ولادت امام علی در تاریخ اسلامی
مقدمه
در مورد تاریخ تولّد امام علی(ع) تقریبا دوازده نظر وجود دارد که از هفت تا بیست و سه سال قبل از بعثت در نوسان است[۱].
شاید بتوان از شمار اقوال کاست، بدین صورت که معتقد شویم بین دوازده و پانزده سال پیش از بعثت منافاتی نیست.؛ چراکه ممکن است، قائل به ۱۵ سال پیش از بعثت، سه سال نخست دعوت پیامبر(ص) را که به صورت پنهانی انجام می‌شد، به حساب نیاورده باشد. چنان که بر همین مبنا در میان مورّخان اختلاف است که آیا دوره مکّه ده سال به طول انجامید یا سیزده سال؟ هر یک از این دو موضوع طرفدارانی دارد. به هر تقدیر آنچه بیان شد، صرف احتمال است و نمی‌توان آنها را به طور قطع پذیرفت.
از سوی دیگر هرچند دوازده سال قبل از بعثت، از طریق اهل بیت(ع) به عنوان سال تولّد امام علی(ع) اعلام شده است، امّا ده سال قبل از بعثت هم از همین طریق به ما رسیده است و مشهور علمای شیعه و دیگران است. برخی تلاش کرده‌اند، از این مطلب در جهت اهداف خاصی بهره ببرند، مثل اینکه بگویند: علی(ع) نخستین مسلمان از میان کودکان است؛ تا ابو بکر نخستین مسلمان مرد باشد. خواهیم دید که این ادّعا به هیچ وجه صحّت ندارد.
امیر المؤمنین علی(ع) برترین شخصیت پس از رسول خدا(ص) است که در دامان وحی بزرگ شد و از پستان نبوّت نوشید، از پدر و مادری هاشمی به دنیا آمد. پدر: ابوطالب شیخ ابطح، مادر: فاطمه دختر اسد بن هاشم. کلینی و گروهی گفته‌اند: او نخستین هاشمی است که از پدر و مادر هاشمی به دنیا آمد[۲]، امّا علّامه مجلسی بر این گفته ایراد گرفته است. او می‌گوید: برادران علی(ع) یعنی: طالب، عقیل و جعفر پیش‌تر از او، از همین پدر و مادر هاشمی به دنیا آمدند. از سوی دیگر، گفته برخی و از جمله شیخ طوسی در تهذیب هم نمی‌تواند درست باشد. آنان این دیدگاه را به «پس از اسلام» مقیّد کرده‌اند. حال اگر منظورشان این است که علی(ع) پس از بعثت متولد شده است، قطعا نادرست است؛ زیرا همگان اتّفاق نظر دارند که آن حضرت پیش از بعثت چشم به جهان گشود و اگر منظورشان این است که پس از رسول خدا(ص) به دنیا آمد، این نیز نمی‌تواند درست باشد؛ زیرا بیشتر برادران او پس از رسول خدا(ص) متولد شده‌اند. از سوی دیگر چنین اصطلاحی غریب و در آثار تاریخی بی‌سابقه است. درست آن است که بگوییم، مادرش، اولین زن هاشمی است که برای یک مرد هاشمی فرزند آورد. چنان که ابن ابی الحدید، شهید اول و دیگران نیز همین قول را برگزیده‌اند[۳].[۴].
ولادت علی(ع) در کعبه
مشهور و معروف است که امام علی(ع) روز جمعه سیزدهم رجب در درون خانه کعبه به دنیا آمد و خداوند متعال این فضیلت را به او اختصاص داد، نه پیش از او کسی در داخل کعبه به دنیا آمد و نه پس از او. شمار انبوهی از دانشمندان، راویان و محدّثان بر این نکته تأکید کرده، ادیبان و شاعران درباره آن شعر سروده‌اند. این مطلب در کتاب‌های شیعه و سنّی به صورت مستفیض آمده است. چنان که حاکم نیشابوری و گروهی دیگر گفته‌اند: اخبار متواتر است که فاطمه بنت اسد، امیر المؤمنین علی بن ابی طالب را در درون خانه کعبه به دنیا آورد... شماری از دانشمندان و مورّخان تصریح کرده‌اند که احدی غیر از او در خانه کعبه متولّد نشده است[۵].
امّا کینه دشمنان علی(ع) موجب شد تا در این فضیلت هم برای او رقیب‌تراشی کنند و با نادیده گرفتن تصریح مورّخان و راویان حدیث، با بی‌پروایی تمام ضمن ثبت این فضیلت برای دیگری، در اختصاص آن به علی(ع) تشکیک کنند. بنگرید: حکیم بن حزام در درون خانه کعبه به دنیا آمد. این فضیلت را برای غیر او سراغ نداریم! آنچه درباره علی روایت شده که در درون کعبه به دنیا آمد، ضعیف است[۶].
ابن ابی الحدید هم می‌گوید: بسیاری از علمای شیعه گمان می‌برند که علی در کعبه متولد شد، امّا محدّثان این نظر را قبول ندارند و گمان می‌کنند که حکیم بن حزام در کعبه به دنیا آمد[۷]. حلبی و دیار بکری کوشیده‌اند با این احتمال که هر دو در کعبه متولد شده باشند، بین دو گروه صلح برقرار کنند![۸].
با توجّه به آنچه از تصریح مورّخان و محدّثان آوردیم، چگونه چنین جمعی قابل پذیرش است؟ مگر نه این است که حاکم نیشابوری به تواتر این خبر، تصریح کرده است؛ در حالی که اصولا صحّت سند مربوط به تولّد حکیم بن حزام در کعبه مورد تردید است تا چه رسد که متواتر باشد؟ ثبت این فضیلت برای حکیم بن حزام بدین خاطر بود که زبیریان به او علاقه‌مند بودند؛ زیرا او پسر عموی زبیر و فرزندان او است. حکیم بن حزام بن خویلد بن اسد بن عبد العزی؛ چنان که نسب زبیریان هم به اسد بن عبدالعزی می‌رسد. حکیم در سال فتح مکّه ایمان آورد و از کسانی است که رسول خدا(ص) با پرداخت غنایم حنین، دل او را به دست آورد[۹]. در عهد رسول خدا(ص) محتکر طعام بود[۱۰]. مطابق نقل مامقانی از طبری، حکیم شدیدا طرفدار عثمان بود و از علی(ع) کنار کشید و در هیچ یک از جنگ‌ها با او شرکت نکرد[۱۱].
بنابراین طبیعی است که مصعب بن عبدالله، و زبیر بن بکار[۱۲] که بی‌تردید از هواداران زبیر بودند، بر خلاف اخبار متواتر و تصریح مورّخان و محدّثان بر ولادت علی(ع) در درون کعبه و این که احدی قبل و بعد از او در آنجا متولد نشده؛ روایت کنند که جز حکیم بن حزام احدی در درون کعبه به دنیا نیامده است![۱۳].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ المصنّف، ج۵، ص۳۰۰؛ العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۱؛ انساب الاشراف؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ المعارف، ص۵۱؛ السنن الکبری، ج۶، ص۲۰۶؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶- ۱۸؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۲؛ احقاق الحق، ج۷، ص۵۳۸- ۵۵۴؛ الکافی؛ ج۱، ص۳۷۶؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۱؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۷۸؛ مناقب خوارزمی، ص۱۷؛ الفصول المهمّه، ص۱۲؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری، ص۱۵۳؛ احکام الاحکام، ج۱، ص۱۹۰؛ انباه الرواة، ج۱، ص۱۱؛ نهایة الارب، ج۸، ص۱۸۱؛ الریاض النضره، ج۲، ص۱۵۶.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۳۷۶؛ نسب قریش، ص۱۷؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۹؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶، الفصول المهمه، ص۱۳.
- ↑ بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۶؛ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۳؛ ج۱۵، ص۲۷۸؛ البدء و التاریخ، ج۵، ص۷۱؛ نسب قریش؛ ص۴۰؛ نزهة المجالس، ج۲، ۱۶۵؛ ذخائر العقبی، ص۵۵.
- ↑ عاملی، سید جعفر مرتضی، سیرت جاودانه ج۱، ص ۲۳۴.
- ↑ بنگرید: مستدرک حاکم، ج۳، ص۴۸۳؛ الفصول المهمه، ص۱۲؛ کفایة الطالب، ص۴۰۶؛ مناقب ابن مغازلی، ص۷؛ اسد الغابه، ج۴، ص۳۱؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ تذکرة الخواص، ص۱۰؛ الغدیر، ج۶، ص۲۲- ۴۸.
- ↑ بنگرید: سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ اسد الغابه، ج۲، ص۴۰؛ الاصابه، ج۱، ص۳۴۹.
- ↑ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴.
- ↑ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۲۹.
- ↑ الاصابه، ج۱، ص۳۴۹؛ الاستیعاب، ج۱، ص۳۲۰.
- ↑ وسائل الشیعة، کتاب التجاره، ص۳۱۶.
- ↑ قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.
- ↑ قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.
- ↑ عاملی، سید جعفر مرتضی، سیرت جاودانه ج۱، ص ۲۳۶.