بحث:آزمایش الهی
نضرة النعيم ج۱
- الابتلاء والفتنة
- الابتلاء اصطلاحا
- الفتنة لغة
- الفتنة اصطلاحا
- أنواع الفتنة
- الفرق بين الفتنة والابتلاء والاختبار
- الفصل الثاني مجالات الابتلاء.. أنواعه.. مظاهره
- وسوف نتناول هذه الأقسام المتنوعة فيما يلي: -
- أولا: مجالات الابتلاء
- ثانيا: أنواع الابتلاء
- 1 - الابتلاء التكليفي، ونعني به
- 2 - الابتلاء الشخصي
- 3 - الابتلاء الاجتماعي (ابتلاء الناس بعضهم ببعض)
- 4 - الابتلاء الجماعي أو الأممي
- ثالثا: مظاهر الابتلاء
- 1 - الابتلاء بالضراء أو الشر
- 2 - الابتلاء بالمعاصي أو السيئات
- 3 - الابتلاء بالسراء أو الخير
- 4 - الابتلاء بالطاعات
- ابتلاء التكليف وابتلاء الفتنة
- الفصل الثالث حكمة الابتلاء
- أولا: حكمة الابتلاء بالضراء أو الشر
- أ - تقوية الإيمان بالقضاء والقدر
- ب - الابتلاء جسر يوصل إلى أكمل الغايات
- ج - الابتلاء وسيلة للتمكين في الأرض
- د - تمحيص المؤمن وتخليصه من الشوائب المنافية للإيمان
- ه - الردع والتحذير من الغرور
- و - الرحمة بالعصاة والتخفيف عنهم يوم القيامة
- ز - إقامة حجة العدل على العباد
- ثانيا: حكمة الابتلاء بالذنوب أو المعاصي
- الأول: إصلاح علاقة العبد بربه عز وجل
- أ - التوبة وصولا إلى الكمال البشري
- ب - الحمد والشكر والرضا
- ج - الاستغفار
- د - الإحسان والبر والإفضال
- ه - تحقيق معنى الأسماء الحسنى
- و - تعريف العبد بعزة الله في قضائه وقدره
- ز - بيان حاجة العبد إلى حفظ الله ومعونته
- ح - الاستعانة والاستعاذة والدعاء
- ط - تمام العبودية
- ي - سعة حلم الله وكرمه وعفوه
- ك - الإنابة والمحبة والفرار إلى الله - عز وجل
- ل - التواضع والخشية
- الثاني: إصلاح علاقة العبد بنفسه
- أ - تعريف العبد حقيقة نفسه
- ب - خلع رداء الكبر والعظمة
- ج - زوال الحصر والضيق
- د - تحقق صفة الإنسانية في العبد
- ه - الندم والبكاء
- الثالث: إصلاح علاقة العبد بالآخرين
- أ - تعلم العبد المسامحة وحسن المعاملة والرضا عن الغير
- ب - التواضع مع الخلق والعفو عن زلاتهم
- ثالثا: حكمة الابتلاء بالسراء أو الخير
- قصة ابتلاء سليمان عليه السلام
- قصة ابتلاء قارون
- رابعا: حكمة الابتلاء بالطاعات
- قصة ابتلاء إبراهيم عليه السلام
- الفصل الرابع القيمة التربوية للابتلاء
- وسنشير فيما يلي إلى أهم الثمار التربوية لعملية الابتلاء.
- 1 - الابتلاء تربية بالخبرة
- 2 - التدرب على الحذر وأخذ الحيطة
- 3 - اكتساب القوة والشجاعة في مواجهة الأعداء
- 4 - المعرفة المباشرة بأمراض النفس وكيفية علاجها
- 5 - تدريب القوى العقلية وتنشيطها للقيام بمهامها على الوجه الأكمل
- أ - اليقظة
- ب - التفكر والتأمل والاعتبار
- ج - التذكر
- 6 - تمحيص القلب وتزكيته
- الأحوال القلبية التي تقوى بالابتلاء
- أ - الخشية
- ب - الخوف من الله تعالى
- ج - الخشوع
- د - الرجاء
- ه - التقوى
- و - الاستقامة
- الأمراض القلبية التي يعالجها الابتلاء
- تزكية القلب
- الفصل الخامس تعامل المسلم مع مواقف الابتلاء
- أولا: تعامل المسلم المبتلى بالضراء
- 1 - اليقين والرضا
- 2 - الصبر والاحتساب
- 3 - محاسبة للنفس تعقبها التوبة والاستغفار
- 4 - الاستقامة والتقوى
- 5 - الدعاء والتضرع والتوكل على الله
- 6 - التهيؤ النفسي لما بعد الابتلاء
- 7 - السكينة والطمأنينة
- ثانيا: تعامل المسلم المبتلى بالسراء
- 1 - الخطوة الأولى: اليقين الجازم بأن هذه الدنيا وما فيها عرض زائل،
- 2 - الخطوة الثانية: أن يحمد الله سبحانه ويشكره على ما أنعم به عليه،
- 3 - الخطوة الثالثة: أداء حق الله تعالى في هذا المال،
- 4 - الخطوة الرابعة: أن يلتزم بالطاعة والعبادة وإخلاص الوجه لله تعالى،
- 5 - الخطوة الخامسة: الابتعاد عن تلك الذنوب التي تسمى بالذنوب الملكية
- 6 - الخطوة السادسة: البعد عن التشبه بالشيطان بارتكاب الذنوب الشيطانية
- 7 - الخطوة السابعة: على المسلم أن يتذكر دائما أن التوسعة في الرزق أو البسطة في العلم أو الجسم ليست إلا اختبارا له من مولاه
- ثالثا: تعامل المسلم المبتلى بالمعاصي
- 1 - الحياء من الله عز وجل والعفة عن محارمه
- 2 - استحضار العقوبة (الخوف - الخشية - الرهبة)
- 3 - الإقلاع الفوري
- 4 - الاستغفار والتوبة
- 5 - الثقة برحمة الله تعالى وسعة عفوه
- 6 - جهاد الشيطان واتخاذه عدوا
- 7 - جهاد النفس وتزكيتها
- رابعا: تعامل المسلم المبتلى بالطاعات
معنای لغوی
آزمایش یا همان امتحان از سنت‌های الهی، در لغت به‌معنای آزمودن[۱] و تصفیه و خالص‌سازی است. وقتی فلز، طلا و نقره را در کورۀ آتش می‌گذارند تا ذوب و خالص شود، آن را امتحان کرده‌اند. هر کس به نوعی در زندگی امتحان می‌شود[۲].
فلسفه آزمایش
فلسفۀ آزمایش در متون اسلامی به عنوان یکی از علل غیبت ذکر شده و در رابطه با مسئلۀ رهبری در شرایط غیبت امام، می‌تواند مبین فلسفۀ ولایت فقیه باشد[۳]. به این معنا که در مرحلۀ نخست ولایت که انسان در برابر قدرت مطلق و حاکمیت بی‌چون و چرای خدای حاکم بر جهان قرار می‌گیرد، جای هیچگونه اختیار و اظهار وجود و اراده برای او نیست. حتی در آفرینش خویش نیز اراده و اختیاری از خود ندارد و نیز در اعمال ولایت تشریعی خداوند برای انسان نقشی وجود ندارد.
در مرحلۀ دوم و سوم ولایت که اعمال ولایت الهی از راه وحی به وجود پیامبر(ص) و امام معصوم(ع) انتقال می‌یابد و شخص پیامبر(ص) و امام(ع) به عنوان نمایندۀ این حاکمیت تعیین می‌شوند، گرچه در اصل انتخاب پیامبر(ص) و تعیین امام معصوم(ع) نقشی برای مردم نیست، ولی در این مرحله، مردم از حق انتخاب و آزادی (به معنای آزادی اراده در قبول امامت پیامبر و امام) برخوردار می‌شوند ﴿إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا﴾[۴].
نقش نداشتن مردم در اصل گزینش و تعیین پیامبر و امام بدان جهت است که اطاعت از آن دو همچون اطاعت خدا، مطلق است و اطاعت مطلق از کسی که در معرض خطا و لغزش و انجام خلاف عمده (عصیان) است، با فلسفۀ هدایت الهی سازگار نیست. از سوی دیگر مردم در تشخیص و انتخاب انسان معصوم از خطا و عصیان، علم و آگاهی کافی ندارند و ناگزیرند با راهنمایی وحی آن دو را بشناسند؛ و فلسفۀ آزاد بودن انسان در قبول امامت پیامبر و امام و طاعت از آن دو آن است که براساس دید توحیدی طبیعت انسان تنها از راه آزادی و اختیار است که می‌تواند به تکامل مطلوب خویش نائل شود و آزمایش انسان که جزیی از فلسفه خلقت و زندگی او است بدون اعطای آزادی و اراده و اختیار به وی امکان‌پذیر نیست.
اگر قلمروی این آزادی شامل انتخاب پیامبر و امام نمی‌شود بدان علت است که انسان برای بهره‌گیری از هدایت الهی نیازمند به اطاعت مطلق از انسان‌های معصوم از خطا و عصیان است که خود از تشخیص آنها ناتوان است.
از این رو در این مرحله از ولایت، نوعی آزادی برای انسان هدایت‌شونده وجود دارد؛ اما این آزادی تنها مربوط به عمل و در دایرۀ اراده او است و با فرض ایمان به خدا در تعیین شخص پیامبر و امام، نمی‌تواند از خود اختیاری داشته باشد. اما در مرحله ولایت فقیه که مرحله نزولی ولایت و امامت است، آزادی مردم وسعت بیشتری می‌یابد و انسان نه تنها در اصل قبول و اطاعت مختار و آزاد است، در انتخاب ولی فقیه نیز از آزادی برخوردار است؛ و می‌تواند از میان چند فقیه جامع‌الشرایط شایسته‌ترین آنها را انتخاب کند و به این ترتیب مردم از آزادی و حق انتخاب در هر دو مرحله گزینش و اطاعت برخوردار می‌شوند و اعمال حق حاکمیت الهی و حق حاکمیت مردم از یک راه و به صورت همگون و کامل امکان‌پذیر می‌شود.
این همان فلسفۀ آزمایشی است که به عنوان یکی از دلائل غیبت امام معصوم(ع) در متون اسلامی آمده است؛ زیرا مردم با اعطای آزادی بیشتر در چنین شرایطی آزمایش می‌شوند و با احراز نوعی خودکفایی (از نظر مجری) وظیفۀ عبودیت حق را که رمز تکامل انسان است انجام می‌دهند و شایستگی بیشتر را برای برخورداری از امامت منتخبان الهی احراز می‌کنند[۵].[۶]
پانویس
- ↑ الصحاح، ج۶، ص۲۲۰۱؛ لسان العرب، ج۱۳، ص۴۲.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۳۲-۳۳.
- ↑ علل الشرایع، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ «ما به او راه را نشان داده‌ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.
- ↑ فقه سیاسی، ج۲، ص۳۳۴-۳۳۶.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۳۱۱.