بحث:کارکرد علم غیب معصوم در افضلیت چیست؟ (پرسش)

پاسخ اجمالی

• یکی از صفات مهم امام که در علم کلام از آن بحث می‌شود، افضلیت وی بر سایر خلق است. افضلیت به سه معناست:

1. افزون تر بودن کرامت و ثواب‌های اخروی امام بر سایر مردم نزد خداوند.
2. برتری در کمالات نفسانی یا صفاتی که شرط امامت است.
3. عالم بودن امام نسبت به مردم.

• عقل تمام این سه فضیلت را برای امام لازم می‌‌داند. از جمله این فضیلت‌ها عالم بودن امام نسبت به مردم است، ارزش علم چنان است که با وجود اعلم، عقل اجازه تقدم غیر اعلم را نمی‌دهد، و قانون(قبح تقدم مفضول بر فاضل) را عقلا در هر بایی پذیرفته‌اند؛ به طوری که اعتقاد دارند اگر علم امام به این گستردگی نباشد، ادعای‌ رهبری‌ امّت توسط امام اثری ندارد؛‌ چگونه‌ کسی‌ که‌ آگاهیش‌ به‌ حال‌ مردم از خود مردم بیشتر نیست، می‌تواند سعادت‌ دنیا و آخرت‌ آنان‌ را تضمین‌کند.
• یکی از این علوم که باعث می‌‌شود معصوم نسبت به دیگران فضیلت داشته باشد داشتن علم غیب است. امامان(ع) از آن جهت که صاحب علم غیب فراوان بوده و دامنۀ علم حقیقی ایشان چنان است که تمام دانش دیگران به یک قطره از دریای آنها می‌ماند، عصمتشان در بالاترین رتبه پاکی ممکن برای مخلوق بوده و در افضلیت سرآمد جمیع مخلوقات از جن و انس و مَلَک هستند.
• بنابراین با توجه به گستردگی علم امام، می‌‌توان نتیجه گرفت علم غیب امامان(ع) سند افضلیت ایشان است.

پاسخ تفصیلی

• یکی از صفات مهم امام که در علم کلام از آن بحث می‌شود، افضلیت وی بر سایر خلق است. افضلیت به سه معناست:

1. افزون تر بودن کرامت و ثواب‌های اخروی امام بر سایر مردم نزد خداوند.
2. برتری در کمالات نفسانی یا صفاتی که شرط امامت است.
3. عالم بودن امام نسبت به مردم.

• متکلمان امامیه هر سه معنا را از شرایط امام می‌دانند؛ چرا که اولا؛ هر کس در امری امام دیگران باشد باید در آن امر افضل از آنها باشد و چون خلیفه پیامبر(صلی الله علیه وآله)، ریاست عامه در تمام امور دین و دنیا را بر عهده دارد باید در تمام امور دینی و دنیوی افضل از سایر مردم باشد؛ ثانیا، اگر یکی از مأمومین از امام افضل باشد، منجر به تقدیم و ترجیح مفضول بر افضل می‌گردد که عقلاً قبیح است و خداوند که امام را برای امامت مردم قرار می‌‌دهد، مرتکب عمل قبیح نمی‌شود. یکی‌ از فضیلت‌ها که‌ امام‌ باید رتبه بالای‌ آن‌را داشته‌ باشد، دانش‌ و آگاهی‌ است. امام باید از تمام‌ افراد بشر داناتر و دانشمندتر باشد، چنانکه‌ همانند او در افراد جامعه یافت‌ نشود. اگر کسی‌ در میان‌ مردم‌ از نظر آگاهی مثل امام باشد، رسیدن‌ منصب‌ امامت‌ به‌ هر کدام‌ از آنان‌ مساوی‌ است‌ و محروم‌ شدن‌ یکی‌ از آنان‌ از این‌ منصب‌ ستم‌ درحق‌ اوست‌. در هیچ‌ زمانی‌ برای‌ امام‌ همتایی‌ نخواهد بود که‌ دانشی همانند او داشته باشد. آن‌ دانش‌ نه‌ با وسایل‌ عادی‌، بلکه‌ از راه‌ غیرعادی‌ و الهی‌ یافت‌ می‌شود، و چون‌ از دانش‌ بی‌‌انتهای‌ خدا سرچشمه‌ می‌گیرد و فیضی‌ از دریای‌ فیض‌ بخش اوست‌، گسترده‌ است‌ و به‌ هر چیزی‌ تعلق‌ می‌گیرد، زیرا خداوند فیاض‌ مطلق‌ است‌ و بخشش‌ او پایان‌ ندارد. پس‌ دانش‌ را که‌ خداوند به‌ پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امام‌ می‌بخشد، به‌ زمان‌ و یا حالتی‌ اختصاص‌ ندارد.
• مسئله چنان مهم است که امام علی(ع) در جهت اثبات حق ولایت و رهبری خویش بارها به افضلیت خویش استناد نمود؛ افضلیت در ایمان، ثواب، عبادت، شجاعت، سیاست، زهد، تقوا و سایر کمالات، نتیجه برتری در علم و عصمت است؛ چرا که این دو وصف سرچشمه همه کمالات‌اند و کسی که عصمت مطلق و علم حقیقی فراوانی به خدا و خلق داشته باشد، بیشترین خوف و رجا را از خداوند دارد، از هیچ مخلوقی نمی‌هراسد، به دنیا دل نمی‌بندد و غفلت از پروردگار خود در او راه ندارد، از این رو کمیت و کیفیت و ثواب عباداتش هم بیش از دیگران خواهد بود.
• یکی از این علوم که باعث می‌‌شود معصوم نسبت به دیگران فضیلت داشته باشد داشتن علم غیب است. ائمه(ع) از آن جهت که صاحب علم غیب فراوان بوده و دامنۀ علم حقیقی ایشان چنان است که تمام دانش دیگران به یک قطره از دریای آنها می‌ماند، عصمتشان در بالاترین رتبه پاکی ممکن برای مخلوق بوده و در نتیجه در افضلیت سرآمد جمیع مخلوقات از جن و انس و مَلَک هستند.
• بنابراین علم غیب گسترده ائمه(ع) سند افضلیت ایشان است. چنانچه در روایات مشاهده می‌کنیم پیامبر(صلی الله علیه وآله) جهت اثبات برتری علی از تعابیری مانند ««أَفْضَلُکُمْ، أَقْدَمُکُمْ إِسْلَاماً، أَوْفَرُکُمْ إِیمَاناً، أَکْثَرُکُمْ عِلْماً، أَرْجَحُکُمْ حِلْماً، أَشَدُّکُمْ لِلَّهِ غَضَباً، أَشَدُّکُمْ نِکَایَةً فِی الْغَزْوِ وَ الْجِهَادِ ، أَعْظَمُکُمْ عِنْدَ اللَّهِ مَزِیَّة»» استفاده نمودند و آیه ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ﴾ در شأن ایشان نازل گردید و معلوم است که میزان ایمان و عمل صالح بستگی شدیدی به علم حقیقی دارد.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: