سیره عبادی امام صادق

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سیره امام صادق است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

عبادت امام صادق(ع)‌

روآوردن امام صادق(ع) به عبادت و اطاعت خداوند تعالی از بارزترین صفات ایشان است. آن حضرت در زمانه خود از همه مردم بیشتر خدا را عبادت می‌کرده و در عبادت خود اخلاص را به بزرگترین وجهی رعایت می‌نموده است. اکنون خلاصه‌ای از شرح عبادات آن حضرت را می‌آوریم:

۱. نماز: نماز از والاترین و بااهمیت‌ترین عبادات در اسلام است و امام صادق(ع) در بسیاری از روایات خود، این مطلب را مورد تأکید قرار داده است. ایشان فرموده‌اند: «مَا تَقَرَّبَ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ بِشَيْ‌ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الصَّلَاةِ»؛ بعد از معرفت خدا، هیچ عملی مانند نماز بنده را به خدا نزدیک نمی‌کند.

و فرموده‌اند: برترین اعمال در نزد خدا روز قیامت، نماز است و هیچ‌کس بهتر از بنده‌ای نیست که در هنگام وضو گرفتن، نیکو وضو بگیرد. آن حضرت همچنین فرموده‌اند: «الصَّلَاةُ قُرْبَانُ كُلِّ تَقِيٍّ»؛ نماز مایه نزدیکی هر پرهیزکاری به خداوند است‌. همچنین آن حضرت فرموده‌اند: محبوب‌ترین کارها در نزد خداوند عزّ و جل نماز است و نماز از آخرین وصیت‌های پیامبران است و چه زیباست کار مردی که غسل کند و وضو بگیرد و به نیکویی وضو بگیرد. سپس گوشه‌ای خلوت برود که کسی جز خداوند او را نبیند و خداوند بر او اشراف داشته باشد درحالی‌که او رکوع و سجود می‌کند. هنگامی که عبد به سجده برود، و سجده‌اش را طولانی کند، ابلیس ناله می‌کند که وای بر من. اطاعتش کردند و من نافرمانی. به او سجده کردند و من از سجده به او خودداری کردم‌.

ابو بصیر گوید: پس از شهادت امام صادق(ع) جهت عرض تسلیت بر امّ حمیده همسر امام صادق(ع) وارد شدم. گریه کرد و من از گریه او گریستم. سپس گفت: ای ابا محمّد، اگر هنگام مرگ امام صادق را دیده بودی، حتما چیز عجیبی می‌دیدی. ایشان هنگام مرگ چشمانش را باز کرد، سپس گفت: «تمام خویشاوندان مرا به نزد من فراخوانید» امّ حمیده گوید: ما حتّی یک نفر از فامیل را باقی نگذاشتیم مگر اینکه آنان را به نزد او آورده، همه را جمع کردیم. آن حضرت به تمام آنها نگاهی انداخته، سپس فرمودند: «إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلَاةِ»؛ شفاعت ما به کسانی که نماز را سبک بشمارند، نمی‌رسد.

لازم به ذکر است که امام صادق(ع) هیچ‌یک از نمازهای نافله را ترک نمی‌کرده و تمام نمازهای نافله را باخضوع و خشوع و حضور قلب به‌جا می‌آوردند. هنگامی که امام صادق قصد نماز می‌کردند، رنگ چهره آن حضرت زرد می‌شد و تمام اعضای بدن آن حضرت از ترس خدای تعالی به لرزه می‌افتاد. مجموعه‌ای از دعاها از آن حضرت به یادگار مانده است که در حال وضو و توجّه به نماز، در حال قنوت و بعد از نماز، آن حضرت به‌وسیله این کلمات با خداوند نجوا می‌کرده است‌.

۲. روزه: روزه یکی از عبادات مهم اسلام است و این بدان جهت است که براین عبادت، آثار مهم اجتماعی، طبّی و اخلاقی مترتّب شده و روزه سپری در برابر آتش جهنّم است. هم‌چنان که امام صادق(ع) در روایت چنین فرموده‌اند: «وَ هُوَ جُنَّةٌ مِنَ النَّارِ». امام صادق(ع) این‌چنین روزه‌داران را به آراستن خود به اخلاق و آداب روزه‌داری ترغیب و تشویق فرموده است: «إِذَا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ لِسَانُكَ مِنَ الْقَبِيحِ وَ الْحَرَامِ وَ دَعِ الْمِرَاءَ وَ أَذَى الْخَادِمِ وَ لْيَكُنْ عَلَيْكَ وَقَارُ الصِّيَامِ وَ لَا تَجْعَلْ يَوْمَ صَوْمِكَ مِثْلَ يَوْمِ فِطْرِكَ سَوَاءً...»؛ و چون روزه گرفتی، باید که گوش، چشم و زبانت نیز روزه بدارد و به قبیح و حرام باز نشود. جدال را ترک کن، به خدمتکار خود آزار مرسان، وقار روزه را حفظ کن و مبادا که روز روزه‌داری‌ات با روزی که روزه نداری، یکسان باشد.

امام صادق(ع) بیشتر روزهای عمر شریفش را به جهت نزدیکی به خداوند متعال، روزه‌دار بود و این مسأله در ماه مبارک رمضان، شکل دیگری به خود می‌گرفت. آن حضرت باشوق و اشتیاق زایدالوصفی به استقبال ماه مبارک رمضان می‌رفتند و چند دعای مهم برای وقت دیدن هلال ماه مبارک رمضان از ایشان به‌جا مانده است. همچنان که دعاهای دیگری در خصوص روزهای دیگر ماه مبارک رمضان، همچنین شب‌های مبارک قدر و روز عید فطر و روز عید قربان از آن حضرت به جای مانده است.

۳. حج: حج گذشته از قداست و معنویتی که دارد، از مهمترین گردهم‌آیی‌های سیاسی و عبادی است که همه ساله در عالم اسلام برپا می‌شود. مهمترین مشکلاتی که مسلمانان با آن مواجه هستند، چه از نظر اقتصادی یا اجتماعی و یا مشکلات سیاسی داخلی و خارجی، همه و همه در حج به معرض دید همه مسلمانان درمی‌آید. حج یکی از مهمترین وسائل ارتباطی است که مسلمانان جهان در آن با یکدیگر آشنا می‌شوند. امام صادق(ع) به دفعات متعدّد عمل حج را به انجام رساندند و با بسیاری از حاجیان مسلمان در این سفرها دیدار کردند. امام صادق(ع) در تمام این دیدارها، همیشه معلّم و ارشادکننده آنها به مسائل حج بوده‌اند. ایشان و پدر بزرگوارشان امام محمّد باقر(ع) همیشه کوشش داشته‌اند تا احکام حج را به صورتی مفصّل بیان نمایند و محدثان و فقها، احکام این فریضه مهم را از این دو امام بزرگ ثبت و ضبط نموده‌اند و اگر این دو شخصیت بزرگ نبودند، مسائل و احکام حج هرگز دانسته نمی‌شد.

امام صادق(ع) همواره همه مراسم مختلف حج از طواف و وقوف در عرفات و منی گرفته تا سایر اعمال را با خضوع و خشوع کامل به انجام می‌رساندند. بکر بن محمد ازدی گوید: طواف می‌کردم و در کنار من امام ابو عبد الله الصادق(ع) بود. هنگامی که آن حضرت از طواف فارغ شد، به سمت دیگری رفتند و دو رکعت نماز بین رکن بیت و حجر الاسود به‌جای آوردند. شنیدم که در هنگام سجود این نماز می‌فرمودند: «سَجَدَ وَجْهِي لَكَ تَعَبُّداً وَ رِقّاً، وَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ حَقّاً حَقّاً، الْأَوَّلُ قَبْلَ كُلِّ شَيْ‌ءٍ، وَ الْآخِرُ بَعْدَ كُلِّ شَيْ‌ءٍ. وَ هَا أَنَا ذَا بَيْنَ يَدَيْكَ، نَاصِيَتِي بِيَدِكَ، فَاغْفِرْ لِي إِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ غَيْرُكَ، فَاغْفِرْ لِي فَإِنِّي مُقِرٌّ بِذُنُوبِي عَلَى نَفْسِي، وَ لَا يَدْفَعُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ غَيْرُكَ...»؛ خداوندا، صورت من از روی بندگی و عبودیت در درگاه تو بر خاک افتاده و به درستی که هیچ خداوندی جز تو نیست. تویی که قبل از هرچیز بوده‌ای و بعد از هر چیز خواهی بود، و هان این منم که در پیشگاه تو ایستاده‌ام و موی پیشانی‌ام به دست توست. خدایا بر من ببخش که همانا گناه بزرگ را جز تو کسی نمی‌آمرزد. پس مرا ببخش که من به گناهانم اقرار کرده‌ام. خدایا مرا ببخش که گناه بزرگ را جز تو کسی نمی‌بخشد. سپس سر مبارکش را از سجده برداشت، گویا که صورتش را در آب فرو برده باشد، از شدّت اشک خیس شده بود. حماد بن عثمان گوید: ابا عبدالله جعفر بن محمد را دیدم که در موقف عرفات، دست بر آسمان برداشته بود، در همانجایی که پیامبر اکرم در آن وقوف می‌کرد، و کف دستانش به سمت آسمان بود.

هنگامی که آن حضرت از خانه کعبه خارج می‌شد، این‌گونه می‌فرمود: «اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُمَّ لَا تُجْهِدْ بَلَاءَنَا، وَ لَا تُشْمِتْ بِنَا أَعْدَاءَنَا، فَإِنَّكَ أَنْتَ الضَّارُّ النَّافِعُ»؛ الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر. خداوندا امتحان ما را سخت نکن. دشمنان ما را به شماتت ما وامدار. همانا که تو هم آسیب‌رسان و هم مددکننده‌ای‌. حفص بن عمر -مؤذّن علی ابن یقطین- گوید: ما همیشه این روایت را نقل می‌کردیم که در حج سال ۱۴۰ هجری، بهترین مردم در میان مردم به‌پا خواهد خواست. من در آن سال به حج رفتم. ناگاه دیدم اسماعیل بن عبدالله بن عباس در میان مردم به‌عنوان امیر الحاج‌ به‌پا خواسته است. من از دیدن این منظره، به شدّت ناراحت شدم. امّا طولی نکشید که دیدیم جعفر صادق(ع) بر روی استری سوار و ایستاده است. بازگشتم و به اصحاب خود بشارت داده و گفتم این است آن بهترین مردم که ما آن را روایت می‌کردیم‌.

امام صادق(ع) از بزرگترین خشوع‌کنندگان و دعاکنندگان در مواقف حج بودند. روایت شده که سفیان ثوری گفته است: به خدا قسم که دیدم جعفر بن محمد را، و ندیدم حاجی‌ای را که در مشاعر وقوف کرده باشد و در تضرّع و ابتهال و ناله و زاری به درگاه خداوند بیش از او یا به مانند او عملی انجام داده باشد. هنگامی که او به عرفات رسید، از مردم کناره گرفت و در دعا و نیایش به درگاه خدا در آن موقف شریف، غرق شد..

منابع

1. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۸