تشاکس در فقه سیاسی

مقدمه

تشاکس: مشاجره^[۱]، تضاد داشتن، ضدّیت ^[۲]، ستیزه‌جویی و ناسازگاری^[۳]. اصل آن "شَکِسَ" به معنای بدخُلق^[۴]، سختی و صعوبت در اخلاق و عمل^[۵].
﴿ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكَاءُ مُتَشَاكِسُونَ﴾^[۶].
خداوند مثالی برای مؤمن و مشرک در قرآن کریم آورده است؛ مشرک را به فردی تشبیه کرده که چندین رئیس و فرمانده بر او امر و نهی می‌کنند و با هم نیز اختلاف دارند و هر یک می‌خواهد، او را در اختیار خود بگیرد. وصف چنین رقابتی همراه با اختلاف و ضدیّت "تشاکُس" خوانده می‌شود و مؤمن را به فردی که فقط از یک نفر دستور و مأموریت می‌گیرد، تشبیه کرده است: ﴿ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكَاءُ مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًا﴾^[۷]^[۸].
مراد از این تشبیه و مقایسه حیرت و سرگردانی مشرک و طمأنینه و ثبات روحی و رفتاری مؤمن است. نفی تشاکس در قرآن کریم به دلیل ابتنای آن بر رقابت ناسالم و ناشی از سوء خُلق و انعطاف‌ناپذیری و صعوبت رفتار است و تفاوت آن با اختلاف و مشاجره که از واقعیات جامعه هستند، روشن می‌شود. در اختلاف و مشاجره بحث حکمیت خدا و رسول (ص) (در قرآن) راهگشا و چاره‌ساز است؛ امّا تشاکس اختلافی طبیعی و ناشی از تنوع سلایق و منافع و... نیست که قابل حل باشد؛ بلکه ریشه‌های آن به انحصارطلبی و سوء‌اخلاق و انعطاف‌ناپذیری از طرفین است. مفاد این آیات قرآنی و تعمق در آن، اصولی کارآمد و راهگشا در عرصه فرهنگ عمومی و سیاسی پیش روی حاکمان و مؤمنان می‌نهد^[۹].

منابع

نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم

پانویس

↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۶۲.
↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۶، ص۱۱۲.
↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۸۰۹.
↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۶، ص۱۱۲.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۱۰۳.
↑ «خداوند به مردی (برده) مثل می‌زند که چند ارباب ناسازگار در (مالکیت) او شریکند» سوره زمر، آیه ۲۹.
↑ «خداوند به مردی (برده) مثل می‌زند که چند ارباب ناسازگار در (مالکیت) او شریکند و مردی (برده) که فرمانبر یک تن است؛ آیا این دو در مثل برابرند؟» سوره زمر، آیه ۲۹.
↑ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۷، ص۲۵۸.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص:۱۸۴.

[1] حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۶۲.

[2] ابن‌منظور، لسان العرب، ج۶، ص۱۱۲.

[3] بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۸۰۹.

[4] ابن‌منظور، لسان العرب، ج۶، ص۱۱۲.

[5] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۱۰۳.

[6] «خداوند به مردی (برده) مثل می‌زند که چند ارباب ناسازگار در (مالکیت) او شریکند» سوره زمر، آیه ۲۹.

[7] «خداوند به مردی (برده) مثل می‌زند که چند ارباب ناسازگار در (مالکیت) او شریکند و مردی (برده) که فرمانبر یک تن است؛ آیا این دو در مثل برابرند؟» سوره زمر، آیه ۲۹.

[8] سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۷، ص۲۵۸.

[9] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص:۱۸۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]