موصل
مقدمه
«موصل» شهری است مشهور و بزرگ، از قواعد بلاد اسلام که در عظمت و کثرت خلق کم نظیر است[۱]. این شهر را «باب العراق» گفته‌اند[۲] و ضمن برشمردن آن در اقلیم چهارم، فاصله این شهر تا بغداد را ۷۴ فرسخ دانسته‌اند[۳]. در وجه تسمیه این مکان به این نام، اقوال متعددی مطرح شده است. بعضی را اعتقاد بر این است که موصل را از آن جهت موصل گفته‌اند که جزیره و عراق را به هم وصل کرده است[۴]، برخی نیز دلایل دیگری از جمله «وصل دجله و فرات به هم»[۵] و بعضی دیگر «وصل سنجار و الحدیثه به یکدیگر»[۶] را علت نامگذاری این شهر به موصل عنوان کرده‌اند. این شهر قدیمی، در کنار دجله واقع بوده و در جانب شرقی آن، نینوی قرار دارد[۷].
از اماکن مشهور و به‌نام موصل قبر جرجیس نبی(ع) است که وسط این شهر واقع است[۸]. این شهر در ایام حکومت مروان بن محمد بن مروان معروف به مروان حمار ـ آخرین پادشاه اموی ـ به سرعت ترقی و عظمت یافت[۹]. موصل دارای نواحی متعددی است که بکری(م. ۴۸۷) ۱۲ کوره[۱۰] و حموی (م. ۶۲۶) در کتاب خود به نام ۱۷ مورد از این نواحی[۱۱] که الطبرهان، السنّ، الحدیثه، المرج، جهینه، نینوی، باجرمی و... از جمله آن است، اشاره کرده‌اند[۱۲].
امروزه موصل شهری بزرگ در شمال عراق است که در کرانه غربی رود فرات و قبل از پیوستن این رود به زاب علیا قرار دارد. روبروی این شهر و در ساحل شرقی رود، خرابه‌های شهر نینوا و در شمال غربی آن تلعفر قرار دارد و جاده بغداد به قامشلی (در سوریه) از کنار آن می‌‌گذرد. موصل بزرگترین شهر شمالی عراق با باغ‌ها و آبادی‌های خوب و مدارس و تجارت است[۱۳].
حاکمان موصل
- سعد بن مسعود ثقفی: نام او سعد یا سعید[۱۴] بن مسعود انصاری ثقفی است. از اصحاب و انصار رسول خدا (ص) و یاران مخلص امیر المؤمنین (ع) به شمار می‌آمد[۱۵]. طبق نقل نصر بن مزاحم، حضرت علی (ع) او را قبل از آنکه بر مدائن منصوب کند بر استان زوابی (موصل)[۱۶] گمارد[۱۷].[۱۸]
- معقل بن قیس ریاحی: معقل بن قیس از رجال برجسته و از جنگجویان پیروزمند و سخنوران نام‌آور کوفه بود. معقل بن قیس پس از قتل عثمان خلیفه سوم در زمره شیعیان و پیروان راستین امیرالمؤمنین (ع) قرار گرفت و در جنگ جمل، صفین و نهروان در رکاب آن حضرت شرکت نمود. صاحب تاریخ موصل می‌نویسد: وقتی امام علی بن ابی طالب(ع) به خلافت رسید معقل بن قیس ریاحی را بر موصل گمارد. وی برای آماده ساختن مردم شهرهای جزیره و در کوچ دادن قبایل، از کوفه و بصره به موصل تلاش کرد[۱۹].[۲۰]
- عبدالرحمان خثعمی: در تاریخ موصل آمده امام علی(ع) عبدالرحمان خثعمی را در سال ۳۹ بر موصل ولایت داد. اما تغلبیّون با او مخالفت کردند و قبل از ورود به موصل، او را کُشتند[۲۱].[۲۲]
منابع
پانویس
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۴.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ ر.ک. بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۲۷۸؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ ر.ک. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۲۷۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳-۲۲۴.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۲۲۳-۲۲۴. نیز ر.ک. بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۲۷۸.
- ↑ بلادی، عاتق بن غيث، معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویة ص۳۰۵.
- ↑ شیخ طوسی در رجال، ص۴۴، ش۲۳. او را در زمره اصحاب امام علی (ع) ثبت کرده است. و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۷ حاکم مدائن را «سعد بن مسعود» و در ص۴۲ «سعید بن مسعود» ثبت کرده است.
- ↑ اسد الغابه، ج۲، ص۲۹۴ و اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۰.
- ↑ در توضیح «استان زوابی» در حاشیه وقعة صفین، ص۱۱ چنین آمده است: در عراق چهار نهر بوده است: دو نهر بالای بغداد و در نهر پایین آنکه به هر کدام زاب گویند، و به هر یک از این نهرها، زابی هم اطلاق شده که جمع آن «ازوابی» است.
- ↑ وقعة صفین، ص۱۱.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۶۲۱؛ روحانی، سید حمید، مقاله «سعید بن مسعود الثقفی»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص۳۵۹-۳۶۲؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۴۳-۳۴۵.
- ↑ تاریخ الموصل، ج۱، ص۳۰.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۴۶.
- ↑ تاریخ الموصل، ج۱، ص۳۰.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۴۶-۳۴۷.