اسماعیل بن عبدالرحمن سدی کوفی در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اسماعیل بن عبدالرحمن سدی کوفی است. اسماعیل بن عبدالرحمن سدی کوفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اسماعیل بن عبدالرحمن سدی کوفی در علوم قرآنی - اسماعیل بن عبدالرحمن سدی کوفی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
اسماعیل السدی[۱]، تنها در یک سند تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از مناقب ابن شهر آشوب ذکر شده است:
«وفي كتاب المناقب لابن شهر آشوب، بعد أن ذكر قوله - تعالى -: ﴿فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ﴾[۲] ثُمَّ قَوْلِهِ – تَعَالَی -: ﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ﴾[۳] يُوسُفَ الْقَطَّانِ وَ وَكِيعِ بْنِ الْجَرَّاحِ وَ إِسْمَاعِيلَ السُّدِّيِّ وَ سُفْيَانَ الثَّوْرِيِّ أَنَّهُ قَالَ الْحَارِثُ سَأَلْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(ع) عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ قَالَ وَ اللَّهِ إِنَّا نَحْنُ أَهْلُ الذِّكْرِ نَحْنُ أَهْلُ الْعِلْمِ نَحْنُ مَعْدِنُ التَّأْوِيلِ وَ التَّنْزِيلِ»[۴].[۵]
شرح حال راوی
اسماعیل السدی در اسناد روایات، همان اسماعیل بن عبدالرحمن بن ابی کریمه السدی[۶]، الاعور[۷] الکوفی، أبو محمد، القرشی[۸] معروف به سدی کبیر[۹] است. وی کتاب تفسیر نوشته[۱۰] و روایات تفسیری‌اش در کتاب‌های شیعه و اهل سنت بسیار گزارش شده است.
اسماعیل السدی در حجاز به دنیا آمد و در کوفه سُکنا گزید و شماری از اصحاب پیامبر اکرم(ص) را - مانند ابوهریرة، سعد بن ابی وقاص و ابو سعید الخدری - ادراک کرد و سرانجام در زمان حکومت مروان، یکی از خلفای اموی در شهر کوفه در سال ۱۲۷ هجری قمری از دنیا رفت.
علامه آقابزرگ تهرانی در عنوان تفسیر السدی نوشته است: "هو أبو محمد إسماعيل بن عبدالرحمن بن أبي كريمة القرشي التابعي الكوفي المعروف بالسدي الكبير نسبة إلى سدة مسجد الكوفة المفسر (المتوفى ۱۲۷) كان من أصحاب علي بن الحسين ومحمد بن علي وجعفر بن محمد(ع)، ومن أحفاده السدي الصغير محمد بن مروان بن عبدالله بن إسماعيل السدي المذكور المتوفى ۱۸۶"[۱۱].
ذهبی: "إسماعيل بن عبدالرحمن بن أبي كريمة؛ الامام؛ المفسر أبو محمد الحجازي ثم الكوفي الأعور السدي، أحد موالى قريش"[۱۲].
ابن حجر: "إسماعيل بن عبدالرحمن بن أبي كريمة السدي؛ أبو محمد القرشي مولاهم الكوفي الأعور وهو السدي الكبير كان يقعد في سدة باب الجامع فسمى بالسدي"[۱۳].
زرکلی: "إسماعيل بن عبدالرحمن السدي تابعي حجازي الأصل سكن الكوفة، قال فيه ابن تغري بردي: صاحب التفسير والمغازي والسير، وكان إماما عارفا بالوقائع وأیام الناس"[۱۴].[۱۵]
طبقه راوی
تاریخ ولادت اسماعیل السدی دقیق در دسترس نیست؛ لکن امام حسن مجتبی(ع)[۱۶] و برخی صحابه را - همچون عبدالله بن عمر الخطاب، ابو سعید الخدری [۱۷]، سعد بن ابی وقاص[۱۸] و ابو هریرة[۱۹] - ادراک کرده[۲۰] و از انس بن مالک[۲۱] سماع حدیث کرده است[۲۲] و در سال ۱۲۷ هجری قمری و در زمان حکومت مروان و در امارت ابن هبیره[۲۳] در کوفه از دنیا رفت[۲۴].
شیخ طوسی از إسماعیل السدی در اصحاب امام زین العابدین(ع)[۲۵]، امام باقر(ع)[۲۶] و امام صادق(ع)[۲۷] نام برده است، بنابراین اسماعیل السدی دوران پنج امام معصوم(ع) یعنی امام حسن، امام حسین، امام سجاد، امام باقر و امام صادق(ع) را ادراک کرده است.[۲۸]
استادان و شاگردان راوی
مزی از رجالیان بزرگ اهل سنت، استادان و شاگردان اسماعیل السدی را بر اساس حروف تهجی ذکر کرده است.
برخی استادان حدیثی وی بدین شرح‌اند: أنس بن مالک، حفص بن أبی حفص، رفاعة، سعد بن عبیده، عبدالله بن عباس، عبدالرحمان بن أبی کریمه، عکرمة مولی ابن عباس، عمرو بن حدیث المخزومی، مصعب بن سعد ابن أبی وقاص، أبو هبیرة یحیی بن عباد الأنصاری و أبو سعد الأزدی[۲۹].
بعضی شاگردان حدیثی ایشان را چنین یاد کرده‌اند: اسباط بن نصر الهمدانی، اسرائیل بن یونس، اسماعیل بن ابی خالد، حکم بن عبدالله الکوفی، حماد بن عیسی العبسی، زائدة بن قدامه، سفیان الثوری، شریک بن عبدالله، شعبة بن الحجاج، علی بن عابس، عمر بن زیاد الباهلی، عیسی بن عبدالرحمان السلمی، قیس بن الربیع، محمد بن أبان الجعفی، أبو حمزه محمد بن میمون السکری، أبو عوانه وضاح بن عبدالله الیشکری و أبو بکر بن عیاش[۳۰].[۳۱]
جایگاه حدیثی راوی
شیخ طوسی بی‌هیچ جرح و تعدیلی، نام راوی را در اصحاب امام سجاد، امام باقر و امام صادق(ع) برشمرده و رجالیان اهل سنت، برخی وی را توثیق و بعضی تضعیف کرده‌اند؛ نمونه‌ها:
یحیی بن سعید القطان: "لا بأس به"[۳۲].
احمد بن حنبل: "ثقة"[۳۳].
یحیی بن معین: فی حدیثه ضعف[۳۴].
أبو حاتم الرازی: "يكتب حديثه ولا يحتج به"[۳۷].
نسائی: "صالح الحديث"[۳۸]؛ "ليس به بأس"[۳۹].
حسین بن واقد: "وقال حسين بن واقد سمعت من السدي فأقمت حتى سمعته يتناول أبابكر وعمر فلم أعد إليه"[۴۰].
ذهبی: "رمى السدي بالتشيع"[۴۱].
ابن حجر: "صدوق يهم ورمي بالتشيع"[۴۲].
ابن عدی: "له أحاديث يرويها عن عدة شيوخ، وهو عندي مستقيم الحديث، صدوق لا بأس به"[۴۳].
عقیلی: «حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ يَعْقُوبَ قَالَ: سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ بْنِ وَاقِدٍ يُحَدِّثُ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قَدِمْتُ الْكُوفَةَ فَأَتَيْتُ السُّدِّيَّ فَسَأَلْتُهُ عَنْ تَفْسِيرِ آيَةٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فَحَدَّثَنِي بِهَا فَلَمْ أُتِمَّ مَجْلِسِي حَتَّى سَمِعْتُهُ يَشْتُمُ أَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا فَلَمْ أَعُدْ إِلَيْهِ»[۴۴].[۴۵]
تحقیق
نقل روایات فضائل اهل بیت(ع) و بدگویی از خلفا از سوی اسماعیل السدی سبب گردید که بعضی از رجالیان اهل سنت - مانند ابن حجر عسقلانی و ذهبی - وی را از راویان شیعی به شمار آورند[۴۶].
بر این اساس، می‌‌توان گفت که تضعیف اسماعیل السدی از طرف بعضی از رجالیان اهل سنت، منشأ اعتقادی دارد و آن، نقل روایات فضائل امام علی(ع) است؛ برای نمونه روایاتی ذکر می‌شوند:
- «... عَنِ السُّدِّيِّ، عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): مَنْ أَرَادَ أَنْ يَتَمَسَّكَ بِقَضِيبِ الْيَاقُوتِ الْأَحْمَرِ الَّذِي غَرَسَهُ اللَّهُ فِي الْجَنَّةِ، فَلْيَتَمَسَّكْ بِحُبِّ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع)»[۴۷].
- «... حَدَّثَنَا السُّدِّيُّ، عَنْ أَبِي صَالِحٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِي قَوْلِ اللَّهِ: ﴿قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ﴾[۴۸] قَالَ: بِفَضْلِ اللَّهِ و النَّبِيُ(ص) وَ رَحْمَتُهُ عَلِيٌّ(ع)»[۴۹].
- «... عَنِ السُّدِّيِّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى ﴿وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ﴾[۵۰] قَالَ هُوَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(ع)»[۵۱].
- «... عَنِ السُّدِّيِّ عَنْ أَبِي مَالِكٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ فِي قَوْلِهِ ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ﴾[۵۲] قَالَ نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ(ع) لَيْلَةَ بَاتَ عَلَى فِرَاشِ رَسُولِ اللَّهِ(ص)»[۵۳].
بر این پایه، اسماعیل السدی را می‌‌توان از راویان ثقه یا دست کم از راویان ممدوح به شمار آورد.
وحید بهبهانی، مفسر بودن راوی را نشانه حسن وی دانسته و نوشته است: "وصفه بالمفسر مدح"[۵۴].
ابو علی حائری: بعد از نقل بعضی کلمات رجالیان اهل سنت و سخن وحید بهبهانی می‌نویسد: "ويظهر من مجموع ما ذكر جلالته"[۵۵].
علامه مامقانی پس از ذکر جمله وحید بهبهانی می‌نویسد: "كون المفسر مدحاً ملحقاً له بالحسان غير ثابت. نعم وصف ابن حجر إياه بكونه صدوقاً، مع اعترافه باتهامه بالتشيع كاف في ذلك؛ لأن الفضل ما شهدت به الأعداء... والمتحصل من ذلك كله كون الرجل من الحسان"[۵۶].[۵۷]
اسماعیل سری
اسماعیل السری[۵۸]، تنها در یک سند تفسیر کنز الدقائق به گزارش از تفسیر العیاشی یاد شده است:
«عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ السَّرِيِّ عَنْ النَّبِيِّ(ص) فِي هَذِهِ الْآیَةِ[۵۹] قَالَ أُخْبِرْتُ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَمَلِ»[۶۰].[۶۱]
شرح حال راوی
به سه دلیل در سند این روایت تصحیف رخ داده و سند درست، "عن اسماعيل السدي عن البهي" است:
- در مصدر حدیث، یعنی تفسیر العیاشی، به جای «السری» عنوان «البهی» ذکر گردیده که مراد از ایشان «عبدالله البهی» است[۶۲].
- در کتاب‌های اهل سنت، به ویژه در مسند احمد بن حنبل، روایات فراوانی از عبدالله البهی دیده می‌شود که اسماعیل السدی از وی روایت کرده است[۶۳].
- اسماعیل السدی نمی‌تواند بی‌واسطه از پیامبر اکرم(ص) روایت کند؛ زیرا وی در سال ۱۲۷ هجری قمری و در زمان حکومت مروان و در امارت ابن هبیره[۶۴] در شهر کوفه از دنیا رفت[۶۵] و زمان حیات پیامبر اکرم(ص) را ادراک نکرده است[۶۶].[۶۷]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال الطوسی، ص۱۰۹، ش۱۰۶۲، ص۱۲۴، ش۱۲۴۷، ص۱۶۰، ش۱۸۰۱؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۲۱، ش۵۰۹، ج۵، ص۲۸۳، ش۶۴۴۲، جامع الرواة، ج۱، ص۹۸، ش۶۷۵، ج۲، ص۴۴۶، ش۳۴۹۳؛ إکلیل المنهج فی تحقیق المطلب، ص۱۳۸، ش۱۴۸؛ منتهی المقال، ج۲، ص۶۱، ش۳۴۸، ص۷۳، ش۳۶۵، ج۷، ص۳۸۶، ش۴۲۲۷؛ طرائف المقال، ج۱، ص۴۰۸، ش۳۲۸۳، ص۶۵۱، ش۶۵۳۸، ج۲، ص۵۴، ش۷۰۶۷ و ۷۰۶۸؛ الرسائل الرجالیه، ج۳، ص۳۲۹؛ الکنی و الالقاب، ج۲، ص۳۱۱؛ منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال، ج۲، ص۳۴۱، ش۵۶۴؛ مجمع الرجال، ج۱، ص۲۱۶؛ تنقیح المقال، ج۱۰، ص۱۷۶، ش۲۳۲۹؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۳۹، ش۳۲۱، ص۶۴۷، ش۳۵۲؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۷۴، ش۸۴۰؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۶۳۱۴۸، ش۱۳۷۳. ب. منابع سنی: الأنساب (سمعانی)، ج۳، ص۲۳۹؛ الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۲۳؛ تاریخ ابن معین، ج۱، ص۲۴۹، ش۱۶۳۷؛ التاریخ الکبیر (بخاری)، ج۱، ص۳۶۱، ش۱۱۴۵؛ معرفة الثقات (العجلی)، ج۱، ص۲۲۷، ش۹۸؛ ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۸۷، ش۱۰۱؛ الجرح و التعدیل، ج۲، ص۱۸۴، ش۶۲۵؛ الثقات، ج۴، ص۲۰، ج۵، ص۱۰۸؛ مشاهیر علماء الامصار، ص۱۷۸، ش۸۴۶؛ الکامل، ج۱، ص۲۷۶، ش۱۱۶؛ طبقات المحدثین باصبهان، ج۱، ص۳۳۲، ش۲۷؛ تاریخ أسماء الثقات، ص۲۷، ش۶؛ إکمال الکمال، ج۴، ص۵۶۷؛ تهذیب الکمال، ج۳، ص۱۳۲، ش۴۶۲؛ المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۱۲۶، ش۶۸۲؛ سیر أعلام النبلاء، ج۵، ص۲۶۴، ش۱۲۴؛ میزان الاعتدال، ج۱، ص۲۳۶، ش۹۰۷؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۹۷، ش۴۶۴؛ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۷۳، ش۵۷۲؛ لسان المیزان، ج۱، ص۷۷، ش۲۱۰.
- ↑ از اهل ذکر (آگاهان) بپرسید سوره نحل، آیه ۴۳.
- ↑ بی‌گمان ما خود قرآن را فرو فرستاده‌ایم و به یقین ما نگهبان آن خواهیم بود سوره حجر، آیه ۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۷، ص۱۰۵ به گزارش از مناقب ابن شهر آشوب، ج۴، ص۱۷۸ - ۱۷۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 135-136.
- ↑ در علت نامگذاریاسماعیل بن عبدالرحمن به السدی وجوهی ذکر شده است: أ. کنار در مسجد جامع کوفه مینشست: کان یقعد فی سدة باب الجامع فسمی بالسدی؛ (تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۷۴). ب. در مکانی در مدینه به نام سد مینشست: کان یجلس بالمدینة فی موضع یقال له السد. (الجرح و التعدیل، ج۲، ص۱۸۵) ج. کنار در مسجد به فروش مقنعه میپرداخت: إنما سمی السدی لأنه کان یبیع الخمر (جمع خمار بالکسر یعنی المقانع) بسدة المسجد، یعنی باب المسجد. (الأنساب (سمعانی)، ج۷، ص۱۰۹، ش۲۰۶۶). د. کنار در مسجد کوفه به فروش پارچه‌های ابریشمی سرگرم بود:و فی النهایة نقلاً: أنه سمی السدی لأنه کان یبیع الخز فی سدة المسجد، أی مسجد الکوفة؛ (الرسائل الرجالیه، ج۳، ص۳۲۹).
- ↑ کسی که یک چشمش نابینا باشد. خلقة أو بآفة أو قصاص أو جنایة.
- ↑ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۷۴.
- ↑ سدی صغیر، محمد بن مروان است.
- ↑ الفهرست (ابن الندیم)، ص۳۶؛ کشف الظنون، ج۱، ص۴۴۸؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعه، ج۴، ص۲۶۱ و ۲۷۶.
- ↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعه، ج۴، ص۲۷۶.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۶۴، ش۱۲۴.
- ↑ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۷۳، ش۵۷۲.
- ↑ الاعلام (زرکلی)، ج۱، ص۳۱۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 136-138.
- ↑ ر.ک: تهذیب الکمال، ج۳، ص۱۳۲، ش۴۶۲.
- ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۷۱، ش۲۹۹۷.
- ↑ الاستیعاب، ج۲، ص۶۱۰، ش۹۶۳.
- ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۷۲، ش۳۲۰۸.
- ↑ الأنساب (سمعانی)، ج۷، ص۱۰۹، ش۲۰۶۶.
- ↑ الاستیعاب، ج۱، ص۱۰۹، ش۸۴.
- ↑ التاریخ الکبیر (بخاری)، ج۱، ص۳۶۱، ش۱۱۴۵.
- ↑ ابن هبیره والی شهر کوفه بود. (ر.ک: الامامة و السیاسه، ج۲، ص۱۴۲).
- ↑ الأنساب (سمعانی)، ج۷، ص۱۰۹، ش۲۰۶۶.
- ↑ إسماعیل بن عبدالرحمن السدی من الکوفه. (رجال الطوسی، ص۱۰۹، ش۱۰۶۲).
- ↑ إسماعیل بن عبدالرحمن بن أبی کریمة السدی الکوفی. (رجال الطوسی، ص۱۲۴، ش۱۲۴۷).
- ↑ إسماعیل بن عبدالرحمن السدی، أبومحمد القرشی، المفسر الکوفی. (رجال الطوسی، ص۱۶۰، ش۱۸۰۱)
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 138-139.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۳، ص۱۳۲، ش۴۶۲.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۳، ص۱۳۴، ش۴۶۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 139-140.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۶۴.
- ↑ الکامل (ابن عدی)، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ الکامل (ابن عدی)، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۶۴.
- ↑ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۶۴.
- ↑ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ میزان الاعتدال، ج۱، ص۲۳۷، ش۹۰۷.
- ↑ تقریب التهذیب، ج۱، ص۹۷، ش۴۶۴.
- ↑ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۸۷، ش۱۰۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 140-141.
- ↑ لسان المیزان، ج۱، ص۷۷، ش۲۱۰؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۹۷، ش۴۶۴.
- ↑ المسترشد فی إمامة علی بن أبی طالب(ع)، ص۲۸۹، ح۱۰۴.
- ↑ بگو: به بخشش خداوند و به بخشایش وی- آری، به آن- باید شاد گردند، این از آنچه فراهم می‌آورند بهتر است سوره یونس، آیه ۵۸.
- ↑ المسترشد فی إمامة علی بن أبی طالب(ع)، ص۶۰۶، ح۲۷۵.
- ↑ و آنان که راستی آورند و آن را باور دارند پرهیزگارند سوره زمر، آیه ۳۳.
- ↑ الإفصاح فی الإمامه، ص۱۶۵.
- ↑ و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است سوره بقره، آیه ۲۰۷.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۶۵، ح۳۲.
- ↑ تعلیقة الوحید، ج۲، ص۷۰، ش۳۶۲.
- ↑ منتهی المقال فی احوال الرجال، ج۲، ص۷۰.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱۰، ص۱۸۰ - ۱۸۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 142-143.
- ↑ مصحّف «اسماعیل السدی» است که «إسماعیل بن عبدالرحمن السدی الکوفی أبو محمد القرشی» مراد است.
- ↑ این آیه مراد است: ﴿وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً﴾ «و از فتنه‌ای پروا کنید که (چون درگیرد) تنها به کسانی از شما که ستم کردند نمی‌رسد (بلکه دامنگیر همه می‌شود) و بدانید که به راستی خداوند سخت کیفر است» سوره انفال، آیه ۲۵.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۳۱۸ به گزارش از تفسیر العیاشی، ج۲، ص۵۳، ح۴۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 144.
- ↑ سمعانی: و عبدالله یعرف بالبهی لبهائه و جماله؛ (الأنساب، ج۲، ص۳۷۷، ش۶۳۷)
- ↑ مانند مسند احمد بن حنبل، ج۶، ص۱۲۴ و ۱۵۶.
- ↑ «ابن هبیره» والی شهر کوفه بود. (ر.ک: الامامة و السیاسه، ج۲، ص۱۴۲).
- ↑ الأنساب (سمعانی)، ج۷، ص۱۰۹، ش۲۰۶۶.
- ↑ ر.ک: عنوان «اسماعیل السدی».
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۴، ص 144-145.