دلایل شخص معین بودن دجال چیست؟ (پرسش)

دلایل شخص معین بودن دجال چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / مقدمات ظهور امام مهدی / نشانه‌های ظهور امام مهدی
مدخل اصلی	مسیح دجال
مدخل وابسته	؟

دلایل شخص معین بودن دجال چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

کاوس روحی برندق

حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاوس روحی برندق و دیگر نویسندگان مقاله «دجال در نگاه احادیث فریقین» در این‌باره گفته‌اند:

«موضوع دجال از پردامنه‌ترین موضوعات آخرالزمان و علائم الظهور از نظر حجم روایات به شمار می‌آید و احادیث فراوان در جوامع روایی فریقین بدان اختصاص داده شده است. بنابراین، روایاتی که در استدلال بر اثبات نماد یا شخص بودن دجال، عنوان خواهد شد، تنها بخشی از احادیث مربوط به دجال است؛ لیکن هر آن‌چه از میان این احادیث به سود نظریه نماد بدان استدلال شده و بعضاً می‌توان بهره جست، ذکر خواهد شد. ولی آوردن روایات مربوط به یکایک ویژگی‌های دجال که به حوزه‌های مختلف مربوط می‌شود - مانند انذار همه پیامبران نسبت به فتنه دجال، اظهار نگرانی پیامبر(ص) بر امت نسبت به فتنه دجال، استعاذه پیامبر(ص) از شر دجال، وقایع زمان خروج دجال، خصوصیات چشم دجال، نوشته میان دو چشم دجال، معرفی دجال به نام افراد خاص، مکان خروج دجال، زمان خروج دجال، ادعای ربوبیت دجال، غذای مؤمنان هنگام خروج دجال، ویژگی‌های مرکب دجال، همراه داشتن چیزهای متضاد، مکان‌های ایمن از فتنه دجال، محل کشته شدن دجال، پیروان دجال، کشنده دجال و راه‌های در امان ماندن از فتنه دجال در روایات - و نقد و بررسی آن‌ها، نه‌تنها از گنجایش یک مقاله، که از گنجایش یک کتاب فراتر است؛ اما نکته‌ای که در این‌جا باید گفته شود این است که این احادیث قطعاً ظهور در شخص بودن دجال دارند. بنابراین یکایک این روایات دلیل بر شخص بودن هستند و این مسئله آن‌چنان روشن است که طرف‌داران نظریه نماد با وسواس در گزینش روایات علیه نظریه شخص بودن دجال، تنها بخش‌هایی از این احادیث را برگزیده و به سود نظریه خود استدلال کرده‌اند. بااین حال، برخی از طرف‌داران نظریه شخص بودن دجال، به چند دسته از این احادیث تمسک جسته‌اند که همراه با نقد در ادامه ذکر می‌شود. این دلایل عبارت‌اند از: در دسته‌ای از جوامع روایی فریقین مطالبی درباره مکان خروج دجال ذکر شده است. این روایات به تفکیک روایات شیعه و اهل‌سنت به این قرار است:

در روایات اهل تسنن، مکان‌های زیر به عنوان مکان خروج دجال یاد شده‌اند:

1. مشرق زمین؛
2. اصفهان؛
3. جور و کرمان؛
4. قسطنطنیه؛
5. بصره؛
6. مکانی بین شام و عراق.

روایات شیعه نیز مانند روایات اهل‌سنت در بیان مکان خروج دجال هم‌نوا نبوده و مکان‌های متفاوتی را به عنوان مکان خروج دجال معرفی می‌کنند:

1. قزوین؛
2. جور و کرمان؛
3. مشرق سیستان؛
4. یهودیه اصفهان؛
5. منطقه‌ای در بصره که برخی آن را میسان می‌نامند، برخی سفوان و برخی سنام؛
6. خراسان. با استناد به این احادیث، برخی گفته‌اند: بلخ و سیستان و مرو و خراسان چه نسبتی می‌تواند با فرهنگ غرب داشته باشد؟ و این خود یکی از شواهدی است که دجال فرد است نه طرز فکر و فرهنگ و دست‌کم اگر هم اشاره به فرهنگ باشد، باز فردی مبتکر و مبتدع است که جلودار آن فرهنگ فاسد خواهد بود.

نقد: در متن ادعای یادشده، دو دلیل بر شخص بودن دجال ذکر شده است؛ دلیل نخست بر این‌که مراد از دجال در این احادیث شخص معین است، این است که مکان‌های یاد شده هیچ‌ کدام از سرزمین غرب نیستند. بنابراین اگر مقصود از دجال سمبل باشد، فرهنگ غرب نخواهد بود، لیکن به نظر می‌رسد این استدلال اخص از مدعاست؛ زیرا تنها سمبل نبودن دجال برای فرهنگ غرب از آن استفاده می‌شود و نه سمبل هر فرهنگ الحادی بودن. و اما دلیل دوم و ادامه سخن که در واقع تنزل از مدعاست، درصدد شخص معین بودن دجال، البته به عنوان رهبر و جلودار است، ولی در هر حال سمبل بودن دجال را نفی نمی‌کند. به عبارت دیگر، سخن در مفاد روایات است که آیا از این روایات برمی‌آید که دجال شخص است یا نماد یک فرهنگ، نه این‌که هر فرهنگی به رهبری نیاز دارد که نظریه‌پرداز از این جهت اظهار نظر نکرده است. بنابراین روایات یادشده می‌تواند هم به فرد معین اشاره داشته باشد و هم به فرهنگ. اما ممکن است به وجه دیگری گفته شود: از این روایات به لحاظ این‌که مکان‌های متعدد برای یک نفر ذکر شده است، قطعاً منظور از آن‌ها نماد فرهنگ است و نه شخص معین؛ زیرا شخص معین نمی‌تواند از چند جا خروج کند. در پاسخ این ایده می‌توان گفت: روایات چندین جا را مشخص نکرده‌اند، بلکه هر کدام از یک مکان نام برده‌اند. از این‌رو بنابر هر روایتی، فقط خصوص همان مکان که در آن روایت ذکر شده، محل خروج دجال باشد یا این‌که بنا بر جمع روایات، ممکن است یک مکان به عنوان مرکز خروج یا نقطه آغاز خروج باشد و مکان‌های دیگر شعاع‌های حرکت دجال یا مراحل حرکت و نقطه‌های استقرار بعدی او و یا محل استقرار برخی از فرماندهان زیر دست او باشد. بنابراین با استدلال یادشده نمی‌توان دلالت روایات مورد بحث بر نماد فرهنگ و جریان بودن را از آن‌ها استفاده کرد. از سوی دیگر، همان‌گونه که محل خروج شخص می‌تواند بنا بر توجیه‌هایی که ذکر شد، چند مکان به شمار آید، تعدد محل فرهنگ را نیز می‌توان با محل آغاز یا مرکز ثقل بودن فرهنگ و نقطه‌های بعدی یا محل استقرار شاخه‌های آن توجیه کرد. بر این اساس هرگز نمی‌توان از این احادیث خصوص فرد معین و یا نماد فرهنگ بودن دجال را اثبات کرد».

پرسش‌های وابسته

1. دجال که خروجش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)  
   1. _{نام دجال چیست؟ (پرسش)}
   2. _{لقب دجال چیست؟ (پرسش)}
   3. _{نسب دجال چیست؟ (پرسش)}
   4. _{آیا دجال نماد است یا به یک شخصیت انسانی اشاره دارد؟ (پرسش)}  
2. معنا و مفهوم دجال چیست؟ (پرسش)
3. دجال در منابع شیعی و سنی چگونه بیان شده است؟ (پرسش)
4. خروج دجال در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)
5. چه ارتباطی میان دجال و اشراط الساعة وجود دارد؟ (پرسش)
6. خروج دجال چه ارتباطی با رویداد آخر الزمان و ظهور دارد؟ (پرسش)
7. هشدار پیامبران درباره خروج دجال چیست؟ (پرسش)
8. چه ویژگی‌های برای دجال شمرده‌ شده است؟ (پرسش)
9. مقصود از خروج دجال که از نشانه‌های ظهور به حساب آمده چیست؟ (پرسش)
10. آیا دجال واقعا به جنگ با امام مهدی خواهد پرداخت؟ (پرسش)
11. از آن‏جا که دجال قبل از امام مهدی می‏آید آیا می‏توانیم به سخنان او گوش دهیم؟ (پرسش)
12. در روایات چه صفاتی برای دجال بیان شده است؟ (پرسش)
13. نظر مهدی‌پژوهان معاصر درباره دجال چیست؟ (پرسش)
14. دجال در اندیشه مسیحیت چگونه معرفی شده است؟ (پرسش)
15. سرانجام دجال چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: