مسجد در فقه سیاسی
مقدمه
از دغدغه‌های اساسی پیامبر(ص) پس از هجرت، تأسیس مسجد به عنوان محلی برای انجام مسایل عبادی و سیاسی مسلمانان بوده است[۱]. مسجد، به عنوان خانۀ عمومی مسلمین، نقش بسیار ارزنده‌ای در ایجاد اتحاد و پیوند آنان داشته است. مسجد، محل رهبری حاکم مسلمین، اقامه نماز جماعت و جمعه و دیدارهای افراد با رهبری جامعه بوده و در آغاز، "دارالحکومة"، "مصلّی"، "مدرسه" و مکانی برای حل و فصل تمامی امور مسلمانان محسوب می‌گردید؛ حتی نخستین زندان نیز در گوشه‌ای از مسجد شکل گرفته بود[۲]. اولین مسجد در اسلام "مسجد قبا" است که پیامبر(ص) آن را در محلی به همین نام، در مدینه تأسیس نمود[۳][۴].
مسجد در فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم
سجده‌گاه[۵]، عبادتگاه و نمازخانه[۶].
﴿وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ﴾[۷].
مسجد نخستین پایگاه مسلمانان در صدر اسلام بود. نخستین اقدام پیامبر(ص) پس از هجرت، ساختن "مسجد قبا" در نزدیکی مدینه بود. خداوند درباره فضیلت این مسجد می‌فرماید: ﴿لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ﴾[۸]. دومین مسجد مسجد النبی(ص) بود که در مدینه، مرکز حکومت اسلامی پیامبر(ص) ساخته شد. شوراها، جلسات آموزشی، تصمیم‌گیری‌های مهم و سرنوشت‌ساز، تنظیم و انعقاد عهدنامه‌ها و پیمان‌ها و... همه در آنجا و سایر مساجدی که در محل استقرار قبایل مختلف ساخته شده بود، انجام می‌شدند. یکی از سیاست‌های مؤثر پیامبر(ص) برای تقویت و تحکیم جایگاه مسجد، حضور دوره‌ای و مستمر در مساجد اطراف مدینه در میان قبایل مسلمان بود[۹].
در قرآن کریم بارها به رعایت حرمت و منزلت مسجد تصریح شده است ﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُولَئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ﴾[۱۰].[۱۱]؛ همچنین قرآن کریم مؤمنان را بر بنا و عمارت مساجد، تحریک و تشویق نموده است: ﴿إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ﴾[۱۲]. مساجد در صدر اسلام کانون عبادی، پایگاه قضایی، جایگاه حسبه، کانون ارتباطات جمعی، محل رفع مشکلات فردی و اجتماعی، پایگاه جهاد و نهضت و مرکز آموزش (و تبلیغ) بوده است [۱۳].[۱۴]
منابع
پانویس
- ↑ سیره ابن هشام، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ دراسات فی ولایة الفقیه، ج۲، ص۴۳۴.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۹.
- ↑ فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص ۱۶۷.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۰۴.
- ↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۹۷.
- ↑ «در هر نمازگاهی روی خود را (به سوی او) راست گردانید » سوره اعراف، آیه ۲۹.
- ↑ «بی‌گمان مسجدی که از روز نخست بنیان آن را بر پرهیزگاری نهاده‌اند سزاوارتر است که در آن حاضر گردی» سوره توبه، آیه ۱۰۸.
- ↑ ر.ک: جعفر شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان.
- ↑ «و ستمکارتر از کسی که نمی‌گذارد نام خداوند در مسجدهای او برده شود و در ویرانی آنها می‌کوشد کیست؟ آنان را جز این سزاوار نیست که هراسان در آن پا نهند، آنها در دنیا، خواری و در جهان واپسین عذابی سترگ دارند» سوره بقره، آیه ۱۱۴.
- ↑ مسعود انصاری، «مسجد»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۰۵۲.
- ↑ «تنها آن کس مساجد خداوند را آباد می‌تواند کرد که به خداوند و روز واپسین ایمان آورده » سوره توبه، آیه ۱۸.
- ↑ جلال‌الدین فارسی، فرهنگ واژههای انقلاب اسلامی، ص۷۰۸-۷۱۲.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۷۵-۴۷۵۶.