آخر الزمان در معارف و سیره رضوی

مقدمه

از امام رضا (ع) درباره آخرالزمان روایات متعددی نقل شده است. به بخش پایانی هر کار و مجموعه‌ای «آخر” گفته می‌شود^[۱]. توجه بشر به سرنوشت و کنجکاوی وی راجع به آینده، وی را به کندوکاو و آینده‌پژوهی وا داشته است، چنان که همه ادیان آسمانی، از یهود و مسیحیت و زرتشت و اسلام، درباره آینده جهان و آخرالزمان پیشگویی کرده‌اند^[۲].

در برخی از روایات، بعثت پیامبر خاتم (ص) سر آغاز دوره آخرالزمان شمرده شده^[۳] و از رسول اعظم (ص) به عنوان پیامبر آخرالزمان یاد شده است^[۴]. در این زمان کسانی هستند که بدون اینکه پیامبر (ص) را از نزدیک ببینند به راه و روش وی اعتقاد دارند و رسول خدا (ص) آرزو مند دیدار آنان است^[۵]. افرادی که اهل اندیشه و تعمق باشند نیز در این زمان وجود دارند^[۶]. در پایان جهان کنونی بشر حوادثی شگفت و هول‌انگیز رخ می‌دهد و فتنه و تزویر و ستم سراسر دنیا را در بر می‌گیرد. دین و دیانت در میان مردم کم‌رنگ و توجه به فساد و دنیاگرایی در میان امیران و مردان و زنان فراگیر می‌شود و فساد اخلاقی و ستم و بیداد همه جوامع بشری را در بر می‌گیرد^[۷]. خروج دجال، نماد تباهی و شومی و سرکشی و طغیان^[۸] و نشان فراگیر شدن ظلم و سیاهی و حیله‌گری و فتنه و در هم آمیختن حق و باطل^[۹] و پیدایش یأجوج و مأجوج و حوادث دیگر از دیگر پدیده‌های آخرالزمان است^[۱۰]. در نهایت سپیدی بر سیاهی‌ها غلبه خواهد کرد و روشنایی نور و معرفت و صفا و دوستی همه جا را فرا خواهد گرفت و بلوغ بشریت و صلاح و عدالت و آزادی و حکومت جهانی واحد و عمران و آبادانی زمین و رفع فساد و ستم و جنگ برای بشریت را به ارمغان خواهد آورد. در همه ادیان و مذاهب کم و بیش سرانجامی بهروز و با سعادت برای بشر پیش‌بینی شده است^[۱۱].

امام رضا (ع) واژه زمان اول را درباره گذشته‌های دور تاریخ بشری به کار برده است^[۱۲]. امام رضا (ع) به نقل از پدران خود از پیامبر (ص) از روزگاری یاد کرده که دشواری‌های ناعلاج آن دل مؤمن را مانند سرب گداخته آب خواهد کرد^[۱۳]. به فرموده امام هشتم (ع)، امیرمؤمنان (ع) با مردم درباره دوره‌ای سخن گفته که مردم درباره همدیگر سخت‌گیری می‌کنند و فضل و احسان در حق یکدیگر را از یاد می‌برند، اشرار و تبهکاران در آن جامعه جلودارند و نیکان از جمع رانده می‌شوند و بر خلاف قرآن و سنت پیامبر (ص) داد و ستدهای ناروا در میان مردم رایج می‌شود^[۱۴]. امام هشتم (ع) در روایتی به نقل از امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید که حضرت رسول (ص) فرمود: هر کس علیه ما در آخرالزمان بجنگد گویا همراه دجال علیه ما جنگیده است. ابوالقاسم طایی از علی بن موسی الرضا (ع) درباره تفسیر این حدیث پیامبر (ص) پرسید که امام پاسخ داد: هر کس با کسی بجنگد که همراه عیسی بن مریم (ع) است یعنی مهدی (ع)، در حکم همراهان دجال خواهد بود. بر طبق این روایات، ارزش یاری رساندن به اهل بیت پیامبر (ص) در آخرالزمان را می‌توان مانند ارزش و اهمیت مبارزه با دجال دانست^[۱۵]. امام رضا (ع) آیه: ...أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا...^[۱۶] را به گرد آمدن یاران مهدی (ع) در وقت ظهور و آخرالزمان تفسیر کرده^[۱۷] و فیض کاشانی این موضوع را با آخرالزمان در پیوند دانسته است^[۱۸]. چه بسا توصیف حضرت مهدی (ع) از سوی امام رضا (ع) به صاحب الزمان (ع)^[۱۹] اشاره به همان روزگار پایانی جهان بوده باشد. امام رضا (ع) در ادامه شعرهای دعبل خزاعی در شرح منقبت‌های اهل بیت (ع)، دو بیت می‌سراید که مضمونش این است: مصیبت خاندان ما تا روز حشر ادامه دارد تا اینکه خداوند قائمی بر می‌انگیزد که درد و رنج ما را آرام می‌کند و داد ما را از ستمگران می‌ستاند^[۲۰].^[۲۱].^[۲۲]

منابع

صادقی فدکی، سید عباس، مقاله «آخر الزمان»، دانشنامه امام رضا

پانویس

↑ أساس البلاغة، ص۱۳.
↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۱۳۷-۱۴۴.
↑ الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین (ع)، ص۱۵۳؛ أسباب النزول، ص۲۹.
↑ تفسیر العسکری (ع)، ص۳۰۲.
↑ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۶.
↑ بحارالأنوار، ج۳، ص۲۶۳.
↑ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۳۷۸؛ ج۳، ص۳۷۱.
↑ روض الجنان و روح الجنان، ج۲، ص۱۲۲؛ ج۳، ص۸۲؛ ج۴، ص۳۲۲.
↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۴۳۶؛ کنز العمال، ج۱۴، ص۲۰۰.
↑ الخصال، ص۴۴۶، ۴۴۷؛ صحیح البخاری، ج۸، ص۸۸.
↑ قیام و انقلاب مهدی، ص۵.
↑ فقه الرضا (ع)، ص۳۸۳.
↑ الأمالی، طوسی، ص۵۱۸.
↑ صحیفة الإمام الرضا (ع)، ص۸۴.
↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۵۲؛ المناقب، ابن‌مغازلی، ص۸۲؛ صحیفة الإمام الرضا (ع)، ص۸۹.
↑ «هرجا که باشید خداوند همگی شما را باز خواهد آورد» سوره بقره، آیه ۱۴۸.
↑ التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۶۶.
↑ تفسیر الصافی، ج۱، ص۲۰۱.
↑ کشف الغمة، ج۲، ص۴۷۵.
↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۶۴.
↑ منابع: أساس البلاغة، محمود بن عمر معروف به زمخشری (۵۳۸ق)، بیروت، دار صادر، اول، ۱۴۱۲ق، أسباب نزول القرآن، علی بن احمد واحدی (۴۶۸ق)، تحقیق: کمال بسیونی زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، ۱۴۱۱ق؛ الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار نان، محمد باقر بن محمد تقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ تفسیر الصافی، محمد محسن بن مر تضی معروف به فیض کاشانی (۱۰۹۱ق)، تحقیق: حسین اعلمی، تهران، انتشارات صدر، دوم، ۱۴۱۵ق؛ التفسیر، محمد بن مسعود معروف به عیاشی (۳۲۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، اول، ۱۳۸۰ق، التفسیر، منسوب به امام حسن عسکری تا (۲۶۰ق)، تحقیق و نشر: مدرسة الإمام المهدی کلان، قم، اول، ۱۴۰۹ق، الخصال، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۰۳ق؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: سید محمد کاظم موسوی بجنوردی معاصر)، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ ش؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، حسین بن علی معروف به ابوالفتوح رازی (قرن ۶) تصحیح: محمدجعفر یاحقی - محمد مهدی ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، اول، ۱۴۰۸ق؛ الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب خان، شاذان بن جبرائیل قمی (۶۶۰ق)، تحقیق: علی شکرچی، قم، مکتبة الأمین، ۱۴۲۳ق، صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل معروف به بخاری (۲۵۶ق)، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۰۱ق؛ صحیفة الإمام الرضا، تحقیق و تصحیح: محمد مهدی نجفی مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید مهادی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الفقه، منسوب به امام رضا (۲۰۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت عله لإحیاء التراث، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، مرتضی بن محمد حسین مطهری (۱۳۵۸ش)، تهران، صدرا، سیزدهم، ۱۳۷۸ش؛ کتاب الغیبة، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: عبادالله تهرانی - علی احمد ناصح، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۱ق، کشف الغمة فی معرفة الأئمة لها، علی بن عیسی اربلی (۶۹۲ق)، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی هاشمی، اول، ۱۳۸۱ق کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، علی بن حسام معروف به متقی هندی (۹۷۵ق)، تحقیق: بکری یانی بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۹ق؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمد تقی معروف به محدث نوری (۱۳۲۰ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت عالیا الاحیاء التراث، بیروت، دوم، ۱۴۰۸ق، من لایحضره الفقیه، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، دوم، ۱۴۰۴ق؛ مناقب علی بن أبی طالب لی، علی بن محمد واسطی جلابی معروف به ابن مغازلی (۴۸۳ق)، قم، سبط النبی الان اول، ۱۴۲۶ق.
↑ صادقی فدکی، سید عباس، مقاله «آخر الزمان»، دانشنامه امام رضا، ج۱، ص۳۸.

[1] أساس البلاغة، ص۱۳.

[2] دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۱۳۷-۱۴۴.

[3] الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین (ع)، ص۱۵۳؛ أسباب النزول، ص۲۹.

[4] تفسیر العسکری (ع)، ص۳۰۲.

[5] من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۶.

[6] بحارالأنوار، ج۳، ص۲۶۳.

[7] مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۳۷۸؛ ج۳، ص۳۷۱.

[8] روض الجنان و روح الجنان، ج۲، ص۱۲۲؛ ج۳، ص۸۲؛ ج۴، ص۳۲۲.

[9] کتاب الغیبة، طوسی، ص۴۳۶؛ کنز العمال، ج۱۴، ص۲۰۰.

[10] الخصال، ص۴۴۶، ۴۴۷؛ صحیح البخاری، ج۸، ص۸۸.

[11] قیام و انقلاب مهدی، ص۵.

[12] فقه الرضا (ع)، ص۳۸۳.

[13] الأمالی، طوسی، ص۵۱۸.

[14] صحیفة الإمام الرضا (ع)، ص۸۴.

[15] عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۵۲؛ المناقب، ابن‌مغازلی، ص۸۲؛ صحیفة الإمام الرضا (ع)، ص۸۹.

[16] «هرجا که باشید خداوند همگی شما را باز خواهد آورد» سوره بقره، آیه ۱۴۸.

[17] التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۶۶.

[18] تفسیر الصافی، ج۱، ص۲۰۱.

[19] کشف الغمة، ج۲، ص۴۷۵.

[20] عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۶۴.

[21] منابع: أساس البلاغة، محمود بن عمر معروف به زمخشری (۵۳۸ق)، بیروت، دار صادر، اول، ۱۴۱۲ق، أسباب نزول القرآن، علی بن احمد واحدی (۴۶۸ق)، تحقیق: کمال بسیونی زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، ۱۴۱۱ق؛ الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار نان، محمد باقر بن محمد تقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ تفسیر الصافی، محمد محسن بن مر تضی معروف به فیض کاشانی (۱۰۹۱ق)، تحقیق: حسین اعلمی، تهران، انتشارات صدر، دوم، ۱۴۱۵ق؛ التفسیر، محمد بن مسعود معروف به عیاشی (۳۲۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، اول، ۱۳۸۰ق، التفسیر، منسوب به امام حسن عسکری تا (۲۶۰ق)، تحقیق و نشر: مدرسة الإمام المهدی کلان، قم، اول، ۱۴۰۹ق، الخصال، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۰۳ق؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: سید محمد کاظم موسوی بجنوردی معاصر)، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ ش؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، حسین بن علی معروف به ابوالفتوح رازی (قرن ۶) تصحیح: محمدجعفر یاحقی - محمد مهدی ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، اول، ۱۴۰۸ق؛ الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب خان، شاذان بن جبرائیل قمی (۶۶۰ق)، تحقیق: علی شکرچی، قم، مکتبة الأمین، ۱۴۲۳ق، صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل معروف به بخاری (۲۵۶ق)، بیروت، دار الفکر، اول، ۱۴۰۱ق؛ صحیفة الإمام الرضا، تحقیق و تصحیح: محمد مهدی نجفی مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید مهادی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الفقه، منسوب به امام رضا (۲۰۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت عله لإحیاء التراث، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، مرتضی بن محمد حسین مطهری (۱۳۵۸ش)، تهران، صدرا، سیزدهم، ۱۳۷۸ش؛ کتاب الغیبة، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: عبادالله تهرانی - علی احمد ناصح، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۱ق، کشف الغمة فی معرفة الأئمة لها، علی بن عیسی اربلی (۶۹۲ق)، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی هاشمی، اول، ۱۳۸۱ق کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، علی بن حسام معروف به متقی هندی (۹۷۵ق)، تحقیق: بکری یانی بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۹ق؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمد تقی معروف به محدث نوری (۱۳۲۰ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت عالیا الاحیاء التراث، بیروت، دوم، ۱۴۰۸ق، من لایحضره الفقیه، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، دوم، ۱۴۰۴ق؛ مناقب علی بن أبی طالب لی، علی بن محمد واسطی جلابی معروف به ابن مغازلی (۴۸۳ق)، قم، سبط النبی الان اول، ۱۴۲۶ق.

[22] صادقی فدکی، سید عباس، مقاله «آخر الزمان»، دانشنامه امام رضا، ج۱، ص۳۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]