اوس بن مغراء قریعی سعدی
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
او فرزند حُدّان از بنوقریع، شریف‌ترین[۱] شاخه قبیله تمیم و از شاعران مشهور عرب مُضَری بود[۲] که نسبش به سعد بن زید، مناة بن تمیم می‌رسید و شاید سعدی بودن وی از این رو باشد[۳]. مرزبانی وی را با کنیه «ابومَغراء» (= قرمزی آمیخته به سفیدی) از شاعران مخضرم یاد کرده است[۴]، او درباره زیادی جمعیت تمیم و اینکه در جاهلیت حج (یا کوچ و حرکت حج گزاران از مزدلفه) با اجازه آنان شروع می‌‌شد، سروده‌هایی دارد[۵]. اوس در اشعار خود، از اَطام (قلعه‌ها) نجران یاد کرده که نشان می‌دهد شیوه دفاعی ساکنان نجران، مانند مردم مدینه است[۶]. استناد و استشهاد دیگران به شعر وی، از قدرت ادبی او حکایت دارد[۷].
اوس در شعری ضمن مدح رسول خدا (ص)، با تعریف از دو خلیفه اول و عثمان، گرایش مذهبی - سیاسی خود را بیان داشت[۸]. با اینکه وی غیر صحابی و مخضرم است، ابن سیدالناس او را صحابی پنداشته و شعر وی را در مدح رسول خدا (ص) در کتاب اسماء الصحابة الشعراء آورده است[۹]. اوس در فتوح شرکت داشت[۱۰] و در شمار شاعرانی بود که سعد بن ابی وقاص در نبرد قادسیه در یوم ارماث از آنان خواست مسلمانان را برای نبرد با ایرانی‌ها ترغیب کنند[۱۱].
در سال ۳۲ که میان طرفداران سلمان بن ربیعه و حبیب بن مشلمه درگیری رخ داد، سلمان از سوی سعید بن عاص، امیر ثغر بلنجر بود و فرماندهی مردم کوفه را بر عهده داشت و حبیب از سوی عثمان، فرمانده مردم شام برای تقویت نیروهای بلنجر بود. این دو بر سر منصب فرماندهی و در پی آن مردم کوفه و شام با یکدیگر اختلاف کردند. این نخستین اختلاف کوفی و شامی بود، به گونه‌ای که شامیان قصد زدن سلمان را داشتند. اوس بن مغراء، از مردم کوفه، یاران حبیب را با سروده زیر تهدید کرد:
| إن تضربوا سلمان تضربوا حبيبكم | وان ترحلوا نحو ابن‌عفان نرحل[۱۲] |
نابغه جعلی در دوره معاویه، اوس را در حضور اخطل و عَجّاج و کعب بن جعیل، شاعران معروف عرب، هجو کرد[۱۳]. اوس با اینکه در شعر و ادب مرتبه‌ای پایین‌تر از نابغه داشت، بر وی چیره شد. دلیل این چیرگی به شخصیت نابغه برمی‌گشت که با وجود برتری علمی، شکست می‌خورد و از این رو «مُغَلَّب» لقب یافته بود[۱۴]. اوس در حُجیریات کوفه منزل داشت[۱۵] و تا اواخر خلافت معاویه زنده بود[۱۶][۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ ابن عبدربه، ج۳، ص۳۰۰.
- ↑ ابن سلام، ص۲۴۰؛ ابن حزم، ص۲۱۹؛ سمعانی، ج۲، ص۱۸۴؛ ابن ماکولا، ج۲، ص۶۲؛ ثقفی، ج۱، ص۸۶.
- ↑ قیاس کنید با: ابن عبدربه، ج۳، ص۳۴۲.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ ابن هشام، ج۱، ص۷۹؛ ابن عبدربه، ج۳، ص۲۸۷؛ ابن ابی الحدید، ج۱۵، ص۱۲۷.
- ↑ جواد علی، ج۵، ص۴۵۲.
- ↑ ر. ک: زمخشری، ج۳، ص۲۵۴؛ ابن عساکر، ج۱۶، ص۱۰۴ و ج۴۸، ص۱۱۸؛ یاقوت حموی، ج۱، ص۲۱۹ و ج۳، ص۹۱؛ فراهیدی، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ ابن عساکر، ج۴۸، ص۱۱۸.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ طبری، ج۳، ص۴۵.
- ↑ طبری، ج۳، ص۳۵۳؛ ابن کثیر، ج۷، ص۱۸۰.
- ↑ ابن قتیبه، ص۴۱۴؛ ر. ک: ابن اثیر، ج۵، ص۲۷۷.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، ج۵، ص۱۲ و ص۱۵-۱۸.
- ↑ یاقوت حموی، ج۲، ص۲۲۶.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «اوس بن مغراء قریعی سعدی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص:۱۷۳-۱۷۴.