بسمله در علوم قرآنی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بسمله است. بسمله از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بسمله در قرآن - بسمله در علوم قرآنی - بسمله در فقه اسلامی - بسمله در عرفان اسلامی - بسمله در معارف و سیره رضوی - بسمله در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
به آیه ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۱] آیه تسمیه و بسمله می‌گویند. تسمیه به معنای نام‌گذاری و خواندن نام کسی است و چون تلاوت ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۲] در آغاز هرکاری، خواندن نام خدا برای آن کار است، آن را تسمیه می‌گویند.
﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۳] میان آیات قرآن جایگاه ویژه‌ای دارد و در آغاز تمام سوره‌های قرآن، غیر از سوره توبه به کار رفته و در سوره نمل نیز دو بار و در سوره هود هم یک بار در آغاز سوره به طور کامل و یک بار در آیه ۴۱ به صورت ﴿بِسْمِ اللَّهِ﴾ بدون وصف ﴿الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ آمده است[۴].
نظرات درباره آیه بسمله
درباره جزئیت و استقلال بسمله نظرهای گوناگونی بیان شده است که به اقوال مشهور اشاره می‌شود:
- آیه مستقلی است و جزء هیچ یک از سوره‌های قرآن نیست و در آغاز هر سوره برای تبرک و فاصله بین دو سوره ذکر می‌شود.
- فقط جزء نخستین سوره قرآن (حمد) و نخستین آیه آن است و باید در این سوره به قصد جزئیت خوانده شود؛ ولی در آغاز سوره‌های دیگر صرفاً به منظور تیمّن و تبرّک ذکر شده است.
- در آغاز هر سوره مستقلاً نازل شده و مانند دیگر آیات، جزء همان سوره و نخستین آیه آن سوره است.
عالمان شیعه امامیه و قاریان کوفه و مکه و بسیاری از علمای اهل‌سنّت، آن را در هر سوره، آیه مستقل و کامل دانسته‌اند. برخی از دلایل این نظریه عبارت‌اند از:
- در قرآن چیزی کم یا اضافه نشده و همان طور که نازل گردیده، تدوین و جمع‌آوری شده و تمام آیات آن متواتر است.
- از رسول خدا (ص) به تواتر نقل شده است که آن بزرگوار آیه ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۵] را در تمام سوره‌ها با صدای بلند تلاوت می‌کرد؛ اگر جزء همان سوره نبود، رسول خدا آن را در آغاز سوره‌ها لااقل گاهی نمی‌خواند یا با صدای آهسته می‌خواند و این گونه جزء نبودن آن را مشخص می‌کرد.
- به گفته ابن عباس، رسول خدا (ص) پایان سوره را نمی‌شناخت تا ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۶] بر او نازل می‌شد. پس بایستی بسمله در آغاز هر سوره‌ای نازل شده باشد و هر یک، آیه‌ای جدا و مستقل شناخته شود[۷].[۸]
منابع
پانویس
- ↑ «به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.
- ↑ «به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.
- ↑ «به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص ۳۴۴.
- ↑ «به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.
- ↑ «به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.
- ↑ خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، صفحه ۴۶۷؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه (۵۵۳-۵۵۷)؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۳۶۶؛ واحدی، علی بن احمد - اسباب النزول، صفحه ۱۰؛ ابن عطیه متأخر، عبد الحق بن غالب، مقدمتان فی علوم القرآن، صفحه ۳۶۶
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص ۳۴۴.