شناخت اولو الامر
راه‌های شناخت اولی الأمر
مفسران اهل سنت معتقدند نصی در تعیین امامِ پس از پیامبر(ص) وجود ندارد، تعیین مصداق اولی الأمر را حق بشر دانسته و بر همین اساس احتمال‌های متعددی را در روش تعیین مصداق اولی الأمر بیان داشته‌اند؛ اما عالمان شیعه امامیه که معتقدند نصوصی در قرآن و سنت پیامبر(ص) وجود دارد که جانشین پیامبر(ص) و پیشوای مسلمانان را مشخص کرده، تعیین مصداق اولی الأمر را حق خدا و رسول دانسته و وظیفه مردم را شناخت و پیروی از اولی الأمر می‌دانند. به نظر می‌رسد بر اساس اعتقاد شیعه امامیه، برای شناخت مصادیق اولی الأمر می‌توان از سه راه بهره جست:
روایات سبب نزول
نخستین راه برای شناخت مصادیق اولی الأمر مراجعه به پیامبر(ص) است. مسئله تعیین مصداق اولی الأمر یک بحث قرآنی است و به شهادت قرآن کریم تفسیر و تبیین قرآن بر عهده پیامبر است. ﴿وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ﴾[۱]. ﴿مَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ﴾[۲].
روایات پیامبر(ص) نشان می‌دهد آن حضرت امامان اهل بیت(ع) را مصداق منحصر به فرد اولی الأمر دانسته است[۳]. نمونه‌هایی از این روایات که آن را جابر بن عبدالله انصاری و سلمان فارسی و... از رسول خدا نقل کرده‌اند پیش‌تر در بحث سبب نزول گذشت. در این روایات رسول خدا(ص) را به صراحت امامان اهل بیت(ع) را به عنوان مصداق اولی الأمر معرفی کرده‌اند. روایات امامان اهل بیت(ع) نیز نشان می‌دهد تفسیر کتاب خدا در مباحث مختلف از جمله در مبحث امامت و ولایت بر عهده پیامبر است[۴].[۵].
عصمت
دومین راه برای شناخت مصادیق اولی الأمر صفت عصمت است. چنان‌که گذشت، تمام مفسران شیعه امامیه و شماری از مفسران اهل سنت، پیرویِ بدون قید و شرط از اولی الأمر را نشانه عصمت اولی الأمر دانسته و معتقدند مصداق اولی الأمر معصوم است[۶] و عصمت، صفتی درونی است که راهی برای شناخت آن جز از طریق خدا و پیامبر(ص) وجود ندارد. اکنون باید دید در کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) از عصمت چه کسانی سخن به میان آمده است.[۷].
آیه تطهیر و عصمت اهل بیت(ع)
خداوند در آیه تطهیر ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۸] پس از رسول خدا(ص)، فقط از طهارت اهل بیت پیامبر(ص) خبر داده و آنان را از هرگونه گناه و عیب و نقص پاک و پاکیزه دانسته است. دانشمندان امامیه و پیروان مکتب اهل بیت(ع) بر اساس این آیه، معتقد به عصمت اهل بیت‌اند[۹]. مفسران اهل سنت نیز در اینکه آیه، بر طهارت و پاکی اهل بیت دلالت دارد اتفاق نظر دارند، اما در گستره این طهارت که آنان آن را تشریعی می‌دانند، دچار اختلاف شده‌اند. برخی کلمه «لیُذهبَ» را در آیه به معنای «لیُبعدَ» گرفته و طهارت را به معنای عصمت مطلق اهل بیت(ع) در گذشته، حال و آینده دانسته و معتقدند اذهاب رجس، به معنای دور ساختنِ گناهان و پلیدی‌ها از اهل بیت است نه برداشتن آن؛ زیرا در زندگی اهل بیت گناهی وجود نداشته تا خداوند بخواهد آن را بردارد[۱۰]. این دیدگاه، با نظر عالمان شیعه امامیه هماهنگ است.
برخی دیگر از مفسران اهل سنت، طهارت را به معنای زدودن مطلق گناهان و کاستی‌ها از اهل بیت(ع) دانسته‌اند[۱۱]. برخی هم طهارت را در آیه مورد نظر به معنای تقوا و پرهیزکاری دانسته و معتقدند خداوند گناهان را از اهل بیت(ع) برداشته تا پرهیزکار باشند[۱۲]. دو معنای اخیر را نمی‌توان پذیرفت؛ زیرا بدون شک، پیامبر(ص) جزو اهل بیت و دارای مقام عصمت است. برداشتن گناه از شخص معصوم، امری بی‌معناست و دانستن اذهاب رجس و تطهیر به معنای تقوای دینی، با حصر و اختصاص موجود در آیه که از لفظ «انّما» استفاده می‌شود، ناسازگار است؛ زیرا طهارت به معنای تقوا، به خمسه طیبه اختصاص نداشته، بلکه خداوند آن را از همه مکلفان خواسته است[۱۳]. اکنون برای اثبات دلالت آیه بر عصمت اهل بیت(ع)، باید دو مطلب را بررسی کنیم، نخست باید مفهوم رجس را بررسی کرده و سپس، تکوینی بودن اراده را مورد توجه قرار دهیم.[۱۴].
منابع
پانویس
- ↑ «و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی» سوره نحل، آیه ۴۴.
- ↑ «و ما این کتاب را بر تو فرو فرستادیم تا آنچه را در آن اختلاف ورزیدند برای آنها روشن گردانی» سوره نحل، آیه ۶۴.
- ↑ فرات بن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات کوفی، ج۱، ص۱۱۰؛ محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۵۳؛ صدوق، کمال الدین، ج۱، ص۲۵۳؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج۵، ص۴۱۲؛ محسن فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۱، ص۴۶۲.
- ↑ ر.ک: فصل دوم، روایات سبب نزول.
- ↑ زینلی، غلامحسین، آیه اولی الامر، ص ۱۳۵.
- ↑ محمد بن حسن طوسی، تفسیر تبیان، ج۳، ص۲۳۶؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۱؛ فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۳، ص۱۱۳؛ محمد رشید رضا، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، ج۵، ص۱۸۱.
- ↑ زینلی، غلامحسین، آیه اولی الامر، ص ۱۳۶.
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۳۴۰؛ محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۶، ص۳۱۲.
- ↑ ابوبکر سورآبادی، تفسیر سورآبادی، ج۳، ص۱۹۶۸.
- ↑ عبد الحق ابن عطیه اندلسی، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج۴، ص۳۸۴.
- ↑ حسن بن محمد نیشابوری، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج۵، ص۴۶۰.
- ↑ محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۶، ص۳۱۰.
- ↑ زینلی، غلامحسین، آیه اولی الامر، ص ۱۳۶.