آیا اعتقاد به علم غیب امام غلو نیست؟ (پرسش)

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

آیا اعتقاد به علم غیب امام غلو نیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

آیا اعتقاد به علم غیب امام غلو نیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم غیب معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• آیا اثبات علم غیب برای امام غلو است؟

پاسخ نخست

علامه طباطبایی

علامه طباطبایی در کتاب «المیزان» در این باره گفته است:

«کسی‌ که چیزی از علم غیب و قدرت غیبی‌ را از غیر طریق فکر و قدرت بشری‌، و خارج از مجرای‌ عادی‌ و طبیعی‌ برای‌ غیر خدای‌ تعالی‌ یعنی‌ انبیا و اولیای‌ او اثبات می‌‏کند، - همچنان که در روایات و تواریخ بسیاری‌ اثبات شده و در عین حال اصالت و استقلال را از آن حضرات در اینگونه امور نفی‌ کرده و می‌‏گوید: این حضرات به طور استقلال علم غیب و قدرت غیبی‌ ندارند، و هرچه از آنان به ظهور رسیده به اذن خدا و به افاضه وجود او بوده - تناقضی‌ نگفته، بلکه سخنی‌ منطقی‌ گفته است و بر عکس کسی‌ که برای‌ آن حضرات معتقد به اصالت و استقلال در داشتن اینگونه امور باشد (...) با فهم عوام‌الناس قضاوت کرده و چنین کسی‌ خالی‌ از غلو نیست، هر چند که بگوید این اصالت و استقلال را خدای‌ تعالی‌ به انبیا و اولیا داده (...) و چنین کسی‌ مشمول آیه شریفه زیر است که می‌‏فرماید: ﴿﴿ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ ﴾﴾».

پاسخ‌های دیگر

۱. آیت‌الله قاضی طباطبایی؛

سید محمد علی قاضی طباطبایی آیت‌الله سید محمد علی قاضی طباطبایی در مقدمه کتاب «بررسی‌های اسلامی» در این‌باره گفته‌ است: «به جهت رفع اشتباه از بعضی اذهان ساده و سطحی فرق میان علم خداوند تعالی و علم امام و فعلیت آن در این جا مشروحا بیان می‌‏شود: علم خدا قدیم و علم امام حادث و موهوبی از جانب خداست. علم خدا به نحو علیت و معلولیت است و علم امام به نحو انکشاف است. علم خدا عین ذات اوست، علم امام زائد بر ذات اوست. علم خدا ازلی است، علم امام در ازل نبود مسبوق به عدم است. علم خدا محتاج به توجه نیست، علم امام محتاج به توجه است. علم خدا لایتناهی و غیر محدود است، علم امام متناهی و محدود است. بلی؛ نسبت به علم سایر بشر اگر از علم امام لایتناهی تعبیر شود مانع ندارد و ممکن است فرق‏‌های دیگری نیز وجود داشته باشد ولی پس از دقت تمامی آنها به فرق‏‌هایی که ذکر شد بر می‏‌گردد. با در نظر گرفتن آنچه از فرق میان علم خدا و امام نگارش یافت شرک و غلوی در بین تصور کردن ناشی از عدم فهم مطلب و بی علمی و از نقطه نظر به واقع نرسیدن است» .

۲. آیت‌الله نمازی شاهرودی؛

علی نمازی شاهرودی آیت‌الله علی نمازی شاهرودی در کتاب «علم غیب» در این‌باره گفته‌ است: «واضح است که اعتقاد به این مطالب غلو نیست. توضیح ما این است که از طرفی ذوات مقدسه ائمه هدی(ع) به نص قرآن در آیه تطهیر ﴿﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾﴾.، پاکیزه‌اند و در نهایت قابلیت و استعداد نمی‌باشند و اشرف و افضل جمیع خلایق‌اند و از طرف دیگر در مبدأ اعلای کریم بی‌نهایت، بخل وجود ندارد. به عبارت ساده‌تر: نه خدا بخیل است و نه ائمه هدی(ع) نالایق‌اند، پس این آیات و روایات ممکنِ عقلی را ثابت می‌کند. غلو آن است که چیزی که عقل و نقل اجازه نمی‌دهد گفته شود و یا مطلبی را درباره کسی بگوییم که او فاقد لیاقت آن باشد. عقل مانع کرم خدا نیست؛ پس مانعی ندارد که آن کریم بی‌نهایت بر آن ذوات مقدسه کمال لیاقت را افاضه فرماید چنان که عقول مخلوق از درک آن مبهوت گردد. پس استبعادی برای علم غیب آنان نیست. علم غیبی که برای آنان ادعا می‌شود مختص به باری تعالی نیست. چون علم غیب باری تعالی ذاتی است و علم غیب ائمه هدی(ع) غیر ذاتی» .

۳. حجج الاسلام والمسلمین برنجکار و شاکر؛

رضا برنجکار حجج الاسلام و المسلمین دکتر رضا برنجکار و دکتر محمد تقی شاکر در مقاله «مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران» در این‌باره گفته‌اند: «صحیح نیست گفته شود ‌علم به غیب و یا علم حضوری داشتن انبیا نوعی شرک و غلو به‌حساب می‌آید؛ ‌زیرا اوصاف این دو علم مختلف است. حضور معلوم نزد انبیا و آگاهان از غیب همانند ائمه اطهار (ع) تنها به معنای وضوح و انکشاف بالفعل معلوم برای اوست. به عبارت دیگر علم خدا ذاتی است، اما علم ایشان دانشی عرضی است که خدا به آنها عطا کرده است؛ ‌محدود می‌باشد و امکان بداء در آن وجود دارد. ‌پس هیچ مجالی برای ادعای اتحاد این دو علم باقی نمی‌ماند».

۴. حجت الاسلام و المسلمین شاکر؛

شاکر حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد تقی شاکر در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «منابع علم امام در قرآن و روایات» در این‌باره گفته‌ است: «علم غیبِ ذاتی و مطلق مخصوص خداوند علیم است و از صفات ذاتی اوست. لذا سزاوار نیست گمان شود که انبیا در صفت علم، شریک خداوند هستند و صحیح نیست گفته شود، علم به غیب و یا علم حضوری داشتن انبیاء نوعی شرک و غلو به حساب می‌آید، زیرا اوصاف این دو علم مختلف است، علم خدا قدیم و پیش از معلومات است و عین ذات اوست و علت معلومات می‌باشد، اما علم به غیب و یا علم حضوری پیامبر یا امام علمی حادث، پس از معلومات و مغایر با ذات ایشان می‌باشد و علت معلومات نیست».

۵. حجت الاسلام والمسلمین احسائی؛

علی جزیری احسائی حجت الاسلام و المسلمین علی جزیری احسائی در کتاب «دفع الریب عن علم الغیب» در این‌باره گفته‌ است: «بدون شک ما می‌دانیم که خداوند متعال عالم است و هیچ کسی به جز او عالم به غیب یا شهادت نیست. پس هیچ‌کس چیزی از عالم شهود نمی‌داند مگر به تعلیم خداوند چه برسد به علم به غیب. کما اینکه خداوند در قرآن می‌فرماید : ﴿﴿وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء﴾﴾ و ﴿﴿قَالُواْ سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا إِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ﴾﴾.همچنین از اعتقادات ما این است که خداوند متعال می‌تواند علم خود را به هر یک از بندگانش که اراده کرده بدهد و هیچ تعارضی بین این دو عقیده نیست. همانطور که خداوند خالق و مالک و ناصر و رازق و ولی و عزیز است و در عین حال به هرکس که بخواهد اجازه خلقت می‌دهد و به هر کس که اراده کند فرمانروایی و حکمت عطا می‌کند و مقام ولایت در هر کسی که اراده کند قرار می‌دهد. و هیچ فرقی بین صفت علم با فرمانروایی یا حکمت یا نصر یا رزق یا ولایت یا عزت نیست. پس آن صفاتی که به خداوند نسبت می‌دهیم صفات ذاتی خداوند هستند و آن صفاتی که به غیر او نسبت می‌دهیم اکتسابی و بخشیده شده از جانب خداوند است».

۶. حجت الاسلام و المسلمین لطیفی؛

رحیم لطیفی حجت الاسلام و المسلمین رحیم لطیفی در مقاله « علم غیب معصوم» در این باره گفته است: «ماهیت علم غیب پیامبر و امام چنان ترسیم و تصویر شده است که هیچگونه شایبه غلو یا شرک را در پی ندارد علم غیب عطایی طولی باذن الله با علم غیب بالذات مستقل الهی اصولاً قابل قیاس نیست، اولین و آخرین مرحله غلو این است که کسی را در هر صفتی یا کمالی در عرض خدا و در کنار خدا جا دهند و گرنه شایبه غلو و شرک منتفی است و این حقیقت را خود ائمه (ع) فرموده‌اند: «لاتجاوزوا بنا العبودیه ثم قولوا فینا ما شئتم و لن تبلغوا‏» و «اجعلونا عبیدا ًمخلوقین و قولوا فینا ماشئتم‏» و «ایاکم و الغلو فینا، قولوا انّآ عبید مربوبون وقولوا فی فضلنا ماشئتم» پس نفی سهو و نسیان و اثبات علم غیب هیچ‌کدام، پیامبر و امام را ربّ و معبود نمی‌سازد، بلکه آنان را بندگانی با علم عالی و عصمت عالی معرفی می‌کند».

۷. حجت الاسلام و المسلمین وکیلی؛

محمد حسن وکیلی حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن وکیلی در مقاله «علم غیب امام» در این باره گفته است: «با توجّه به این مقدّمات وقتی درباره علم امام یا هر کسی از مخلَصین صحبت می‌کنیم، چند تعبیر می‌توان به‌کار برد: اگر توجه کنیم که وجود امام وجودی ذومراتب است و هر مرتبه حکمی دارد، باید بگوئیم: «الإمام عالم بحسب مرتبه و هو غیر عالم بحسب مرتبه اخری» در این بیان روح‌القدس مرتبه‌ای از امام و در درون امام است که امام با آن حقایق ملک و ملکوت را می‌یابد: «عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه‌السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ عِلْمِ الْعَالِمِ، فَقَالَ: يَا جَابِرُ إِنَّ فِي الْأَنْبِيَاءِ وَ الْأَوْصِيَاءِ خَمْسَةَ أَرْوَاحٍ: رُوحَ الْقُدُسِ وَ رُوحَ الْإِيمَانِ وَ رُوحَ الْحَيَاةِ وَ رُوحَ الْقُوَّةِ وَ رُوحَ الشَّهْوَةِ؛ فَبِرُوحِ الْقُدُسِ يَا جَابِرُ عَرَفُوا مَا تَحْتَ الْعَرْشِ إِلَى مَا تَحْتَ الثَّرَى، ثُمَّ قَالَ: يَا جَابِرُ إِنَّ هَذِهِ الْأَرْوَاحَ يُصِيبُهَا الْحَدَثَانُ، إِلَّا أَنَّ رُوحَ الْقُدُسِ لَا يَلْهُو وَ لَا يَلْعَبُ» اگر به حقیقت امام که مقام امامت به آن قائم است توجّه کنیم، یعنی همان باطن و قلب امام و همان حقیقت عالم اسماء و صفات کلیه و همان روح‌القدس، باید بگوییم امام به همه حقایق عالم واقف است، و بلکه در حقیقت قلب امام «مَعْدِنَ حُكْمِ اللَّهِ وَ سِرِّهِ وَ عَيْبَةَ عِلْمِ اللَّهِ وَ خَازِنَه‌ و حَفَظَةً لِسِرِّهِ وَ خَزَنَةً لِعِلْمِهِ وَ مُسْتَوْدَعاً لِحِكْمَتِهِ وَ تَرَاجِمَةً لِوَحْيِهِ وَ أَرْكَاناً لِتَوْحِيدِهِ وَ شُهَدَاءَ عَلَى خَلْقِه‌‏» می‌باشد و همه علوم از قلب او می‌جوشد. امثال این روایت را نیز باید حمل بر همین قسم دوّم یا قسم اول نمود: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) أُعْطِيَ عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا هُوَ كَائِنٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَوَرِثْنَاهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) وِرَاثَة‏»</ref>«به رسول خدا(ص) علم گذشته و علم آینده تا روز قیامت داده شده است، پس ما از رسول خدا(ص) این علم را به ارث برده‌ایم.» اگر امام را به حسب ظاهر مانند دیگر انسان‌ها همین بدن جسمانی و روح و ذهن بشری بدانیم، و درباره مقام بشریت ایشان صحبت کنیم و اصلاً به درجات و مراتب ملکوتی خود ایشان نظر نکنیم، باید بگوییم امام از بسیاری از امور بی‌اطلاعند و خبری از غیب ندارند، مگر آنکه مَلَکی ایشان را از آن امر مطلع نماید و خبر دهد. روایاتی که سخن از نفی علم غیب امام می‌گوید همه ناظر به این اعتبار است. در این بیان چون با نگاه بشری به وجود امام نظر کرده‌ایم، آن ملک خبر دهنده و الهام کننده را بیرون امام می‌بینیم که گویا از جائی بر امام نازل می‌شود و خبر می‌آورد. در این بیان روح‌القدس روح خود امام و در درون امام نیست، بلکه روح‌القدس جبرئیل و ملک وحی بیرون امام است که برای امام خبر می‌آورد و وی را تعلیم می‌دهد. مثلاً می‌فرمایند: «إِذَا وَرَدَ عَلَيْنَا شَيْ‌ءٌ لَيْسَ عِنْدَنَا تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُس» این ادبیات در قرآن کریم هم مورد استفاده است که می‌فرماید: ﴿﴿قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ﴾﴾ این ادبیات از دو جهت خوب و مطلوب است؛ اوّلاً در بیانات عمومی کاربرد دارد چون موجب غلو نمی‌شود و کسی توهّم خدایی از آن نمی‌نماید، ولی ادبیات اول و دوم برای عوام مردم که توان تشخیص مراتب و جهات را ندارند موجب غلو می‌گردد. ثانیاً مقام اسماء و صفات کلیه الهیه و روح‌القدس و ... مقام فناء و اندکاک نفس امام است، و لذا هه اولیاء در آنجا متحد و یکی بوده و کثرتی در آنجا وجود ندارد. از اینرو وقتی می‌خواهیم به حضرت رسول اکرم از آن‌جهت که رسول اکرمند و از دیگر أنبیاء و اولیاء متمایز می‌باشند اشاره کنیم، باید به همین نحوه سخن بگوئیم؛ چون مسلماً تعیّن خاص آن حضرت مادون مقام روح‌القدس است و روح القدس بر آن نزول می‌کند؛ گرچه باطن آن حضرت که مقام ولایت است، عین روح‌القدس و به حسابی برتر از آن می‌باشد. گاهی همین مطلب را می‌توان با ادبیاتی لطیف‌تر بیان کرد؛ به این کیفیت که ما به مقام بشریت پیامبر و امام اشاره می‌کنیم، ولی اتصال تام آن به عالم ملکوت و نداشتن حجاب را مدنظر قرار می‌دهیم و می‌گوئیم:امام همه چیز را نمی‌دانند ولی علم همه چیز در نزد وی حاضر است و چون اراده کند آگاه می‌شود. روشن است که بودن علم در نزد کسی و نداشتن حجاب غیر از تحقق بالفعل آن است. در مثال سابق درباره مریضی که الآن از میزان دقیق درد پایش خبر ندارد می‌توان گفت: وی اکنون از میزان دقیق درد بی‌اطلاع است ولی این آگاهی در نزد او موجود است و با یک التفات و توجّه آن را می‌یابد. در روایاتی چون: «فَقَالَ لَهُ الْمُفَضَّلُ، جُعِلْتُ فِدَاكَ! يَفْرِضُ اللَّهُ طَاعَةَ عَبْدٍ عَلَى الْعِبَادِ، ثُمَّ يَحْجُبُ عَنْهُ خَبَرَ السَّمَاءِ! قَالَ: اللَّهُ أَكْرَمُ وَ أَرْأَفُ بِعِبَادِهِ مِنْ أَنْ يَفْرِضَ عَلَيْهِمْ طَاعَةَ عَبْدٍ يَحْجُبُ عَنْهُ خَبَرَ السَّمَاءِ صَبَاحاً أَوْ مَسَاء ادبیات قرآن کریم هم که در ادامه بدان می‌رسیم در برخی از آیات چنین است. قرآن از سوئی می‌فرماید حقیقت کتاب مبین بر همه چیز مشتمل است، و از سویی می‌فرماید آن را بر پیامبر نازل کردیم، یا اشاره می‌کند که حضرت أمیرالمؤمنین (عنده علم الکتاب) می‌باشند. یعنی کتاب را مرتبه‌ای از نفس حجت خدا قرار نمی‌دهد ولی حجت خدا را واقف بر همه علوم کتاب قرار داده و با این بیان او را عالم به همه حقائق معرفی می‌کند. بنابراین در یک بیان کامل باید گفت مقام باطن و قلب امام در سلسله علل همه حقائق هستی قرار دارد، و همواره بر تمام حقائق به علم حضوری واقف است. و مقام ظاهر امام، ذاتاً از بسیاری از علوم خالی است و آگاهی بالفعل وی به آن حقائق متوقف بر نزول آن علوم از باطن به ظاهر است، و نزول این علوم از باطن به ظاهر متوقف بر اراده امام و التفات آن حضرت می‌باشد. پس می‌توان گفت علم فعلی متوقف بر اراده است و این اراده علم را از مرتبه‌ای از مراتب به مرتبه‌ای دیگر تنزل می‌دهد، و چون ملائکه در این اطلاق از شؤون نفس خود امام هستند، می‌توان این تنزل را به ملائکه نسبت داد».

۸. آقای رضوانی (پژوهشگر حوزه علمیه قم)؛

علی اصغر رضوانی آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «علم و سلطه غیبی اولیا» در این‌باره گفته است: «وهابیان درباره عقیده به علم غیب اولیا شبهاتی مطرح نموده‌اند که اینک به بررسی آن می‌پردازیم: برخی عقیده به علم غیب اولیا را غلو دانسته در این باره به حدیث ابن عباس تمسک کرده‌اند که از عمر نقل کرده که گفت: از پیامبر (ص) شنیدم که می‌فرمود: در مدح من زیاده‌روی نکنید همان‌گونه که نصارا در شأن مریم چنین کردند؛ زیرا من بنده خدایم، بلکه بگویید: بنده خدا و رسولش. پاسخ: ابن حجر می‌گوید که اطراء به معنای مدح باطل است و قاضی عینی می‌گوید از اطراء به معنای ستایش باطل است. ابن التین می‌گوید: قول پیامبر (ص) که فرمود: لاتطرونی یعنی مرا همان‌گونه که نصارا مدح می‌کنند مدح نکنید؛ زیرا برخی از آنها در حقّ عیسی غلو کرده و او را شریک خدا در الوهیت می‌دانند، و برخی ادّعا کرده‌اند که او همان خداست، و برخی ادّعا کرده‌اند که او فرزند خداست، لذا بعد از آن می‌فرماید: من بنده خدایم».

۹. آقای عرفانی (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة)؛

عرفانی آقای محمد نظیر عرفانی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین» در این‌باره گفته‌ است: «اعتقاد ما نسبت به علم غیب معصومان (ع) این است كه آنها با اراده الهی عالم به غیب می‌باشند و چنین اعتقادی كه علم غیب آنها به صورت استقلالی باشد مورد قبول ما نیست، بنابر این شرك در صورتی بوجود خواهد آمد كه ما علم غیب آنها را مستقل از علم الهی بدانیم و إلا اگر علم غیب معصومان در طول علم الهی و با اذن خداوند باشد هیچ گونه شركی به وجود نخواهد آمد. و لذا حضرت عیسی(ع) می‌فرمایند من مردگان را به اذن خدا زنده می‌كنم وكور مادر زاد را شفا می‌بخشم اما تمام اینها با اذن واجازه خداوند است «وَأُبْرِئُ الأكْمَهَ وَالأبْرَصَ وَأُحْیی الْمَوْتَی بِإِذْنِ اللَّهِ‏» و اگر اهل بیت (ع) در روز قیامت شفاعت می‌نمایند، بدون اذن الهی صورت نخواهد گرفت: «وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَه‏» برخی گمان برده‌اند كه اشتراك معصوم با خداوند در داشتن علم غیب موجب غلو در حق معصوم و زمینه‌ساز نوعی شرك می‌شود، در پاسخ می‌توان گفت: اثبات مراحل پائینی برخی صفات الهی برای مخلوقات مایه هیچ گونه شرك و غلو نیست انسان‌ها به قدر وسعت وجودی خود واجد صفات كمالی رحمت، علم، قدرت و.... هستند و این امر هیچ‌گونه شرك را برنمی‌انگیزد، چون تفاوت میان این داشتن و داشتن الهی، اصولاً قابل مقایسه نیست، همین طور علم غیب معصوم با علم غیب الهی، فرق دارد. مهم‌ترین فرق‌های آن از قرار ذیل است: علم غیب خداوند بالذات است؛ یعنی خارج از ذات نیست. اما علم غیب امامان و انبیاء(ع) بالغیر و مأذون از جانب خداوند است، لذا قرآن مجید به صراحت علم غیب بالذات و مستقل را از غیر خدا نفی می‌كند. علم غیب الهی، قدیم و سابق بر همه مخلوقات و معلومات است، ولی علم غیبی انبیا و ائمه (ع) در ظرف وجودی خود آنان شكل گرفته و حادث است. علم غیب الهی عین ذات او است، ولی علم غیبی انبیاء و ائمه(ع) زاید بر ذات آنان است. علم غیب الهی مانند اصل علم الهی منشاء پیدایش اشیاء است در مقام فاعلیت است، اما علم غیب انبیا و ائمه(ع) چنین نیست. اصولاً برای خداوند غیب و شهادتی مطرح نیست، بلكه همه هستی در محضر اوست و در مقایسه با مخلوقات، علم غیبی برای خداوند متصور است، در حالی كه برای معصومان (ع) به واقع غیب و شهادت مطرح است. بنابراین احدی در علم غیب، شریك خداوند نخواهد بود. علم غیب خداوند كه عین ذات اوست، همچون ذات او بی‌نهایت و نامحدود است، هیچ استثناء و قیدی ندارد، ‌اما علم غیب معصومان(ع) زاید بر ذات و همچون ذات آنان محدود است به آن حد و مقداری كه خداوند خواسته باشد. ﴿﴿وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء﴾﴾ لذا شبهه فوق ناشی از برداشت نادرست از برخی آیات و نیز عدم توجه به آیات دیگر است. وجود این فرق‌های اساسی میان علم غیب الهی با علم غیب پیامبر (ص) و امام (ع)، زمینه هر گونه غلو و شرك را بر طرف می‌سازد، چنانكه در علم عقاید مسلّم است كه داشتن وجود و اوصاف و برخی مقامات كه به اذن الهی، مستند به خالقیت الهی و در طول قدرت الهی باشد هیچ‌گونه شرك و غلوی محسوب نمی‌شود و مرز میان شرك و توحید همین جاست كه اثبات هر گونه وجود یا صفت یا مقامی در برابر خداوند و در عرض صفات الهی شرك است».

۱۰. آقای شیخ‌زاده؛

شیخ‌زاده آقای شیخ‌زاده در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان « رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا» در پاسخ به این پرسش گفته‌ است: «مسئله علم غیب ائمه(ع) باعث گردیده تا بعضی از مخالفان آنرا بهانه‌ای برای حمله به عقائد شیعه قرار دهند چنانکه گفته‌اند: "...ائمه(ع) طبق اعتقاد شیعه در صفت علم غیب شریک خدایند آنان گذشته و آینده را دانسته و چیزی بر آنان مخفی نیست و حال آنکه همه مسلمانان می‌دانند که انبیاء و رسولان شریک خدا در علم غیب نیستند نصوص در کتاب سنت و حتی از خود ائمه متواتر است که غیب را جز خدا کسی نمی‌داند. جواب از این اشکال یا دلیل مخالفان در مطالب گذشته به تفصیل گذشت اما برای جمع‌بندی آن می‌توان چنین گفت: علم یک معنا بیشتر ندارد که همان انکشاف و معلوم نزد عالم است اما در خداوند واجب و ذاتی و عین ذات او و نامحدود است اما در انسان کسبی و ممکن و زائد بر ذات و محدود است و از طرف خداوند افاضه شده است. علم خداوند قدیم و قبل از معلومات او بوده و علت تمام معلومات و سبب وجود همه مخلوقات است اما علم امام حادث است. علم خداوند بنحو علت و معلول ازلی و محتاج به توجه نیست ولی علم امام غیر ازلی و مسبوق به عدم و محتاج به توجه است. با توجه به مطالب فوق اشتراک با خداوند در علم غیب لازم نمی‌آید چون علوم بشری همیشه مقید به امکان است میان علم ذاتی مطلق با عرضی محدود و مقید نباید مقایسه کرد همانگونه که میان علم پیامبر و سائر بشر نباید مقایسه کرد زیرا علم پیامبران هم ممکن الوجود است اما راه علمش بادیگران تفاوت دارد. بنابراین درباره علم و صفات و فضائل اهل بیت هر قدر مبالغه شود اوصاف آنها از حالت امکان تجاوز نمی‌کند و بین صفات واجب و ممکن شباهت و سنخیت از اصل منتفی است مقایسه میان صفات واجـب که هیچ کیفی "چگونگی" و هیچ اینی "کجایی" ندارد با صـفاتی که با هزار "کیف و أین" همراه است ممکن نیست. بلی غلو به یکی از دو راه محقق می‌شود: الف: اعتقاد به اینکه اهل بیت را متصف به چیزی کنیم که خداوند برای آنها قرار نداده مانند اعتقاد به اینکه خداوند امر عالم را به آنها واگذار نموده و خود کنار رفته یا اعتقاد به خدائی آنها داشته باشد. ب: اعتقاد به اینکه صفات ائمه(ع) مقید بقیود امکان نیست. با توجه به مطالب فوق اگر در عقایدمان گوتاه نیامده باشیم هیچ غلو و افراطی در آن نیست».

۱۱. پژوهشگران پایگاه تخصصی مرسلون.

پژوهشگران پایگاه تخصصی مرسلون، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «برتری امام بر نبی، هدایت گری تشریعی و تکوینی و وحی تسدیدی از شئونات قرآنی امام هستند به چه دلیل گستره معلومات امام را مخالف با منطق قرآن محسوب نمائیم؟ چنین گستره فراخی از علم و دانش ریشه در منطق و آموزه‌های قرآن کریم در باب امامت عامه دارد. علاوه بر آنچه گفته شد، در منطق قرآن کریم، علم غیب برای برخی از افراد که حتی واجد مقام امامت نیز نیستند مطرح شده است؛ چگونه است که علم غیب در ایشان غلو نیست و با منطق قرآن ناسازگاری ندارد اما علم غیب در خصوص امام که مقامی حتی برتر از انبیا دارد غلو و زیاده‌گوئی محسوب می‌شود؟! برخی از این افراد عبارتند از: مادر حضرت موسی(ع): خداوند از راه وحی و الهام مادر موسی را نسبت به سرنوشت آینده‏ فرزندش با خبر کرد. حضرت مریم: فرشتگان الهی در گفتگو با مریم او را از اخبار تولد مسیح آگاه کردند. یکی از یاران سلیمان نبی: قرآن کریم در قصه‏ حضرت سلیمان(ع) از شخصی خبر می‌‏دهد که نزدش دانشی از کتاب بود و آنچنان علم و قدرت یافته ‏بود که تخت ملکه‏ سبا را پیش از چشم به هم‏ زدنی احضار کرد».

پرسش‌های وابسته

1. اگر علم غیب منحصر به خداست پس آیا پیامبران یا امامان علم غیب نداشته‌اند؟ (پرسش)
2. چگونه انسان محدود می‌تواند دارای علم غیب نامحدود شود؟ (پرسش)
3. آیا علم غیب معصوم با اختیار وی منافات ندارد؟ (پرسش)
4. آیا اعتقاد به علم غیب معصوم شرک نیست؟ (پرسش)
5. رابطه علم غیب معصوم با علم مستأثر چیست؟ (پرسش)
6. آیا مقام علم غیب به غیر معصوم داده می‌شود؟ (پرسش)
7. شرایط دستیابی غیر معصوم به علم غیب چیست؟ (پرسش)
8. آگاهی انسان غیر معصوم از آینده یا امور غیبی چه توجیهی دارد؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم

• کتاب‌شناسی علم غیب معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم غیب معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم غیب معصوم.

پانویس