ایکه

ایکه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ایکه در قرآن - پرسش مرتبط ندارد

جغرافیای ایکه، در قرآن مجید

1. ﴿وَإِنْ كَانَ أَصْحَابُ الْأَيْكَةِ لَظَالِمِينَ﴾.
2. ﴿كَذَّبَ أَصْحَابُ الْأَيْكَةِ الْمُرْسَلِينَ﴾.
3. ﴿وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الْأَيْكَةِ أُولَئِكَ الْأَحْزَابُ﴾.
4. ﴿وَأَصْحَابُ الْأَيْكَةِ وَقَوْمُ تُبَّعٍ كُلٌّ كَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِيدِ﴾.

همان‌گونه ملاحظه می‌شود، واژه ایکه در سوره‌های: حجر، شعرا، ص، و ق ذکر شده، که هر کدام به دلیل خاصی در آیات مزبور بیان گردیده است و ما، در این پژوهش قصد داریم؛ ابتدا به معنی واژه مذکور آشنا شده، سپس به محل، یا مکان‌هایی که از نظر تاریخ‌نگاران و مفسرین ایکه نامیده شده، خوانندگان گرامی را آگاه سازیم.

ایکه یعنی چه؟

اهل لغت و مفسرین؛ در مورد معنی ایکه، مطالبی بیان داشته‌اند، که در ذیل بدان‌ها اشاره می‌شود:

1. ایکه به معنی بیشه‌ای است، که درختان تودرهمی داشته باشد.
2. ایکه: درخت پر شاخ و برگ است و جمع آن ایک است.
3. ایکه: به معنی درختان درهم پیچیده و یا بیشه است.
4. ایکه: به معنی بیشه و محل درختان انبوه و جمع آن ایک دانسته شده.
5. ایکه: به معنی درخت یا نوع مخصوصی از درخت و یا بیشه.
6. ایک درخت پر شاخ و برگ و متراکم.

با توجه به این که، در آیات مورد تحقیق، ملاحظه می‌شود؛ که کلمه اصحاب با واژه ایکه همراه است، این موضوع نشان می‌دهد اصحاب ایکه قومی بوده‌اند که در محلی سکونت داشته‌اند، که آن مکان پر از درخت، به نام آنان در تاریخ مضبوط است؛ حال این پرسش مطرح است، محل زندگانی اصحاب ایکه کجا است؟

ایکه، کجاست؟

در بحث گذشته در مورد معنی ایکه با استفاده از مراجع معتبر روشن گردید، که ایکه، به معنی درخت پر شاخ و برگ و یا بیشه است، اکنون باید به محل آن بیشه نیز آشنا شویم:

1. «مفسرین گفته‌اند، اصحاب ایکه همان مردم مدین بوده‌اند، که در نزدیکی شهرشان بیشه‌ای بوده است و برخی از آنان گفته‌اند، شعیب(ع) دو بار مبعوث شده، بار اول به سوی مردم مدین و بار دوم، به سوی اصحاب ایکه و بدین ترتیب آنها را قوم دیگری دانسته‌اند و در تفسیر المیزان قولی نقل شده که گفته انتساب ایکه نام بیشه‌ای بوده، در نزدیکی شهر مدین که طایفه‌ای در آن سکونت داشتند و شعیب(ع) به سوی آنها مبعوث گردید.
2. یرخی از علما و بزرگان فرمودند: «... منزلگاه قوم لوط و قوم ایکه، هر دو بر سر شاهراهی قرار داشت و این را می‌دانیم، که مقصود از این راه، آن راهی است، که مدینه را به شام وصل می‌کند. بلادی، که در این مسیر قرار داشتند؛ منزلگاه قوم لوط و شعیب بوده‌اند و چون می‌دانیم که همه این مسافت جنگلی نبوده، نتیجه می‌گیریم: که قوم ایکه یک طایفه، از قوم شعیب و سرزمین ایشان یک ناحیه از حوزه دعوت شعیب بوده که خداوند به خاطر کفرشان، هلاکشان نمود».
3. یرخی از علما و بزرگان می‌نویسد: «بسیاری، از مفسران و ارباب لغت گفته‌اند که: ایکه به معنای درختان درهم پیچیده و یا بیشه است و اصحاب الایکه همان قوم شعیب‌اند، که در سرزمین پر آب و مشجر، در میان حجاز و شام زندگی می‌کردند».
4. برخی از نویسندگان می‌گویند: «در کتب عهد قدیم چندین بار، از ایل یا ایله یا ایلوت نام برده شده است؛ که در ساحل دریای قلزم - دریای سرخ - واقع بوده و اسرائیلیان هنگام خروج، از مصر از این شهر گذشته‌اند و حضرت داوود(ع) آن را مسخر کرده و در زمان حضرت سلیمان(ع) آباد شده است. مفسرین اسلامی قصه اصحاب سبت را مربوط به مردم قریه ایله می‌دانند و قریه ایله را نزدیک مدین نشان می‌دهند، لکن از اصحاب سبت، در کتب عهد عتیق اثری نیست و قریه ایله، از جهت نقض قوانین سبت در آن اثری ندارد. چون، قریه ایله نزدیک مدین است و در لغت عبری معنی اصلی ایله درختان بوده و این نام، به صورت‌های گوناگون، نیز آمده است؛ می‌توان حدس زد، که اصحاب ایکه مردم ناحیه ایله /‌اند که دوران ترقی و انحطاط پیاپی دیده‌اند.»...
5. برخی از پژوهشگران، در ترجمه قرآن مجید، به نقل از کشف الاسرار نوشته است: «... ایکه، نام ناحیه‌ای هم بوده، عده‌ای اصحاب ایکه را، همان مردم ناحیه ایکه، ایلام، ایلوت دانسته‌اند؛ که در تورات نام آن آمده است و در ساحل شرقی دریای قلزم واقع بوده و چون قریه ایله نزدیک به مدین بوده حدس زده‌اند؛ که اصحاب ایکه همان‌ها بوده‌اند.»... و برخی از دانشمندان، در تفسیر سوره مبارکه شعرا، در تفسیر نمونه، زیر عنوان شعیب و اصحاب ایکه مرقوم داشته: «این پیامبر در سرزمین شامات و ایکه - بر وزن لیله - آبادی معروفی نزدیک مدین - زندگی داشت. آیه ۷۹ سوره حجر، گواه بر این است، که سرزمین ایکه، در مسیر راه مردم حجاز، به سوی شام بوده است».
6. در مورد مدین برخی از پژوهشگران، زیر عنوان شعیب می‌نویسند: «اهل مدین، عرب بودند و در سرزمین معان، از طرف شام می‌زیسته‌اند.»...
7. برخی از پژوهشگران، در تاریخ انبیاء، در مورد حضرت شعیب می‌نویسد: «قوم شعیب، شعبه و تیره‌ای، از قوم ابراهیم(ع) بودند و در تورات به مدیان تعبیر شاه، مسکن آنها، در خاک حجاز، به طرف شام، در سرزمین /قفط در خشکی آفریقا بود».
8. مؤلف قاموس قرآن می‌نویسد: «به هر حال مراد، از اصحاب ایکه، در قرآن مجید، قوم حضرت شعیب(ع) است... و گفته‌اند: آن محلی بود، در نزدیکی مدین، که شعیب، برای آنها مبعوث شده بود و گفته‌اند؛ که ایکه نام شهری بود... ایکه را نمی‌شود، با مدین یکی دانست، که درباره مدین آمده ﴿وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا﴾ از این می‌فهمیم، که شعیب از اهل مدین بود ولی درباره ایکه لفظ اخاهم نیامده است».
9. در کتاب دایره المعارف بزرگ اسلامی زیر عنوان اصحاب ایکه چنین آمده است: «اصحاب ایکه نام قومی... در قرآن کریم، که رسالت پیامبر خویش، شعیب را نپذیرفتند... و آنان در کنار اقوامی چون ثمود، قوم لوط و تُبّع جای گرفته است.... ایکه به معنای بیشه و محل درختان انبوه است. جمع آن ایک دانسته شده است... شایان ذکر است، که برخی، تا سرزمین مدین... یا مکانی پر درخت نزدیک شهر مدین دانسته‌اند... برخی از روایات، نیز اشاره دارد، که مکان اصحاب ایکه تبوک بوده است».

نتیجه بررسی

از بررسی نظرهای گونه‌گون، در این گفتار؛ می‌توان به چکیده زیر اشاره کرد:

1. ایکه همان مدین/ در جنوب شامات است.
2. ایکه محلی است، کنار ساحل دریای سرخ، تا مدین.
3. ایکه، در راه حجاز به سوی شام واقع شده.
4. ایکه در شاه راه مدینه به شام قرار داشته.
5. ایکه همان تبوک فعلی است.
6. ایکه را نمی‌توان مدین دانست.
7. ایکه، به معنی درختان انبوه است و در زبان عبری نیز ایله همان معنی را دارد و ایله قریه‌ای است، نزدیک مدین؛ پس ایله همان ایکه است.

از جمع‌بندی اظهار نظر‌های مفسرین و تاریخ نویسان، می‌توان به این نتیجه رسید، که ایکه به نحوی، با مدین قرابت و نزدیکی داشته و با توجه به آیه که شعیب اهل مدین نبوده؛ بلکه بر اهل ایکه، که نزدیک مدین بود؛ مبعوث شده است؛ پس ایکه یا ایله جدای از مدین؛ ولی در مجاورت آن قرار داشته و در نتیجه ایکه یا ایله، در ساحل شرقی دریای قلزم - دریای سرخ - واقع بوده و به علت نزدیکی با مدین؛ حدس زده‌اند، که ایکه همان مدین است؛ پس می‌توان جغرافیای ایکه و مدین را یکی دانست و با توجه به این که اکنون مدین معان نامیده می‌شود و در فرهنگ قصص قرآن، صدر بلاغی، می‌نویسد: «مدین نام قریه شعیب و قبیله اوست و موقع این شهر، در شرق عقبه است، مردم مدین، از غرب و اولاد اسماعیل بوده‌اند و با مردم فلسطین و لبنان و مصر روابط بازرگانی داشته‌اند و نام آن شهر اکنون معان است و مورخین مسافت جزیره سینا، تا حدود فرات را مدین می‌نامند».

در کتاب جغرافیای کشورهای اسلامی می‌نویسد: «پایتخت این کشور اردن شهر عمان و شهرهای مهم آن معان و بندر عقبه است».

جستارهای وابسته

• اصحاب ایکه

منابع

1. عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید