ابراهیم بن محمد ثقفی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابراهیم بن محمد ثقفی است. ابراهیم بن محمد ثقفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن محمد ثقفی در تراجم و رجال - ابراهیم بن محمد ثقفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی منسوب به قبیله ثقیف، از سرزمین طائف است، این قبیله به تدریج در بلاد مختلف از جمله کوفه - که ابراهیم در آنجا زاده شد - پراکنده شدند. جد اعلای او سعد بن مسعود، عموی مختار است که از جانب امیر مؤمنان(ع)به فرمانداری شهر مدائن منصوب شد و امام حسن مجتبی(ع) پس از هزیمت سپاهش در منطقه ساباط مدائن، به او پناه آورد. وی زیدی مذهب بود و سپس به مذهب امامیه گروید. ابونعیم اصفهانی می‌‌گوید: او در سپاه‌اش تشیع غلو داشت. سمعانی می‌‌نویسد: وی به اصفهان آمد و در آنجا سکنا گزید و در رفض، غلو داشت و به این جهت برادرش علی از او دوری می‌‌جست. او مصنفاتی در مذهب تشیع دارد.

شیخ طوسی و یاقوت حموی نام بیش از پنجاه عنوان از کتاب‌های او از جمله، کتابِ الغارات و المعرفة (المناقب والمثالب) را آورده‌اند. پس از نوشتن یکی از دو کتاب اخیر، که درباره فضایل امام علی(ع)و نکوهش دشمنان آن حضرت بود، از وی خواستند تا مطالب آن را در کوفه منتشر نکند و حدیثی از آن روایت نکند. او سرانجام دورترین منطقه از مذهب تشیّع؛ یعنی اصفهان را برگزید و جهت تبلیغ مذهب‌اش به آنجا رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند و به رغم درخواست برخی از دانشمندان شهر قم مانند احمد بن محمد بن خالد، هجرت به قم را نپذیرفت.

عمر رضا کحاله از وی به عنوان فردی فقیه، مورخ و محدث که دارای مصنفاتی است، یاد می‌‌کند.

دیدگاه رجال‌شناسان و تاریخ‌نگاران

ابو نعیم می‌‌گوید: ابراهیم از اسماعیل بن ابان و دیگران روایت کرده، لکن روایت‌اش متروک است.

سمعانی می‌‌نویسد: وی از ابونعیم، فضل بن دُکَین و اسماعیل بن ابان روایت کرده است. ابن ندیم او را از ثقات علمای مصنفین می‌‌شمارد. شیخ طوسی او را در شمار کسانی که بدون واسطه از ائمه روایت نکرده‌اند، آورده است.

علامه حلی او را در قسمِ اولِ کتاب خود در میان کسانی که به آنها اعتماد می‌‌کند ذکر کرده است. سید بن طاووس، وی را موثّق می‌‌داند و علامه مجلسی می‌‌گوید: برای وی مدح‌هایی است.

مامقانی در تنقیح المقال می‌‌نویسد: این که ابراهیم از مذهب زیدی دست برداشت و به مذهبحق روی آورد و نیز آمدن وی به اصفهان برای نشر مناقب اهل بیت، همه از استقامت وی در تشیّع و نیروی ایمانش حکایت دارد و این که دانشمندان قم از او خواستند تا به آنجا مهاجرت کند کاشف از وثاقت او است. این مطلب را کثرتِ کتاب‌های او نیز تأیید می‌‌کند.

آیة الله خوئی می‌‌گوید: این که ابراهیم در اسناد تفسیر قمی (علی بن ابراهیم قمی) و در طریق جعفر بن محمد قولویه قرار گرفته در وثاقت او کافی است.

ابراهیم بن محمد از اسماعیل بن ابان، عبدالله بن ابی شیبه، علی بن معلی، محمد بن مروان و نیز از امام علی(ع) و امام صادق(ع)به صورت مرفوع روایت دارد. راویان او عبارتند از: سلمة بن خطاب، احمد بن علی کاتب، سعد بن عبدالله، احمد بن محمد بن خالد، علی بن ابراهیم و پدرش ابراهیم.

ابراهیم بن محمد به اسناد خود از بُرَیده روایت می‌‌کند: پیامبر(ص) به ما دستور داد تا به علی(ع) به عنوان امیرمؤمنان سلام کنیم. عمر بن خطاب گفت: یا رسول الله، آیا این دستور از طرف خداوند است یا از ناحیه پیامبر فرمود: از ناحیه خدا و رسول اوست. سید بن طاووس علاوه بر این حدیث، حدود پانزده حدیث دیگر از کتابِ المعرفة نقل کرده است.

چنانچه گذشت، او اصالتاً کوفی بود و به اصفهان مهاجرت کرد. پس از عمری تبلیغِ مذهب اهل بیت در اصفهان، سرانجام به سال ۲۸۳ﻫ.ق در عصرِ غیبتِ صغرغ وفات یافت.

منابع

1. عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲