری از قبیل احترام به زن، احتمال بازگشت به زناشویی و… را دارد که از آن غفلت شده است.
5. حکم پنجم استثنایی است از قانون بند ۳، که اگر نگهداری زن در منزل باعث مشکلات بیشتری همچون بدخلقی، بد زبانی یا ارتکاب جرم زنا و… شود، آن‌گاه ضرورتی به نگهداری آنان نیست. مدّت عده طلاق سه طهر است (در غالب موارد، حدود سه ماه است) و طبق آیه ﴿وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ فِي أَرْحَامِهِنَّ إِنْ كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَلِكَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾، عده طلاق زنان باردار وضع حمل است.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی