بحث:مسجد الحرام در قرآن
مقدمه
مسجد الحرام اسم مسجد مکه است و این اصطلاح، پیش از اسلام نیز معمول بوده است. «قیس بن حاتم» در دو شعر خود گفته است «قسم به خدای مسجد مقدس و قسم به آنچه از پارچه‌های یمانی پیوسته با طناب‌های کتانی پوشیده شده است». مراد از این عبارت که در شعر شاعر مدینه موجود است بدون شک همان مسجد مکه یعنی مسجدالحرام بوده است. عبارت مسجد الحرام سیزده بار در قرآن مجید مذکور است بدین قرار:
سوره بقره آیات ۱۴۴ و ۱۴۹ و ۱۵۰ و ۱۹۸ و ۲۷۰ سوره مائده آیه ۲. سوره انفال آیه ۳۴، سوره توبه آیات ۷ و ۱۹ و ۲۷، سوره اسراء آیه ۲، سوره حج آیه ۲۵، سوره فتح آیه‌های ۲۵ و ۲۷ به موجب آیه ۱۴۴ از سوره بقره: ﴿وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ﴾[۱] قبله از جهت بیت المقدس به جهت مکه منتقل می‌گردد و آیه ۱۰۸ از همین سوره: ﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا﴾[۲] اشاره به همین مسجد است و به موجب آیه ۷ از سوره توبه در مقابل مسجدالحرام با مشرکین معاهداتی انجام شده است.
در آیات فوق، مسجدالحرام بر مکه اطلاق می‌شود چه بنای مسجدالحرام بعد ساخته شده چنانکه در سورة بنی اسرائیل آیه ۱ مراد از مسجد اقصی بنای مسجد نیست، مراد از مسجدالحرام هم در قرآن، ساختمان مسجد نیست.
مسجد الحرام چهل سال قدیمی‌تر از مسجد اورشلیم می‌باشد کعبه و زمزم و مقام ابراهیم جزئی از این مسجد هستند. در سال هشتم هجرت پیغمبر اکرم در مکه مکانی ساخت که به زودی آن محل برای اجتماع مسلمانان کوچک شد و در زمان عمر و عثمان خانه‌های اطراف مسجد را جزو مسجد کردند و دور آن را حصار کشیدند. در زمان عبدالله زبیر و خلفای اموی و عباسی توسعه و تزیین مسجد ادامه یافت. ابن زبیر برای مسجد سقف ساخت مهدی خلیفه عباسی دور مسجد اطاق‌های بی‌سقف با ستون‌های چوبی بنا کرد و عده مناره‌ها را به هفت رسانید و دور کعبه چراغدان‌هائی ساخته شد سپس برای هر یک از ائمه مذاهب، بنای جداگانه‌ای با سقف‌های چوبی بنا کردند که هر یک از ائمه مذاهب در ساختمان مخصوص به خود نماز بگزارد و به این ترتیب از منازعات حنفی‌ها و شافعی‌ها پیشگیری شد. کف حجرات با شن و راه ورود به مطاف با سنگ مرمر مفروش گردید. مسجد شکل فعلی خود را در زمان سلطان سلیم دوم از سنه ۱۵۷۲ تا سنه ۱۵۷۷ به دست آورده است. علاوه بر تغییرات ساختمانی، وی بام چوبی را برداشت و به جای آن چند گنبد کوچک مخروطی شکل ساخت و گنبد‌ها را سفید کرد.
هنگام ورود به مسجد چند پله باید پایین رفت زیرا مسجد را ابتدا آنقدر که ممکن بوده گود ساخته‌اند.
فعلاً هم اطراف مسجد بر اثر رسوب مواد نمکی بالا آمده است. اندازه و طول عرض داخلی حرم به موجب رحله ابن بطوطه از این قرار بوده است: ضلع شمال غربی ۱۶۴ ذراع و ضلع جنوب شرقی ۱۶۶ ذراع و ضلع شمال شرقی ۱۰۸ ذراع و ضلع جنوب غربی ۱۰۹ ذراع. بنابراین زوایای حرم کمی منفرجه است و تقریبا متوازی الاضلاعی را تشکیل می‌دهد. چون به مطاف از در قدیم مسجد که در ضلع شرقی قرار دارد وارد شویم در طرف راست ما مقام ابراهیم است که مقام شافعی نیز می‌باشد و در طرف چپ ساختمان، زمزم قرار دارد.
چاه زمزم در میان ساختمان، کمی مایل به دیوار مقابل کعبه حفر شده و حفر آن به وسیله عبدالمطلب جد پیغمبر اکرم بوده است. محیط آن ۲۴ شبر و عمق آن یازده قامت است و چهار شبر و نیم دور آن را از کف حجره بالا آورده‌اند. تا یک قرن پیش دو بنای دیگر در پیش بنای زمزم قرار داشته که به منزله انبار بوده است و هر یک از این دو بنا قبه‌ای داشته و از این رو القبتین نامیده می‌شده است ولی بعدا قبه‌ها را برداشته‌اند و در ساختمان فعلی وجود ندارد.
دور کعبه برای پیشوایان مذاهب، چهار مقام بوده است: در ضلع جنوب شرقی، مقام مالکی و در ضلع شمال غربی مقام حنفی بوده و در بالای ساختمانی که چاه زمزم در آن قرار دارد مصلای شافعی است.
مقام حنبل در محل دارالندوه که شورای قدیم شهر بوده است قرار داشته است و در طی قرون، تغییراتی کرده و برای منظورهای گوناگون از آن استفاده می‌شده است. مطاف به وسیله یک رشته ستون‌های باریک برنجی که با رشته‌های آهن به هم وصل شده مشخص گردیده است. در مطاف و حجرات ستون دار، چراغ‌ها را به سیم‌های آهنین بسته‌اند.
مسجد الحرام از آغاز ظهور اسلام مرکز علمی اسلامی بوده و به همین مناسبت در خود مسجد و در نزدیک آن مدرس‌ها و رواق‌هائی برای تحصیل علوم دینی ساخته‌اند.[۳]
پانویس
- ↑ «و از هرجا بیرون رفتی رؤیت را به سوی مسجد الحرام بگردان» سوره بقره، آیه ۱۴۹.
- ↑ «و ستمکارتر از کسی که نمی‌گذارد نام خداوند در مسجدهای او برده شود و در ویرانی آنها می‌کوشد کیست؟» سوره بقره، آیه ۱۱۴.
- ↑ خزائلی، محمد، اعلام قرآن، ص 596-598.
