بحث:پنجشنبه شوم

پنجشنبه شوم روزی است که رسول خدا(ص) درخواست کاغذ و قلم کرد تا چیزی بنویسد که مردم گمراه نشوند. این بهترین فرصتی بود که پیامبر ارزنده‌ترین یادگار را برای امتش بگذارد و جلوی اختلاف‌ها و ضلالت‌ها برای همیشه گرفته شود، چون آن حضرت می‌دانست چه فتنه‌هایی در پیش است. امّا نگذاشتند و بعضی گفتند که هذیان می‌گوید و کتاب خدا برای ما کافی است.

مقدمه

• رسول خدا(ص) در مسألۀ تعیین جانشین و روشن ساختن تکلیف امت پس از خود، در طول ۲۳ سال پیامبری از هیچ فرصت و موقعیتی فروگذار نکرده بود و امر امامت را بیان کرده بود. امّا می‌دانست که فتنه‌انگیزان قدرت‌ طلب مانع خواهند شد که امیر المؤمنین به خلافت برسد. برای آخرین‌بار و برای اتمام حجت و اینکه شبهه‌ای نماند و امامت و خلافت و وصی آن حضرت روشن باشد، در روزهای آخر عمر خویش فرمود که قلم و کاغذی بیاورند... برخی حدس می‌زدند که این نکته دربارۀ خلافت است، ازاین‌رو شلوغ کردند و نگذاشتند. پیامبر اسلام(ص) فرموده بود: « هَلُمَّ أَكْتُبَ لَكُمْ كِتَاباً لَا تَضِلُّوا بَعْدَهُ » یا «ائْتُونِي بِدَوَاةٍ وَ كَتِفٍ أَكْتُبْ لَكُمْ كِتَاباً لَا تَضِلُّوا بَعْدَهُ أَبَداً » و با عبارتهای دیگر. عمر بن خطاب با گستاخی و وقاحت گفت: درد بر او غلبه یافته، هذیان می‌گوید و... (با عبارت‌های گوناگون). پیامبر خدا(ص) که اوضاع را آشفته دید، صرف‌نظر کرد، از آنان روی برگرداند، برخاستند و رفتند و بالأخره نگذاشتند آن حضرت، اثر و سندی مکتوب و غیر قابل خدشه برجای بگذارد. آنان می‌دانستند که حضرت در آن واپسین لحظات چه می‌خواهد بنویسد.
• ابن‌عباس می‌گوید: با عمر بن خطاب به سفر شام رفته بودیم، در راه روزی عمر بن خطاب به من گفت: پسر عمویت علی ناراحت و آزرده‌خاطر است، چرا؟ گفتم: خودت می‌دانی. گفت: فکر می‌کنم برای آن است که خلافت را از دست داده، او می‌پنداشت که پیامبر خلافت را برای او قرار داده است، ولی خدا نخواست. پیامبر چیزی خواست و خدا چیزی دیگر! و افزود: پیامبر در حالت بیماری می‌خواست خلافت را برای او تعیین کند، ولی من از بیم فتنه نگذاشتم. درواقع، او شریک همۀ انحرافاتی است که در تاریخ اسلام پیش‌آمد.
• تواریخ متعدد به اصل حادثه اشاره می‌کنند، امّا نسبت به اینکه چه کسی جلوگیری کرد و چه کسی یا کسانی آن کلام توهین‌آمیز را به ساحت پیامبر گفتند، برخی نوشته‌اند، مردی یا کسانی، برخی هم به نام عمر بن خطاب تصریح کرده‌اند. ابن عباس، همۀ مصیبت و فاجعه را در آن روز پنج‌شنبه می‌داند که نگذاشتند پیامبر آنچه را می‌خواهد به صراحت بنویسد. تعابیر مختلفی از جمله این کلام از ابن عباس نقل شده است: "إِنَّ الرَّزِيَّةَ كَّلَّ الرَّزِيَّةِ مَا حَالَ بَيْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ بَيْنَ أَنْ يَكْتُبَ لَهُمْ ذَلِكَ الْكِتَابَ مِنِ اخْتِلَافِهِمْ وَ لَغَطِهِم‏". همۀ مصیبت، آن بود که نگذاشتند پیامبر آنچه را می‌خواهد بنویسد، اختلاف و شلوغ کردند. و بارها از آن روز تلخ و پنج‌شنبۀ شوم چنین یاد می‌کرد: "الْخَمِيسِ وَ مَا يَوْمُ الْخَمِيس‏!" و اشکش جاری می‌شد. در منابع حدیثی و تاریخی از این واقعه به "رَزِيَّةُ يَوْمَ الْخَمِيسِ" هم یاد شده است.