احمد بن عبدالله بن عیسی بن مصقله قمی در تراجم و رجال
احمد بن عبدالله بن عیسی بن مصقله قمی در تراجم و رجال از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن عبدالله بن عیسی بن مصقله قمی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
احمد بن عبدالله بن عیسی بن مصقلة القمی[۱] در یکی از اسناد تفسیر کنز الدقائق و به نقل از کتاب تأویل الآیات الظاهرة قرار گرفته است:
«وَ قَالَ أَيْضاً حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَلَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عِيسَى بْنِ مَصْقَلَةَ الْقُمِّيِّ عَنْ بُكَيْرِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿وَرَجُلًا سَلَمًا لِرَجُلٍ﴾[۲] قَالَ الرَّجُلُ السَّالِمُ لِرَجُلٍ عَلِيٌّ(ع) وَ شِيعَتُهُ»[۳].[۴]
شرح حال راوی
در میان رجالیان قدما، تنها نجاشی نام راوی را در کتاب رجالی خود عنوان کرده و نوشته است: "احمد بن عبدالله بن عیسی بن مصقلة[۵] بن سعد القمی الأشعری ثقة، له نسخة عن أبی جعفر الثانی(ع) أخبرنا محمد بن علي الکاتب عن محمد بن وهبان قال: حدثنا أحمد بن إبراهیم العمی قال: حدثنا عبد العزیز بن يحيي الجلودي، قال: حدثنا محمد بن عبدالرحمن بن سلام قال: حدثنا أحمد بن عبدالله بن عیسی بن مصقلة قال: حدثنا محمد بن علي بن موسی(ع)"[۶].
از عبارت نجاشی استفاده می‌شود که راوی از محدثان و راویان اشعری عصر امام جواد(ع) بوده و از آن حضرت نقل حدیث کرده است، و مجموعه‌ای از احادیث آن حضرت را گردآوری کرده که نجاشی از آن به «نسخه»[۷] و آقابزرگ تهرانی از آن با عنوان «نسخة الجواد(ع)»[۸] یاد کرده‌اند که از جهت اعتبار در ردیف «اصول اربعمائة» قرار دارد. اشعریان که از کوفه به قم مهاجرت کردند، جایگاه اجتماعی والایی در این شهر داشتند و در میانشان محدثان و راویان بزرگی مانند: زکریا بن آدم اشعری، آدم بن اسحاق اشعری، زکریا بن ادریس ابوجریر قمی اشعری، حسین بن محمد بن عامر بن عبدالله بن سعد اشعری، احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله بن سعد اشعری و احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد اشعری بودند که در کتب رجالی از آنان با تعابیر بلندی یاد شده است.
ولی گزارشی از حال راوی بیش از آنچه در رجال نجاشی آمده است، بیان نگردیده؛ از این رو، رجالیان بعدی مانند ابن داوود[۹]، علامه حلی[۱۰] و دیگران تنها به یادکرد نام راوی و نقل عبارت نجاشی بسنده کردند.
یادآوری می‌شود که در بعضی اسناد روایات کتاب تأویل الآیات الظاهرة، عنوان احمد بن عبدالله دیده می‌شود[۱۱] که از مقایسه اسناد، اتحادش با راوی محل بحث اثبات می‌شود.[۱۲]
طبقه، استادان و شاگردان راوی
از عبارت نجاشی که درباره راوی نوشته بود: "له نسخة عن أبي جعفر الثاني(ع)"، و نیز تصریح به روایت بی‌واسطه وی از آن حضرت در طریق خود، معلوم می‌گردد که راوی، در طبقه راویان از امام جواد(ع)، یعنی طبقه ششم قرار دارد و روایت با واسطه وی از زرارة بن اعین آن را تأیید می‌کند؛ زیرا زراره متوفای ۱۵۰ ق و از طبقه چهارم است؛ در نتیجه کسانی که با یک واسطه از او نقل روایت می‌کنند، از طبقه ششم هستند.
تنها شاگرد حدیثی وی در اسناد روایات محمد بن عبدالرحمن بن سلام[۱۳]، و از جمله استادان وی، بکر بن الفضیل و زرارة بن أعین هستند[۱۴].[۱۵]
مذهب راوی
با توجه به این نکته که موضوع کتاب نجاشی، راویان امامی است، حکم به صحت مذهب راوی و امامی بودن وی داده می‌شود.[۱۶]
جایگاه حدیثی راوی
به تصریح نجاشی، وثاقت راوی قطعی است[۱۷]؛ بدان جهت، ابن داوود نام او را در بخش اول کتاب خود ذکر کرده[۱۸]، چنان که علامه حلی نیز او را توثیق کرده است[۱۹].[۲۰]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: رجال النجاشی، ص۱۰۱، ش۲۵۲؛ إیضاح الإشتباه، ص۱۱۲، ش۹۰؛ الرجال (إبن داوود)، ص۳۱، ش۹۰؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۰، ش۲۱؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۳۰، ش۲۵۲؛ جامع الرواة، ج۱، ص۵۲؛ إکلیل المنهج، ص۴۸۴، ش۹۶۱؛ منتهی المقال، ج۱، ص۲۷۷، ش۱۶۸؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۷۸، ش۱۸۶۷؛ شعب المقال، ص۴۷، ش۴۲؛ تنقیح المقال، ج۶، ص۲۶۹، ش۱۱۱۴؛ أعیان الشیعة، ج۳، ص۱۱؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۱۳، ش۱۱۲۸؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۴۹۷، ش۴۱۲.
- ↑ «خداوند به مردی (برده) مثل می‌زند که چند ارباب ناسازگار در (مالکیت) او شریکند و مردی (برده) که فرمانبر یک تن است؛ آیا این دو در مثل برابرند؟ سپاس خداوند را، امّا بیشتر آنان نمی‌دانند» سوره زمر، آیه ۲۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۱، ص۳۰۲، به نقل از: تأویل الآیات الظاهرة، ص۵۰۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۶۲.
- ↑ علامه حلی در ضبط «مصقلة» می‌نویسد: بفتح المیم و إسکان الصاد المهملة و فتح القاف، بغیر یاء قبل الدال؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۰، ش۵۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۰۱، ش۲۵۲.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی در تعریف «نسخه» نوشته است: (النسخة) عنوان عام لبعض رسائل صغیرة من مؤلفات القرون الأولی تحتوی علی مسائل و احکام عملیة دینیة فهی من مصادر التشریع. و هی کالأصول الأربعمائة التی... یرویها الراوی لها عن مصنفه مع الواسطة أو بلا واسطة، فیعبر عنها بـ «نسخة فلان عن فلان»، الذریعة، ج۲۴، ص۱۴۸.
- ↑ الذریعة، ج۲۴، ص۱۴۸، ش۷۴۶.
- ↑ ر.ک: الرجال (إبن داوود)، ص۳۱، ش۹۰.
- ↑ ر.ک: خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۰، ش۵۱.
- ↑ قال محمد بن العباس حدثنا عبدالعزیز بن یحیی عن محمد بن عبدالرحمن بن سلام عن کثیر عن عبدالله بن عیسی بن مصقلة القمی (به قرینه سند قبلی عبارت «عن أبیه» در این سند افتاده است) عن زرارة بن أعین عن أبی جعفر الباقر(ع)...؛ تأویل الآیات الظاهرة، ص۳۱۶. یادآوری می‌شود، عبارت عن کثیر عن عبدالله بن عیسی، مصحف عن أحمد بن عبدالله بن عیسی... است؛ زیرا این حدیث در بحارالأنوار (ج۲۵، ص۲۲۰، ح۱۹) بدون لفظ «کثیر» و در تفسیر البرهان (ج۳، ص۷۹۰، ح۷۰۸۴) با تعبیر عن أحمد بن عبدالله بن عیسی بن مصقلة القمی نقل گردیده است. و قال أیضاً حدثنا عبدالعزیز بن یحیی عن محمد بن عبدالرحمن بن سلام عن أحمد بن عبدالله عن أبیه عن زرارة قال:..؛ تأویل الآیات الظاهرة، ص۵۴۵.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۶۲-۳۶۴.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۱، ص۳۰۲.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۱، ص۳۰۲؛ البرهان، ج۳، ص۷۹۰، ح۷۰۸۵.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۶۴-۳۶۵.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۶۵.
- ↑ ر.ک: رجال النجاشی، ص۱۰۱، ش۲۵۲.
- ↑ ر.ک: الرجال (إبن داوود)، ص۳۱، ش۹۰.
- ↑ ر.ک: خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۰، ش۵۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۳۶۵.