آیا آیه ۲۵۵ سوره بقره نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)

آیا آیه ۲۵۵ سوره بقره نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

آیا آیه ۲۵۵ سوره بقره نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آیاتی که موافقان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مجموعه پرسش‌های مرتبط به این بحث (علم غیب معصوم) یا به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

آیه مورد اشاره پرسش

﴿يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَلاَ يَؤُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ﴾.

«خداوند ... به آشکار و پنهان آنان داناست و آنان بر چیزی از دانش وی جز آنچه او بخواهد چیرگی ندارند؛ اریکه او گستره آسمان‌ها و زمین است و نگاهداشت آنها بر وی دشوار نیست و او فرازمند سترگ است».

پاسخ نخست

امین لاری

آیت‌الله علی اکبر بن محمد امین لاری در مقاله «فی کیفیة علم الإمام و منابع ذلک العلم» در این‌باره گفته‌ است:

«﴿وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء وَسِعَ﴾ است؛ یعنی احاطه نمی‌کنند و عالم نمی‌شوند به هیچ چیز در علم خدا، مگر آنچه خدا بخواهد و عنایت کند و تعلیم دهد ایشان را؛ و این را هم بدان که بعد از تعلیم دادنِ خداوند قرآن و علم را به ایشان، نه این است که تعلیم بدهد به ایشان و دست خود دور کند و مستقلاً تصرف در آن علم بکنند و محتاج به خداوند نباشند. معاذالله، نه چنین است، بلکه آنچه آل‌محمد دانسته‌اند و می‌دانند، به تعلیم خداوند است و ایشان (ع) در هر لحظه نو به‌ نو به این معنی که هرگاه در یک زمان خاص مثلاً می‌دانستند که فردا آفتاب طالع می‌شود ان‌شاءالله، عالِم به این نبودند، مگر همان زمان خاص؛ که اگر زمانِ بعد آن، مدد و فیض جدیدی به ایشان نمی‌رسید، عالِم به طلوع آفتاب فردا نمی‌بودند بعد از بودن، ولکن فیض و تعلیم خدایی به ایشان دائم الورود والنزول است. من الازل الی الابد انقطاعی از برای آن نیست».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. علامه طباطبایی؛

علامه طباطبایی علامه طباطبایی در کتاب «المیزان» در این باره گفته است: «جمله ﴿يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ﴾ كنايه است از احاطه خدای‌ تعالی‌ به آنچه كه با شفيعان حاضر و نزد ايشان موجود است و به آنچه از ايشان غايب است و بعد از ايشان رخ می‌‏دهد، و لذا دنبال جمله مورد بحث اضافه كرد: ﴿وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء﴾، تا احاطه كامل و تام و تمام خدای‌ تعالی‌ و سلطنت‏ الهيه‌‏اش را تبيين كند و بفهماند كه خدای‌ تعالی‌ محيط به ايشان و به علم ايشان است و ايشان احاطه‏‌ای‌ به علم خدا ندارند مگر به آن مقداری كه خود او خواسته باشد». پس تنها خدای‌ سبحان علام الغيوب است، و هيچ چيزی‌ به جز خدا عالم به غيب‏‌ها نيست، نه همه غيب‌ها و نه بعضی‌ از آنها، علاوه بر اين، اگر هم فرض شود كه كسی‌ مانند انبيا و اوليا به چيزی‌ از غيب خدا احاطه يابد باز هم محيط حقيقی‌ نيست، زيرا اگر در اين فرض خداوند به آنچه او احاطه يافته احاطه داشته باشد پس باز آن شخص محيط نيست، بلكه محاط به احاطه خدا است، و خداوند است كه مشيتش تعلق گرفته او را به بعضی‌ از غيب‏‌های‌ خود احاطه دهد، و معلوم است كه آن شخص به اين موهبت و ملكی‌ كه خدا به او ارزانی‌ داشته از ملك خدا بيرون نرفته است، كما اينكه فرمود: ﴿وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء﴾ و اگر خداوند احاطه به آن نداشته باشد در اين صورت محدود و مخلوقی‌ بيش نيست و خداوند بزرگتر از آنست كه مخلوق و محدود باشد».

۲. آیت‌الله مظفر؛
محمد حسین مظفر آیت‌الله محمد حسین مظفر در دو کتاب «علم الإمام» و «پژوهشی در باب علم امام» در این‌باره گفته‌ است: «این آیه، گرچه بر این مطلب دلالت دارد که ممکن است خداوند متعال بندگانش را بر علم خود واقف گرداند، امّا بیانگر این نکته نیز هست که آنان از احاطۀ بر علم او عاجزند، در حالی که اگر علمشان حضوری بود، محیط بر علم خداوند بودند»

۳. آیت‌الله جوادی آملی.

عبدالله جوادی آملی آیت‌الله جوادی آملی در کتاب تسنیم در این باره گفته است: «همه باید علم را از معلم حقیقی، یعنی ذات اقدس الهی بگیرند، خواه معلومات مشهود یا معلوماتِ غیبی، زیرا همان‏‌گونه که آشنایی به غیب، بدون تعلیم و اذن خدا شدنی نیست، آگاهی از شهادت نیز بی ‏تعلیم و اذن او میسّر نمی‏‌گردد، چون موجودات جهان یا امور مجرد غیبی غیر محسوس‏‌اند، مانند وحی و نبوت و فرشته که از آنها به غیب یاد می‌‏شود، یا امور مادی و محسوس که شهادت نام دارند، و خدای سبحان به غیب و شهادت آگاه است: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾ و دیگران فقط به خواست و اذن او از غیب و شهادت آگاهی می‌‏یابند: ﴿وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ این پندار باطلی است که گمان شود چون علم به مشهودات، امری عادی و فراوان است، تنها علم به غیب، اذن الهی می‌‏خواهد، بلکه علم به شهادت نیز منوط به اجازه الهی است. گواه این مطلب آن است که انسان در آغاز تولدش چیزی نمی‏‌داند: ﴿وَاللَّهُ أَخْرَجَكُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَيْئًا﴾ و خدای سبحان است که او را از دانش بهره‏‌مند می‏‌کند: عَلَّمَ الإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ «به انسان آنچه نمی‌دانست آموخت»؛ سوره علق، آیه ۵.».

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. با توجه به آیه ۲۶ و ۲۷ سوره جن غیر از خدا چه کسی از غیب خبر دارد؟ (پرسش)
2. آیا آیه ۹۴ سوره توبه علم غیب پیامبر را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
3. آیا آیه ۷۵ سوره حجر که سخن از متوسمین آورده درباره علم غیب غیر خداست؟ (پرسش)
4. آیا آیه ۱۰۵ سوره توبه علم غیب معصوم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
5. آیا آیه ۴۴ سوره آل عمران علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
6. آیا آیه ۴۹ سوره هود علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
7. آیا آیه ۱۰۲ سوره یوسف علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
8. آیا آیه ۱۷۹ سوره آل عمران علم غیب پیامبر خاتم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
9. آیا آیه ۴۹ سوره آل عمران علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
10. آیا آیه ۳ و ۴ سوره تحریم علم غیب پیامبر خاتم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
11. آیا آیه ۱۴ سوره بقره علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
12. آیا آیه ۱۱۹ و ۱۲۰ سوره آل عمران علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
13. آیا آیه ۸۹ سوره نساء علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
14. آیا آیه ۱ سوره منافقون علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
15. آیا آیه ۲۷ سوره فتح علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
16. آیا آیه ۲ تا ۴ سوره روم علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
17. آیا آیه ۱ تا ۵ سوره مسد علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
18. آیا آیه ۷ سوره آل عمران علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
19. آیا آیه ۴۹ سوره عنکبوت علم غیب امامان را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
20. آیا آیه ۶ سوره صف علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
21. آیا آیه ۲۲ تا ۲۴ سوره تکویر علم غیب پیامبر خاتم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
22. آیا آیه ۴۰ سوره نمل علم غیب معصوم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
23. آیا آیه ۳۱ سوره بقره علم غیب معصوم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
24. آیا آیه ۳۷ سوره یوسف علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
25. آیا آیه ۱۶ سوره نمل علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
26. آیا آیه ۶۵ سوره کهف علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
27. آیا آیه ۱۰۱ سوره یوسف علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
28. آیا آیه ۴۱ سوره یوسف علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
29. آیا آیه ۴۷ تا ۴۹ سوره یوسف علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
30. آیا آیه ۶ سوره یوسف علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
31. آیا آیه ۹۳ سوره یوسف علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
32. آیا آیه ۶۴ سوره هود علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
33. آیا آیه ۲۶ و ۲۷ سوره نوح علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
34. آیا آیه ۱۸ و ۱۹ سوره نمل علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
35. آیا آیه ۴۳ سوره رعد علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. آیا نمونه‌هایی از علم غیب غیر خدا در قرآن موجود است؟ (پرسش)
2. آیا نمونه‌هایی از علم غیب غیر خدا در حدیث موجود است؟ (پرسش)
3. آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
4. با وجود آیاتی که علم غیب غیر خدا را نفی می‌کنند چگونه این علم اثبات می‌شود؟ (پرسش)
5. چگونه آیات نافی علم غیب از غیر خدا با آیات مثبت علم غیب برای غیر او قابل جمع هستند؟ (پرسش)
6. آیاتی که مخالفان علم غیب پیامبر خاتم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
7. آیا روایاتی وجود دارند که علم غیب غیر خدا را نفی می‌کنند؟ (پرسش)
8. چگونه روایات نافی علم غیب از غیر خدا با روایات مثبت علم غیب برای غیر او قابل جمع هستند؟ (پرسش)
9. دلیل عقلی علم غیب پیامبران چیست؟ (پرسش)
10. دلیل قرآنی علم غیب پیامبران چیست؟ (پرسش)
11. دلیل حدیثی علم غیب پیامبران چیست؟ (پرسش)
12. شاهد تاریخی بر علم غیب پیامبران وجود دارد؟ (پرسش)
13. آیا پیامبران اخبارات غیبی داشته‌اند؟ (پرسش)
14. بر فرض اثبات علم غیب پیامبران علم غیب امامان چگونه ثابت می‌شود؟ (پرسش)
15. دلیل عقلی علم غیب امامان چیست؟ (پرسش)
16. دلیل قرآنی علم غیب امامان چیست؟ (پرسش)
17. دلیل حدیثی علم غیب امامان چیست؟ (پرسش)
18. شاهد تاریخی بر علم غیب امامان وجود دارد؟ (پرسش)
19. آیا امامان اخبارات غیبی داشته‌اند؟ (پرسش)
20. چرا امامان علم غیب خود را انکار می‌کردند؟ (پرسش)
21. نشانه وجود علم غیب نزد معصوم چیست؟ (پرسش)