استبداد در خانواده

زورگویی در محیط خانواده

زورگویی و سلطه‌گری در خانواده، و اداره آن با تجبر و تحکّم خشونتی تحمل‌ناپذیر است. انسانی که با نزدیکان خود و محبوب‌ترین بنیان نزد خداوند، تجبر می‌نماید، بی‌گمان از مقام انسانیت و شأن دیانت بیرون است، که نه انسانیت اقتضای زورگویی و سلطه‌گری دارد، و نه دیانت به کسی اجازه آن را می‌دهد. پیامبر اکرم(ص) در مقام بیان زشتی و نکوهیدگی این امر پیروان خود را چنین هشدار داده است: «إِنَّ الرَّجُلَ‏ لَيُدْرِكُ‏ بِالْحِلْمِ‏ دَرَجَةَ الصَّائِمِ‏ الْقَائِمِ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَيُكْتَبُ جَبَّاراً وَ مَا يَمْلِكُ إِلَّا أَهْلَ بَيْتِهِ»^[۱].

کسی که با زورگویی و سلطه‌گری به اداره امور می‌پردازد، خود و اداره‌شوندگان را به سوی نابودی می‌کشاند. امیرمؤمنان علی(ع) در آموزه‌ای والا فرموده است: «وَ لَا تَقُولَنَّ إِنِّي‏ مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطَاعُ‏ فَإِنَّ ذَلِكَ إِدْغَالٌ‏ فِي الْقَلْبِ وَ مَنْهَكَةٌ لِلدِّينِ وَ تَقَرُّبٌ مِنَ الْغِيَرِ»^[۲].

اگر رابطه اداره‌کننده و اداره شوندگان، رابطه سلطه‌گر و سلطه‌پذیر، حاکم و محکوم، آقا و بنده، فرمانده و فرمانبر باشد، زشت‌ترین روابط و رفتارها ظهور می‌کند: تندی و تیزی، سرکشی و خودکامگی، تجاوز و تعدی. امام علی(ع) در هشداری نجات‌دهنده فرموده است: «وَ إِذَا أَحْدَثَ لَكَ مَا أَنْتَ‏ فِيهِ‏ مِنْ‏ سُلْطَانِكَ‏ أُبَّهَةً أَوْ مَخِيلَةً فَانْظُرْ إِلَى عِظَمِ مُلْكِ اللَّهِ فَوْقَكَ وَ قُدْرَتِهِ مِنْكَ عَلَى مَا لَا تَقْدِرُ عَلَيْهِ مِنْ نَفْسِكَ فَإِنَّ ذَلِكَ يُطَامِنُ‏ إِلَيْكَ مِنْ طِمَاحِكَ‏ وَ يَكُفُّ عَنْكَ مِنْ غَرْبِكَ‏ وَ يَفِي‏ءُ إِلَيْكَ بِمَا عَزَبَ‏ عَنْكَ مِنْ عَقْلِكَ»^[۳].

انسانی که با خانواده خود با زورگویی و سلطه‌گری رفتار می‌کند، زحمات خود را بر باد می‌دهد، چنان‌که علی(ع) فرموده است: «لَا يَزْكُو عَمَلُ‏ مُتَجَبِّرٍ»^[۴].

در آموزه‌های نبوی تصویری از حقیقت انسان زورگو و سلطه‌گر ارائه شده است تا هم زورگویان و سلطه‌گران، باطن خود را دریابند و هم دیگران از حال حقیقی آنان آگاه شوند؛ تا کسی جرئت تجبر و تحکم به خود راه ندهد. پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «يُحْشَرُ الْمُتَكَبِّرُونَ وَ الْجَبَّارُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِى صُوَرِ الذَّرِّ، يَطَأُهُمُ النَّاسُ لِهَوَانِهِمْ عَلَى اللهِ»^[۵].

امیر مؤمنان علی(ع) در آموزه‌های خود درباره زورگویی و سلطه‌گری سخت هشدار داده و همه را از آن برحذر نموده تا هیچ‌کس در این وادی گام نگذارد و خود و دیگران را تباه نسازد: «إِيَّاكَ‏ وَ التَّجَبُّرَ عَلَى‏ عِبَادِ اللَّهِ‏ فَإِنَّ كُلَّ مُتَجَبِّرٍ يَقْصِمُهُ اللَّهُ»^[۶].

امام صادق(ع) نیز در بیان جایگاه پست زورگویان و سلطه‌گران فرموده است: «الْجَبَّارُونَ‏ أَبْعَدُ النَّاسِ‏ مِنَ‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ‏ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ»^[۷].

زورگویی و سلطه‌گری افراد ریشه در حقارت نفس آنان دارد و برای درمان این ویژگی پست، لازم است بیماری حقارت نفس آنان درمان شود. امام صادق(ع) این حقیقت را به صراحت بیان فرموده است: «مَا مِنْ رَجُلٍ تَكَبَّرَ أَوْ تَجَبَّرَ إِلَّا لِذِلَّةٍ وَجَدَهَا فِي‏ نَفْسِهِ»^[۸].^[۹]

منابع

دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌، سیره نبوی ج۴

پانویس

↑ «انسان، با بردباری به مقام روزه‌دار شب‌زنده‌دار می‌رسد. و هم او می‌تواند در زمره جباران قلمداد شود، درحالی‌که جز بر خانواده خود سیطره‌ای ندارد». المعجم الاوسط، ج۶، ص۲۳۲؛ شرح ابن أبی الحدید، ج۶، ص۳۳۸؛ مجمع الزوائد، ج۸، ص۲۴؛ کنز العمال، ج۳، ص۱۲۹؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱۴، ص۲۳۸.
↑ «مبادا بگویی من اکنون بر آنان مسلطم، از من فرمان دادن است و از ایشان اطاعت کردن؛ زیرا این کار دل را سیاه و تباه سازد و دین را پژمرده و بی‌آبرو نماید [و نعمت را زایل و بلا و آفت] و دگرگونی را نزدیک گرداند». نهج البلاغه، نامه ۵۳.
↑ «و اگر قدرتی که از آن برخورداری، نخوتی در تو پدید آرد و خود را بزرگ شماری، بزرگی حکومت پروردگار را که برتر از توست بنگر، که چیست، و قدرتی را که بر تو دارد و تو را بر خود آن قدرت نیست؛ که چنین نگریستن سرکشی تو را می‌خواباند و تیزی تو را فرومی‌نشاند و خرد رفته‌ات را به جای بازمی‌گرداند». نهج البلاغه، نامه ۵۳.
↑ «عمل انسان جبّارمنش، پاکیزه و بالنده نیست». شرح غررالحکم، ج۶، ص۳۷۳؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۵۳۳.
↑ «در رستاخیز، گردن‌فرازان و جباران به شکل مورچه محشور می‌شوند و مردم آنان را لگدمال می‌کنند، چون‌که نزد خداوند خوار و بی‌مقدارند». أبوبکر عبدالله بن محمد بن عبید المعروف بابن أبی الدنیا، التواضع و الخمول، تحقیق محمد عبدالقادر احمد عطا، الطبیعة الاولی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۰۹ ق. ص۲۷۰؛ تنبیه الخواطر، ج۱، ص۱۹۹ [«الْجَبَّارُونَ وَ الْمُتَكَبِّرُونَ» و «صُورَةٍ» آمده است]. ابن عبدالبر آن را بدین صورت آورده است: «يُحْشَرُ الْجَبَّارُونَ وَ الْمُتَكَبِّرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِى صُوَرِ الذَّرِّ، يَطَأُهُمُ النَّاسُ بِأَقْدَامِهِمْ». الاستذکار، ج۲، ص۵۴۱.
↑ «از زورگویی و سلطه‌گری بر بندگان خدا بپرهیز؛ زیرا خداوند هر زورگو و سلطه‌گری را درهم می‌شکند». شرح غررالحکم، ج۲، ص۳۰۴.
↑ «در روز رستاخیز، جباران دورترین مردمان از خدای عزّوجلّ هستند». وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۳۰۴، جامع أحادیث الشیعة، ج۱۳، ص۴۵.
↑ «هیچ انسانی گردن‌فرازی یا زورگویی و سلطه‌گری نکرد مگر به سبب پستی و حقارتی که در نفس خویش احساس می‌کند». الکافی، ج۲، ص۳۱۲؛ بحارالانوار، ج۷۳، ص۲۲۵؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱۳، ص۴۵۴.
↑ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌، سیره نبوی ج۴، ص۳۶۱.

[1] «انسان، با بردباری به مقام روزه‌دار شب‌زنده‌دار می‌رسد. و هم او می‌تواند در زمره جباران قلمداد شود، درحالی‌که جز بر خانواده خود سیطره‌ای ندارد». المعجم الاوسط، ج۶، ص۲۳۲؛ شرح ابن أبی الحدید، ج۶، ص۳۳۸؛ مجمع الزوائد، ج۸، ص۲۴؛ کنز العمال، ج۳، ص۱۲۹؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱۴، ص۲۳۸.

[2] «مبادا بگویی من اکنون بر آنان مسلطم، از من فرمان دادن است و از ایشان اطاعت کردن؛ زیرا این کار دل را سیاه و تباه سازد و دین را پژمرده و بی‌آبرو نماید [و نعمت را زایل و بلا و آفت] و دگرگونی را نزدیک گرداند». نهج البلاغه، نامه ۵۳.

[3] «و اگر قدرتی که از آن برخورداری، نخوتی در تو پدید آرد و خود را بزرگ شماری، بزرگی حکومت پروردگار را که برتر از توست بنگر، که چیست، و قدرتی را که بر تو دارد و تو را بر خود آن قدرت نیست؛ که چنین نگریستن سرکشی تو را می‌خواباند و تیزی تو را فرومی‌نشاند و خرد رفته‌ات را به جای بازمی‌گرداند». نهج البلاغه، نامه ۵۳.

[4] «عمل انسان جبّارمنش، پاکیزه و بالنده نیست». شرح غررالحکم، ج۶، ص۳۷۳؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۵۳۳.

[5] «در رستاخیز، گردن‌فرازان و جباران به شکل مورچه محشور می‌شوند و مردم آنان را لگدمال می‌کنند، چون‌که نزد خداوند خوار و بی‌مقدارند». أبوبکر عبدالله بن محمد بن عبید المعروف بابن أبی الدنیا، التواضع و الخمول، تحقیق محمد عبدالقادر احمد عطا، الطبیعة الاولی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۰۹ ق. ص۲۷۰؛ تنبیه الخواطر، ج۱، ص۱۹۹ [«الْجَبَّارُونَ وَ الْمُتَكَبِّرُونَ» و «صُورَةٍ» آمده است]. ابن عبدالبر آن را بدین صورت آورده است: «يُحْشَرُ الْجَبَّارُونَ وَ الْمُتَكَبِّرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِى صُوَرِ الذَّرِّ، يَطَأُهُمُ النَّاسُ بِأَقْدَامِهِمْ». الاستذکار، ج۲، ص۵۴۱.

[6] «از زورگویی و سلطه‌گری بر بندگان خدا بپرهیز؛ زیرا خداوند هر زورگو و سلطه‌گری را درهم می‌شکند». شرح غررالحکم، ج۲، ص۳۰۴.

[7] «در روز رستاخیز، جباران دورترین مردمان از خدای عزّوجلّ هستند». وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۳۰۴، جامع أحادیث الشیعة، ج۱۳، ص۴۵.

[8] «هیچ انسانی گردن‌فرازی یا زورگویی و سلطه‌گری نکرد مگر به سبب پستی و حقارتی که در نفس خویش احساس می‌کند». الکافی، ج۲، ص۳۱۲؛ بحارالانوار، ج۷۳، ص۲۲۵؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱۳، ص۴۵۴.

[9] دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌، سیره نبوی ج۴، ص۳۶۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]