ابوحیون

ابوحیون از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابوحیون در تراجم و رجال - ابوحیون در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

غلام امام رضا (ع) و از راویان و اصحاب آن حضرت. نام ابوحیون در متون حدیثی در سلسله سند دو روایت دیده می‌شود. بر اساس یکی از آنها که صالح بن راهویه از او، از امام رضا (ع) درباره دختران نقل می‌کند، آمده است: جبرئیل بر رسول خدا (ص) نازل شد و گفت: ای محمد، پروردگارت به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید: دختران دوشیزه در میان زنان مانند میوه درخت هستند. هنگامی که میوه رسید، چاره‌ای جز چیدن آن نیست. اگر میوه چیده نشود آفتاب آن را فاسد می‌کند و وزیدن بادها آن را از بین می‌برد. دختران و دوشیزگان هر گاه به حد رشد رسیدند چاره آنها ازدواج است. در صورتی که از ازدواج خودداری کنند، گرفتار فساد خواهند شد. در این هنگام رسول خدا (ص) بالای منبر رفت و برای مردم خطبه خواند و امر خداوند را به آنان ابلاغ فرمود. مردم پرسیدند: دختران خود را به چه کسانی تزویج کنیم؟ پیامبر (ص) فرمود: به کسانی که هم‌شأن آنها هستند. باز پرسیدند: چه کسانی هم‌شأنشان هستند؟ پیامبر (ص) فرمود: مؤمنان با یکدیگر هم‌شأن هستند. سپس در حالی که بالای منبر بود، ضباعه دختر عموی خود را به مقداد بن اسود تزویج کرد. سپس فرمود: ای مردم، ضباعه دختر عمویم را به عقد مقداد در آوردم تا امر ازدواج ساده‌تر شود. روایت که تا حدی مفصل است، بسیار مورد توجه محدثان و فقیهان واقع شده است.

این روایت عیناً، به طریق پیش‌گفته به ابوجوید که فردی ناشناخته و بدون شناسه در منابع تاریخی است، نسبت داده شده و به همین اعتبار توسط برخی از متأخران، جزو راویان و اصحاب امام رضا (ع) به شمار آمده است. به نظر می‌رسد اشتباهی در نسخه‌برداری موجب چنین تعدد کنیه‌ای شده است. نخستین بار مجلسی نام ابوجوید را در کتاب خود آورده، ولی داده وی مستند به کتاب علل الشرایع صدوق است، در حالی که در آن کتاب این خبر از ابوحیون ذکر شده است، چنان که او خود در جای دیگر از همین منبع، از طریق ابوحیون به ذکر روایت می‌پردازد، و اساساً نام ابوجوید در کتاب‌های صدوق نیامده است. لذا مجلسی به درستی در جای دیگر، از معانی الاخبار وی، به روایت ابوحیون، به نقل حدیث می‌پردازد. با توجه به آنچه گذشت، با تأکید می‌توان ادعا کرد که عنوان ابوجوید در روایت پیش گفته، خطایی در استنساخ است، در نتیجه، مدعای عطاردی مبنی بر اینکه برای وی عنوانی در کتب رجالی نیافته و او فردی مجهول و مهمل است، منتفی به انتفای موضوع می‌گردد.

علاوه بر این، حدیث دیگری به نقل علی بن ابراهیم از پدرش از ابوحیون از امام رضا (ع) وجود دارد که در آن امام فرمود: هر کس متشابهات قرآن را به محکمات آن ارجاع دهد، به راه راست هدایت شده است. سپس فرمود: در اخبار ما نیز همانند قرآن محکم و متشابه وجود دارد. لذا متشابهات آن را به محکمات آن ارجاع دهید و تنها به دنبال متشابهات آن نروید که گمراه می‌شوید. بیش از این مطلبی از ابوحیون دیده نمی‌شود.

در پایان ذکر این نکته لازم می‌نماید که فرد دیگری با همین کنیه در متون حدیثی آمده است که شیخ وی را از کسانی می‌داند که از امام روایتی ندارد. نجاشی ذیل عنوان ابوحیون، با اشاره به اینکه او به غیر از این کنیه شناخته نمی‌شود، یعنی نامی از او در میان نیست، می‌نویسد: او دارای کتاب الملاحم است که احمد بن عبدالله برقی آن را روایت کرده است. دیگران نیز برقی را راوی او دانسته و کتاب پیش گفته را برایش ذکر کرده‌اند. عطاردی به حکم تشابه اسمی، گمان کرده این ابوحیون صاحب کتاب، همان ابوحیون راوی امام رضا (ع) است. از این رو، ذیل ابوحیون مولی الرضا (ع)، به داده نجاشی تمسک جسته و مطالب مربوط به آن ابوحیون را به این ابوحیون نسبت داده است، در حالی که چنین نیست، چنان که نمازی، مستند به داده‌های مذکور، میان دو ابوحیون تمایز نهاده است. اطلاعات موجود، هر چند اندک است، آشکارا حاکی از تعدد ابوحیون است. آنچه تستری ذیل مدخل ابوحیان آورده و احتمال داده او همان ابوحیون باشد، ناظر به ابوحیون صاحب کتاب الملاحم است، نه راوی امام. با اینکه ابوحیون مستقیماً دو روایت از امام رضا (ع) دارد، متون رجالی و تاریخی چیزی از وی ذکر نمی‌کنند و حتی آنان که از ابوحیون، صاحب کتاب الملاحم سخن می‌گویند، گاه نامی از وی به میان نمی‌آورند

منابع

1. واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوحیون»، دانشنامه امام رضا ج۱