آیه مودت در معارف و سیره فاطمی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آیه مودت است. آیه مودت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آیه مودت در تفسیر و علوم قرآنی - آیه مودت در حدیث - آیه مودت در کلام اسلامی - آیه مودت در معارف و سیره فاطمی - پرسش مرتبط ندارداثبات امامت با آیه مودت
حضرت فاطمه زهرا(س) فرمود: «ویلکم ما أسرع ما خنتم الله و رسوله فینا أهل البیت و قد أوصاکم رسول الله باتباعنا و مودتنا و التمسک بنا»[۱]. جریان بیرون کشیدن امیرالمؤمنین(ع) از منزل و بردن آن حضرت به مسجد برای انجام بیعت با ابوبکر بسیار ظالمانه اتفاق افتاد. در نامۀ عمر به معاویه، جریان حضور او در پشت درب خانۀ امیرالمؤمنین(ع) و فاطمه(س) این‌گونه ترسیم شده است: هنگامی که به سراغ علی به در خانۀ او رفتیم، تهدید نمودیم که اگر در را باز نکند، خانه را آتش می‌زنیم. فاطمه(س) از خانه بیرون آمد و پشت در ایستاد و گفت ای گمراهان دروغگو چه می‌گویید و چه قصد نموده‌اید؟ عمر گوید: گفتم پسر عمویت را چه شده که تو را برای جواب دادن فرستاده و خود پشت پرده پنهان شده است؟ فاطمه(س) به من گفت: طغیان تو ای شقاوتمند مرا از خانه خارج نموده و حجت را برای تو و هر گمراه سرکش تمام نموده است[۲].
تفصیل این ماجرا این‌گونه نقل شده است: پس از رحلت پیامبر(ص) و جریان سقیفه، امیرالمؤمنین(ع) در خانه نشست و مشغول جمع‌آوری قرآن شد. در همان زمان عمر با عده‌ای از یارانش، به درب خانه آن حضرت آمدند و تهدید نمودند که اگر علی بیرون نیاید خانه را آتش می‌زنیم. فاطمه(س) پس از شنیدن آن تهدیدات درب را باز نمود[۳] و در آن هنگام: پس از آن عمر و یارانش بر امیرالمؤمنین(ع) که نشسته بود؛ هجوم آورده و با حمله دسته‌جمعی او را با زور از خانه بیرون کشیدند و به سوی مسجد بردند.[۴]
فاطمه(س) در آن لحظه به یاری امیرالمؤمنین(ع) شتافت. فاطمه(س) بین عمر و همراهانش و امیرالمؤمنین(ع) فاصله ایجاد نمود و فرمود: «به خدا سوگند به شما اجازه نخواهیم داد تا فرزند عمویم را ستمکارانه ببرید. وای بر شما چه زود به خدا و رسولش در مورد ما اهل بیت خیانت نمودید. در حالی‌که پیامبر(ص) به شما نسبت به تبعیت، دوستی و پیروی از ما اهل بیت سفارش نمود. پس خداوند در مورد ما فرمود: بگو من از شما در برابر رسالتم اجر و مزدی نمی‌خواهم؛ مگر دوستی اهل بیتم را».[۵]؛
امام صادق(ع) به مفضل بن عمر فرمود: در گفتگویی که بین عمر و فاطمه(س) رخ داد، فاطمه(س) دربارۀ مهاجر و انصار فرمود: « إِنَّ الْمُهَاجِرِينَ بِرَسُولِ اللَّهِ وَ أَهْلِ بَيْتِ رَسُولِ اللَّهِ هَاجَرُوا إِلَى دِينِهِ، وَ الْأَنْصَارُ بِالْإِيمَانِ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ بِذِي الْقُرْبَى أَحْسَنُوا، فَلَا هِجْرَةَ إِلَّا إِلَيْنَا، وَ لَا نُصْرَةَ إِلَّا لَنَا، وَ لَا اتِّبَاعَ بِإِحْسَانٍ إِلَّا بِنَا، وَ مَنِ ارْتَدَّ عَنَّا فَإِلَى الْجَاهِلِيَّةِ»[۶]؛ همانا هجرت‌کنندگان به سوی رسول خدا(ص) و اهل بیت او، کسانی هستند که به دین او هجرت نمودند و انصار رسول خدا(ص) و اهل بیت او کسانی هستند که با ایمان به خدا و رسول او ذریه‌اش را یاری کرده و به آنها نیکی نمودند. پس هجرت تنها به سوی ما و نصرت و یاری برای ما است و پیروی به نیکی نیز به ماست و هر کس از ما برگردد به جاهلیت بازگشته است.
و نیز حضرت زهرا(س) دربارۀ محبت امیرالمؤمنین(ع) که در حقیقت پیام آیه مودت است، می‌فرماید: «خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ(ص) عَشِيَّةَ عَرَفَةَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَاهَى بِكُمْ وَ غَفَرَ لَكُمْ عَامَّةً وَ لِعَلِيٍّ خَاصَّةً وَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ غَيْرَ مُحَابٍ لِقَرَابَتِي هَذَا جَبْرَئِيلُ يُخْبِرُنِي أَنَّ السَّعِيدَ كُلَّ السَّعِيدِ حَقَّ السَّعِيدِ مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً فِي حَيَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ إِنَّ الشَّقِيَّ كُلَّ الشَّقِيِّ حَقَّ الشَّقِيِّ مَنْ أَبْغَضَ عَلِيّاً فِي حَيَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ»[۷]؛ رسول خدا(ص) شب عرفه نزد ما آمد و فرمود: براستی خدای تبارک و تعالی به شما مباهات دارد. همه شما را عموماً و بخصوص علی را محورهای آمرزیده و من رسول خدایم به سوی شما و این سخن به دلیل دوستی و خویشاوندی نیست؛ بلکه این جبرئیل است که به من خبر می‌دهد. سعادتمند کسی است که علی(ع) را دوست دارد در زندگی او و پس از مرگش و شقی کسی است که علی را در زندگی و پس از درگذشتش دشمن دارد.
استدلال فاطمۀ زهرا(س) به آیۀ مودّت و نیز احادیث پیرامون آن، دلالت بر این نکته دارد که آیه مودّت در شأن اهل بیت نازل شده است و ایشان نسبت به دیگران اولویّت دارند و باید حقوق آنان رعایت شود.[۸]
طرح مسئله در آموزه‌های دینی
یکی از مسائل اولویت‌آور برای اهل بیت، مسئله درخواست محبّت و مودّت آنان در قرآن است که خداوند محبت اهل بیت را بر هر مسلمانی واجب نموده است، آنجا که می‌فرماید: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۹] و در تفسیر این آیه، روایات فراوانی از شیعه و سنی نقل شده مبنی بر این که مراد از ذوی القربی، اهل بیت پیامبر(ص) است[۱۰]. باز قرآن دربارۀ مزد رسالت می‌فرماید: ﴿وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۱۱].
در منابع شیعه و سنّی نقل شده است، هنگامی که این آیه بر پیامبر(ص) نازل شد، صحابه از آن حضرت پرسیدند: یا رسول الله من قرابتک الذین وجبت علینا شد مودتهم[۱۲] و همچنین امیرالمؤمنین(ع) برای لزوم محبت خاندان پیامبر(ص) فرمود: آیه‌ای از سوره شوری در حق ما اهل بیت نازل شده است سپس این آیه را (﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾) تلاوت نمود[۱۳].
امام حسن(ع)، پس از شهادت و دفن پدرش امیرالمؤمنین(ع) خطبه‌ای خواند و به همین آیه مبارکه این‌گونه استدلال نمود: ما از خاندانی هستیم که خداوند محبت آنان را بر همه مسلمانان واجب نموده و فرموده است: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا﴾[۱۴]؛ پس اقتراف، حسنه دوستی ما اهل بیت است[۱۵].
همچنین امام سجاد(ع) در زمان اسارت در شام، هنگامی که با اهانت پیرمرد شامی روبرو گردید به او گفت آیا قرآن خوانده‌ای؟ او جواب داد: آری!... سپس امام فرمود: آیا آیۀ ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ را خوانده‌ای؟ گفت: خوانده‌ام! بعد امام خود را مصداق همین آیه معرفی کرد[۱۶].
سرانجام اینکه محبت اهل بیت(ع) آن‌گونه مهم و تأثیرگزار در هدایت انسان‌ها است که خداوند در آیه دیگری آن را یگانه راه پرورش کمال و حرکت به سوی معرفت الهی ذکر نموده است: ﴿قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شَاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا﴾[۱۷].[۱۸]
منابع
پانویس
- ↑ نوادر الأخبار، فیض کاشانی، ص۱۸۳.
- ↑ «فَخَرَجَتْ فَاطِمَةُ فَوَقَفَتْ مِنْ وَرَاءِ الْبَابِ، فَقَالَتْ: أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ! مَا ذَا تَقُولُونَ؟ وَ أَيَّ شَيْ‌ءٍ تُرِيدُونَ؟. فَقُلْتُ: يَا فَاطِمَةُ!. فَقَالَتْ فَاطِمَةُ: مَا تَشَاءُ يَا عُمَرُ؟!. فَقُلْتُ: مَا بَالُ ابْنِ عَمِّكِ قَدْ أَوْرَدَكِ لِلْجَوَابِ وَ جَلَسَ مِنْ وَرَاءِ الْحِجَابِ؟. فَقَالَتْ لِي: طُغْيَانُكَ- يَا شَقِيُّ- أَخْرَجَنِي وَ أَلْزَمَكَ الْحُجَّةَ، وَ كُلَّ ضَالٍّ غَوِيٍّ»؛ بحار الأنوار، ج۳۰، ص۲۹۳؛ عوالم العلوم، ج١١، ص۶٠۵.
- ↑ رحمانی همدانی، الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ص۷۰۹.
- ↑ إنهم تواثبوا علی أمیر المؤمنین و هو جالس علی فراشه و اجتمعوا علیه؛ حتی أخرجوه سحبا من داره ملبّبا بثوبه. یجرونه إلی المسجد
- ↑ فحالت فاطمة بینهم و بین بعلها و قالت: والله لا أدعکم تجرون ابن عمّی ظلما. ویلکم ما أسرع ما خنتم الله و رسوله فینا أهل البیت و قد أوصاکم رسول الله(ص) باتباعنا و مودتنا و التمسک بنا: فقال الله تعالی: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ «این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره شوری، آیه ۲۳. نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول الدین (للفیض)، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۱۱، ص۵٧٢.
- ↑ بحار الأنوار، ج۲۹، ص۱۹۷؛ عوالم العلوم، ج۱۱، قسم ۲، ص۶٣۵.
- ↑ امالی صدوق، ص۱۸۲؛ دلائل الامامه، ص٧۴؛ بشارة المصطفی(ص)، ص١٢۵؛ کشف الغمة، ج۱، ص۴۵٠؛ عمدة عیون، ص٢٠٠.
- ↑ مظفری، محمد حیدر، امامت در بیان حضرت فاطمه، ص ۹۶.
- ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ شواهد التنزیل، ص۱۳۲؛ روح المعانی، ج٢۵، ص۲۹؛ جامع البیان، ج۱۳، ص٢۵.
- ↑ «و من از شما برای این (پیامبری) پاداشی نمی‌خواهم، پاداش من جز با پروردگار جهانیان نیست» سوره شعراء، آیه ۱۰۹.
- ↑ «روی أنها لما نزلت قیل: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَرَابَتُكَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ وَجَبَتْ عَلَيْنَا مَوَدَّتُهُمْ قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ َ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ ابْنَاهُمَا». تفسیر الحبری، ص٣۶٢؛ تفسیر الکاشف، ج۶، ص۵٢٣؛ تفسیر روح البیان، ج۸، ص۳۱؛ تفسیر غرائب القرآن، ج۶، ص۷؛ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۱، ص۵٠٠؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۹۴؛ الکشف و البیان، ج۸، ص۳۱۰.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۲، ص٢٠۵؛ البرهان، ج۴، ص۸۲۳؛ بیان المعانی، ج۴، ص۷۳؛ تفسیر الصافی، ج۴، ص۳۷۳؛ تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۵٧٢؛ روح المعانی، ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ «این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۱۹۷؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۸۲۰؛ تأویل الآیات الظاهرة، ص۴۵؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج۱۰، ص٣٨۴؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۲۱۲.
- ↑ «قَالَ: فَإِنَّكُمْ لَأَنْتُمْ هُمْ قَالَ: نَعَمْ»؛ تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، ج۷، ص۱۸۳؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج٢۵، ص۱؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۶، ص٧؛ استدلال امام سجاد(ع)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ «بگو: برای این (پیامبری) از شما مزدی نمی‌خواهم جز این که هر کس بخواهد به سوی پروردگار خویش راهی پیش گیرد» سوره فرقان، آیه ۵۷.
- ↑ مظفری، محمد حیدر، امامت در بیان حضرت فاطمه، ص ۹۹.