حسد

مدخل‌های وابسته به این بحث:

حسد در قرآن | حسد در حدیث | حسد در نهج البلاغه | حسد در معارف دعا و زیارات | حسد در اخلاق اسلامی | نکوهش حسد در سیره پیامبر خاتم

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حسد (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• حسد به‌معنای آرزوی زوال نعمت از مستحق نعمت است. اگر حسادت شدید باشد، فرد افزون بر آرزوی زوال نعمت، تلاش می‌کند نعمت را از اهل آن بگیرد یا او را نابود کند. در فرق بین حسد و غبطه گفته‌اند: در غبطه آرزوی زوال از صاحب نعمت وجود ندارد، بلکه آن نعمت را برای خودش آرزو می‌کند. روایت شده است که مؤمن غبطه می‌خورد، امّا منافق حسادت می‌ورزد.
• از دیدگاه امامS حسد نوعی بیماری است و زمانی بروز می‌کند که تجلی نعمتی در کسی دیده شود و حسود با دیدن آن به وی رشک برد. این بیماری زمانی برطرف می‌شود که حسود یا کسی که به او رشک برده شده از بین برود. در نکوهش این بیماری بیانات هشداردهنده‌ای از امامS نقل شده که هر یک نشان‌دهنده خطر کشنده این بیماری است، زیرا این بیماری ایمان انسان را از بین می‌برد و جسم و جان حسود را به بیماری مبتلا می‌کند و کسی‌که به او رشک برده شده، در خطر قرار می‌گیرد. امام می‌فرماید: "رشک نورزید، زیرا حسد ایما را از بین می‌برد، چنان که آتش هیزم را می‌سوزاند". و نیز می‌فرماید:"حرص و تکبر و حسد انگیزه افتادن در سایر گناهان هستند و این سه از بدترین عیوب به‌شمار می‌آیند". امامS در نگاهی دقیق با بیان خطر این بیماری که بیمار را از خطر خود غافل می‌کنند:"شگفتا که حسودان از سلامتی خود غافل‌اند". و در بیان دیگر می‌فرماید: سلامتی بدن از کمی حسادت است. امامS در بیان ویژگی منافقان می‌فرماید: کسانی‌که بر آسایش مردم رشک می‌ورزند؛ و در مورد قابیل که برادرش هابیل را کشت، می‌فرماید: حسادت باعث دشمنی و خودبزرگ‌بینی او شد.
• بدین‌ترتیب می‌توان زیان‌های ناشی از حسد را در عناوین زیر خلاصه کرد:

1. حسادت از بین برنده ایمان است.
2. باب افتادن در گناهان دیگر است.
3. از بدترین عیب‌هاست.
4. بیمار از خطر آن غافل است.
5. برای سلامتی انسان مضر است.
6. از ویژگی‌های منافقان است.
7. باعث آسیب زدن به مال و جان دیگران می‌شود.

عوامل بیماری حسد

1. غفلت و نادانی: یکی از مهم‌ترین عوامل گرفتار آمدن در این بیماری غفلت از آسیب‌های این بیماری و نادانی نسبت به پیامدهای حسادت است. چنان که اشاره شد، حضرت می‌فرماید: "شگفتا از غفلت حسودان از سلامتی خود" هم‌چنین در توصیف کسی که در حال مرگ است، می‌فرماید: آرزو می‌کند، ای کاش آنان که در گذشته به دارایی‌های او غبطه می‌خوردند و حسادت می‌ورزیدند، آنان این اموال را جمع کرده بودند. زیرا انسان در این حالت به حقیقت ارزش این دارایی‌ها پی می‌برد و پرده جهل و نادانی و غفلت برداشته می‌شود و می‌داند این اموال در دست حسود قرار می‌گرفت به او نیز چنین حالتی دست می‌داد و به اموال دیگران رشک نمی‌برد.
2. چشم‌داشت به دارایی‌های دیگران: یکی از اسباب بروز حسد، توجه به نعمت‌هایی است که خداوند به دیگران داده است. امام می‌فرماید: همانا دنیا طلب کردند، از روی حسادت به کسانی که خداوند دنیا را به آنان بخشیده است. زمانی که هدیه و قربانی هابیل از جانب خداوند پذیرفته شد، قابیل به خشم آمد و حسادت ورزید و تحمل نکرد و دست به قتل برادرش زد و هم‌چنین هنگامی که خداوند علم را به آدم آموخت و فرشتگان همه در برابر او به سجده افتادند شیطان به خاطر حسادت، تکبر ورزید و دشمنی کرد.

راه درمان بیماری حسد

• گام اول برای درمان بیماری درک خطر آن است. خطر حسد را در موارد زیر دانسته‌اند: دام گرفتار آمدن در بقیه گناهان است، باعث از دست دادن ایمان می‌شود، بیماری و رنجش درونی حسود با هر نگاهی به دیگران افزایش می‌یابد و آفتی است که سلامت رابطه او با دوستانش را به‌هم می‌ریزد. این همه آفت دنیایی و دینی کافی است تا انسان از خواب غفلت بیدار و از جهل نسبت به این بیماری آگاه شود. این خود، بهترین راه درمان است. امیرالمؤمنینS می‌فرماید: "همانا دانش دارای فضیلت‌های فراوانی است که مغزش تواضع و چشمش برون‌رفت از حسادت است"».

حسد در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱

یکی از اخلاق زشت حسد است. بخشی از مخالفت‌هایی که با پیامبر می‌شده، الزاما ریشه اعتقادی نداشت، بلکه به دلیل به خطر افتادن منافع، کاهش قدرت و رشک بردن بر موقعیت پیامبر و احساس کوچکی قبیله خود در برابر موقعیت و جایگاه پیامبر بود. قرآن این موضوع را بازگو می‌کند که جایگاه معنوی پیامبر تعارض دنیایی ندارد و فضلی از سوی خدا و در ادامه حرکت پیامبران ابراهیمی‌و کاهش حساسیت‌ها یا بیان ریشه مخالفت است.

1. أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا * فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَمِنْهُمْ مَنْ صَدَّ عَنْهُ وَكَفَى بِجَهَنَّمَ سَعِيرًا
2. يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ يَنَالُوا وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ
3. قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ * مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ * وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ * وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ * وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ

نتیجه: در آیات فوق این موضوعات مطرح شده است:

1. مقامات الهی عطا شده به پیامبر موجب حسادت یهود به پیامبر و اعراض آنان از ایمان به او: أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ... فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَمِنْهُمْ مَنْ صَدَّ عَنْهُ
2. برخورداری پیامبر و مؤمنان، از فضل خدا موجب حسادت منافقان به آنان: وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ
3. پیامبر در معرض حسادت و شرآفرینی برخی حسودان: قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ.... وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ.

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

1. دانشنامه نهج البلاغه ج۱
2. فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: