ارقم بن ابی الارقم

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

ارقم بن ابی الارقم از نخستیم مسلمانان و از صحابیان مشهور رسول خدا (ص) است که بیشترین شهرت او به واسطه خانه‌ای است که در دامنه کوه صفا داشت و در ابتدای بعثت آن را در اختیار پیامبر و مسلمانان قرار داده بود تا حضرت در آنجا اسلام را تبیلغ نماید. او از اولین مهاجرین به مدینه بود. ارقم در جنگ‌های زمان پیامبر مانند بدر و احد و خندق و... شرکت داشت.

مقدمه

ارقم بن ابی الارقم از صحابه مشهور رسول خدا (ص)[۱] و از نخستین مسلمانان است. نام او حبیب بن اسد بن عبدالله بن عمر بن مخزوم بن یقظة بن کعب است[۲]. کنیه‌اش ابوعبدالله، اسم پدرش عبد مناف[۳] و مادرش امیمه، دختر حارث بن حبالة بن عمیر بن غبشان از خزاعه بود[۴].

ارقم، از اولین مهاجرانی بود که به سوی مدینه مهاجرت کردند. رسول خدا (ص) در سال اول میان او و زید بن سهل، معروف به ابوطلحه انصاری پیمان برادری بست[۵] و او را در محله «بنوزریق» مسکن داد[۶]، سپس او را عامل گردآوری صدقات کرد[۷]. هنگام اختلاف میان انصار، رسول خدا (ص) او را برای وساطت میان آنان می‌فرستاد[۸]. او برخی نامه‌های رسول خدا (ص) را نیز نوشته است[۹].

ارقم در جنگ‌های بدر، أحد، خندق و دیگر جنگ‌های رسول خدا (ص) شرکت داشت[۱۰]. در سریه ابوسلمه بن عبدالاسد به قطن، ۱۵۰ صحابی شرکت کردند که یکی از آنان ارقم بن ابی ارقم بود[۱۱].[۱۲]

پنهان شدن پیامبر در خانه ارقم

بیشترین شهرت ارقم به خاطر خانه اوست؛ زمانی که هنوز مسلمانان نیرویی نگرفته بودند و پیامبر اکرم (ص) به مدت سه سال پنهانی مردم را به اسلام دعوت می‌کرد و در موقع نماز به دره‌های کوه پناه می‌بردند، خانه ارقم که در دامنه کوه صفا قرار داشت، محل تجمع مسلمانان بود و گفته‌اند که گروه بسیاری در همین خانه مسلمان شدند[۱۳]. مدت رفت و شد پیامبر و یارانش را به خانه ارقم، به اختلاف از یک ماه تا چهار سال گفته‌اند. از خانه ارقم به خانه اسلام یاد شده است[۱۴].

ارقم و مسافرت به بیت المقدس

وقتی که ارقم برای زیارت بیت المقدس آماده شد، برای خداحافظی و کسب اجازه خدمت پیامبر مشرف شد.

رسول اکرم (ص) از او پرسید: برای چه به این مسافرت می‌روی؟ قصد تجارت داری یا احتیاج دیگری باعث شده است؟ ارقم گفت: "پدر و مادرم به قربانت یا رسول الله! هیچ یک از اینها نیست، فقط برای خواندن نماز در مسجد الاقصی می‌روم".

پیامبر (ص) به او فرمود: "خواندن یک رکعت نماز در مسجد من بهتر از خواندن هزار رکعت نماز در سایر مساجد است، به جز مسجد الحرام". ارقم پس از شنیدن این سخن، از این سفر خودداری کرد[۱۵].[۱۶]

فرزندان ارقم بن ابی الارقم

یک روایت درباره فرزندان ارقم چنین می‌گوید: ارقم صاحب دو فرزند پسر به نام‌های عبیدالله و عثمان بود که مادر هر دو، کنیز بودند و دو فرزند دختر به نام‌های امیه و صفیه داشت که مادر امیه هند دختر عبدالله از قبیله بنی‌اسد بن خزیمه بود و مادر صفیه هم کنیز بود.

روایت دیگری می‌گوید تعداد فرزندان ارقم به بیست و چند نفر می‌رسد که همه آنها فرزندان عثمان بن ارقم بودند و فرزندی از عبیدالله بن ارقم به جای نمانده است[۱۷].[۱۸]

سرانجام ارقم

ارقم در سال ۵۳ هجری در سن هشتاد و سه سالگی و بنابر قولی در سال ۵۵ هجری از دنیا رفت و در بقیع مدفون گردید[۱۹].

با آنکه او وصیت کرده بود تا سعد بن ابی وقاص بر او نماز بگذارد، ولی مروان بن حکم، والی مدینه با توجه به نیآمدن سعد، قصد اقامه نماز بر پیکر او را داشت که با مخالفت عبیدالله بن ارقم و گروهی از بنی مخزوم روبه‌رو شد و سرانجام سعد از راه رسید و بر پیکر ارقم نماز گزارد و او در بقیع مدفون شد[۲۰].[۲۱]

خانه اَرقَم

خانه «ارقم بن ابی ارقم» در دامنه کوه صفا قرار داشت[۲۲]. این خانه اولین پایگاه سری تبلیغ توحید در صدر اسلام بوده است. پیامبر(ص) در آغاز بعثت و قبل از اعلان رسمی رسالت الهی خود برای تبلیغ اسلام در این محل به تشکیل جلسات مخفی اقدام می‌فرمودند. بسیاری از تازه مسلمانان، هنگام شب، مخفیانه در این پایگاه گرد پیامبر(ص) و حلقه زده و از محضر پرفیض او بهره می‌جسته‌اند. بنابر آن‌چه در منابع آمده است نزدیک به چهل تن، از جمله حضرت حمزه سیدالشهداء و ابوذر غفاری در این خانه به اسلام گرویدند[۲۳]. ابن هشام چگونگی تبدیل آن را به مرکز و پایگاه سری دعوت توحید چنین تشریح می‌کند: قبل از آنکه دعوت اسلام آشکار شود، تازه مسلمانان برای پنهان داشتن نماز خود به دره‌های اطراف می‌رفتند. روزی چند نفر از مشرکان با «سعد بن ابی وقاص» و سایر صحابه که مشغول نماز بودند به مشاجره و سپس درگیری پرداختند، سعد بن ابی وقاص یکی از مشرکان را با استخوان فک شتر زخمی کرد و این نخستین خونی بود که در اسلام ریخته شد[۲۴].

پس از این واقعه، رسول خدا(ص) و یارانش در خانه ارقم بن ابی ارقم پنهان شده و در آنجا به نماز و عبادت می‌ایستادند. این خانه که در دامنه کوه صفا قرار داشت توسط منصور عباسی خریداری و سپس مهدی عباسی آن را به همسر خود خیزران که مادر هارون و هادی است بخشید و از آن سال به «دار خیزران» معروف شد. در سال‌های مختلف از جمله سال ۵۵۵ ق، منصور اصفهانی وزیر شام و موصل آن را مورد ترمیم و تعمیر قرار داد و دو کتیبه در ثبت این مسأله به یادگار گذاشت که این کتیبه‌ها تا دوره عثمانی باقی بود. خانه ارقم همچنان تا سال ۱۳۹۵ قمری برابر با ۱۳۵۴ شمسی پابرجا و محل آن به کتابخانه‌ای تبدیل شده بود که در طرح توسعه سعودی (پشت صفا) تخریب شد[۲۵]. این خانه به دارالتبلیغ ارقم، بیت الارقم و بیت الاسلام نیز معروف است.[۲۶]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. معجم رجال الحدیث، خویی، ج۳، ص۲۰.
  2. معجم الصحابه، ابن قانع، ج۲، ص۴۴۹. دیگر منابع، اسم حبیب را ذکر نکرده‌اند، از جمله: الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۸۳؛ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۱۳۱.
  3. الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۸۳؛ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ص۱۳۱؛ رجال الطوسی، شیخ طوسی، ص۲۴.
  4. الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۸۳؛ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۱۳۱؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۷۶.
  5. ابن سعد، ج۳، ص۱۸۵.
  6. ابن سعد، ج۳، ص۱۸۴؛ ابن حجر، ج۱، ص۱۹۸.
  7. کتانی، ج۱، ص۳۹۶.
  8. کتانی، ج۱، ص۲۸۰.
  9. ابن سعد، ج۱، ص۲۰۵؛ احمدی میانجی، ج۱، ص۱۶۵.
  10. الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۱۳۱؛ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۱۹۷؛ البدایة و النهایه، ابن کثیر، ج۸، ص۷۱.
  11. واقدی، ج۱، ص۳۴۱.
  12. اشراقی، عباس، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۲۶۷؛ محمدی، رمضان، مقاله «ارقم بن ابی ارقم مخزومی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص۲۸.
  13. الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۱۳۱؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۷۵؛ البدایة و النهایه، ابن کثیر، ج۸، ص۷۱.
  14. اشراقی، عباس، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۲۶۸؛ محمدی، رمضان، مقاله «ارقم بن ابی ارقم مخزومی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص۲۸.
  15. اسد الغابة، ابن اثیر، ج۱، ص۷۶؛ معجم الصحابه، ابن قانع، ج۲، ص۴۵۰.
  16. اشراقی، عباس، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۲۷۰؛ محمدی، رمضان، مقاله «ارقم بن ابی ارقم مخزومی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص۲۸.
  17. الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۸۳.
  18. اشراقی، عباس، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۲۷۰؛ محمدی، رمضان، مقاله «ارقم بن ابی ارقم مخزومی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص۲۸.
  19. قاموس الرجال، شوشتری، ج۱، ص۷۱۳.
  20. الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۱، ص۱۳۲؛ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۸۵.
  21. اشراقی، عباس، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص ۲۷۱؛ محمدی، رمضان، مقاله «ارقم بن ابی ارقم مخزومی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص۲۸.
  22. اخبار مکه، فاکهی، ج۴، ص۱۴.
  23. طبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۲۴۳؛ سیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۲۵۳.
  24. سیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۲۶۳.
  25. تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، اصغر قائدان، مشعر، ۱۳۷۷، ص۱۴۶.
  26. تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۴۴۴.