سوره مائده
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
«مائده» به معنای سفره و خوان غذا است. در آیات ﴿إِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَن يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِّنَ السَّمَاء قَالَ اتَّقُواْ اللَّهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ قَالُواْ نُرِيدُ أَن نَّأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَن قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُونَ عَلَيْهَا مِنَ الشَّاهِدِينَ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِّنَ السَّمَاء تَكُونُ لَنَا عِيداً لِّأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِّنكَ وَارْزُقْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ قَالَ اللَّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ فَمَن يَكْفُرْ بَعْدُ مِنكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لاَّ أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِّنَ الْعَالَمِينَ ﴾[۱] این سوره، حواریون و پیروان حضرت عیسی(ع) برای اطمینان بیش‌تر، از او می‌خواهند خداوند خوان غذا از آسمان فرود آورد؛ حضرت عیسی(ع) از خداوند چنین می‌خواهد: «پروردگارا! برای ما غذایی از آسمان نازل کن تا برای اول و آخر ما عید باشد و نشانه‌ای از تو». نام سوره از همین آیات گرفته شده است. تاکید اصلی آیات این سوره بر بنای جامعه اسلامی بر بینش توحیدی، مبارزه با خرافات و شرک‌ها، تأسیس روابط صحیح اجتماعی و احکام حلال‌ها و حرام‌ها می‌باشد و از این طریق نیز مسائلی از عهد، حدود و قصاص و داستان‌هایی از بنی‌اسرائیل بیان شده است.
اگر در مواعظ و داستان‌هایی که این سوره متضمن آنها است تدبر شود، دانسته می‌شود غرض از این سوره دعوت به وفای به عهدها، و پایداری در پیمان‌ها، و نیز تهدید و تحذیر شدید از شکستن آنها و بی‌اعتنایی نکردن به امر آنها است. و نیز به‌دست می‌آید که، عادت خدای تعالی به رحمت و آسان کردن تکلیف بندگان و تخفیف دادن به کسی که تقوا پیشه کند و ایمان آورد و باز از خدا بترسد و احسان کند جاری شده، و نیز بر این معنا جاری شده که نسبت به کسی که پیمان با امام خویش را بشکند، و گردن‌کشی و تجاوز آغاز نموده از بند عهد و پیمان در آید، و طاعت امام را ترک گوید، و حدود و میثاق‌هایی که در دین گرفته شده را بشکند، سخت‌گیری کند.
و به همین جهت است که بسیاری از احکام حدود و قصاص، و داستان مائده زمان عیسی(ع)، و داستان دو پسران آدم، و اشاره به بسیاری از ظلم‌های بنی اسرائیل و پیمان‌شکنی‌های آنان در این سوره آمده است، و در آیاتی بر مردم منت می‌گذارد که دینشان را کامل و نعمتشان را تمام کرد، و طیبات را بر ایشان حلال، و خبائث را بر ایشان حرام کرد، و احکام و دستوراتی بر ایشان تشریع کرد که مایه طهارت آنان است، و در عین حال عسر و حرجی هم نمی‌آورد.
مناسب با زمان نزول این سوره نیز تذکر این مطالب بوده، برای این که اهل حدیث و تاریخ اتفاق دارند بر این که سوره مائده آخرین سوره از سوره‌های مفصل قرآن است، که در اواخر ایام حیات رسول خدا(ص) بر آن جناب نازل شده، در روایات شیعه و سنی هم آمده که در مائده ناسخ هست ولی منسوخ نیست، چون بعد از مائده چیزی نازل نشد تا آن را نسخ کند، و مناسب با این وضع همین بود که در این سوره به حفظ پیمان‌هایی که خدای تعالی از بندگانش گرفته، و خویشتن داری در حفظ آنها سفارش کند.
ویژگی‌های سوره مائده:
- این سوره ۱۲۰ آیه به عدد کوفی، ۱۲۲ آیه به عدد حجازی و شامی، ۱۲۳ آیه به عدد بصری، ۲۸۰۴ کلمه و ۱۱۹۳۳ حرف دارد.
- در ترتیب نزول، یکصد و دوازدهمین و در مصحف شریف پنجمین سوره و مدنی است، غیر از آیه ۳ که در عرفات و حجة‌الوداع نازل شد. با توجه به معیار زمانی، این آیه مدنی به‌شمار می‌آید؛ ولی با معیار مکانی، مکی است.
- گفته‌اند نُه آیه ناسخ و منسوخ دارد.
مباحث مهم سوره مائده:
- مسئله ولایت و رهبری؛
- تثلیث مسیحیت؛
- عدالت اجتماعی و پایبندی به عهود و قراردادها؛
- مسائل فقهی مانند احکام نذر و سوگند، وصیت، سرقت، قصاص، شراب و قمار، حد محارب، احکام قربانی[۲].[۳]
منابع
پانویس
- ↑ «هنگامی که حواریان گفتند: ای عیسی پسر مریم! آیا پروردگار تو یارایی دارد که برای ما از آسمان خوانی فرو فرستد؟ (عیسی) گفت: اگر مؤمنید از خداوند پروا کنید گفتند: بر آنیم تا از آن بخوریم و دل‌هایمان اطمینان یابد و بدانیم که تو، به ما راست گفته‌ای و بر آن از گواهان باشیم. عیسی پسر مریم گفت: خداوندا! ای پروردگار ما! خوانی از آسمان بر ما فرو فرست تا برای ما، برای آغاز و انجام ما عیدی و نشانه‌ای از سوی تو باشد و به ما روزی ده و تو بهترین روزی دهندگانی. خداوند فرمود: من آن را برای شما فرو خواهم فرستاد پس از آن هر کس از شما کفر ورزد من او را چنان عذابی سخت کنم که هیچ‌یک از جهانیان را آن چنان عذاب نکنم» سوره مائده، آیه ۱۱۲-۱۱۵.
- ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۵، صفحه ۱۵۷؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۱۷۸؛ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۳۸؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۳؛ سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۴۳؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(با حاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۴؛ هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه (۱۵۹-۱۶۴)؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۴، صفحه ۲۴۱؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۷؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۲۱۰
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۳۰۵۲.