تولی و تبری در معارف دعا و زیارات
این مدخل زیرشاخهٔ بحث تولی و تبری است. تولی و تبری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تولی و تبری در قرآن - تولی و تبری در کلام اسلامی - تولی و تبری در فقه سیاسی - تولی و تبری در معارف دعا و زیارات - تولی و تبری در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردتولی در زیارت عاشورا
در زیارت عاشورا چندین مرحله و تعمیم در تولی را می‌یابیم:
مرحله نخست تولی
در این مرحله، تولای خویش را به حسین(ع) در جنگ او با بنی‌امیه اعلان می‌داریم: «إنی اتقرب إلی الله بموالاتک و بالبرائة ممن قاتلک». این مرحله نخست از تولی به امام حسین(ع) اختصاص دارد.
مرحله دوم تولی
در مرحله دوم، تولی امام حسین(ع) و ارواحی را دربر می‌گیرد که در کربلا بر آستان او فرود آمدند و در دفاع از پسردخت رسول خدا(ص) جان باختند و ایستادگی کردند و یاری‌اش رساندند و از او دفاع نمودند: «وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنَائِكَ»[۱].
مرحله سوم تولی
در مرحله سوم، تولی از آن کسانی است که دوستشان دارند. این مرحله از تولی امتداد می‌یابد و تمام دوستان آنان را در تمامی دوران‌ها در برمی‌گیرد و تمام دوستان آنان، مشمول این تولایند: «وَ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ إِلَيْكُمْ بِمُوَالاتِكُمْ وَ مُوَالاةِ وَلِيِّكُمْ»، «إِنِّي سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَكُمْ وَ وَلِيٌّ لِمَنْ وَالاكُمْ». این عمومیت بخشی آخر به تولی، تعمیمی فراگیر است که در امتداد زمان و مکان، ادامه می‌یابد.
از امام رضا(ع) روایت شده است که درباره اسلام ناب به مأمون نامه‌ای نگاشت و درباره ولایت فرمود: «ولایت از آن مؤمنان و کسانی است که بر شیوه پیامبرشان رفتند و در دین، تغییر و تبدیل راه ندادند، کسانی چون سلمان فارسی، ابوذر غفاری و مقداد. نیز ولایت از آن پیروان و دنباله‌روان ایشان و کسانی است که از هدایت اینان هدایت یافته و بر شیوه آنان راه پیموده‌اند»[۲].[۳]
برائت در زیارت عاشورا
تعمیم نخست برائت
تعمیم نخست برائت، برائت از قاتلان و کسانی است که به جنگ با حسین(ع) برخاستند و زمینه نبرد با او را فراهم آوردند و قاتلان او را مجهز کردند: «لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً قَتَلَتْكُمْ وَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُمَهِّدِينَ لَهُمْ بِالتَّمْكِينِ مِنْ قِتَالِكُمْ»[۴]، «لَعَنَ اللَّهُ آلَ زِيَادٍ وَ آلَ مَرْوَانَ وَ لَعَنَ اللَّهُ بَنِي أُمَيَّةَ قَاطِبَةً وَ لَعَنَ اللَّهُ ابْنَ مَرْجَانَةَ وَ لَعَنَ اللَّهُ عُمَرَ بْنَ سَعْدٍ وَ لَعَنَ اللَّهُ شَمِراً وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً أَسْرَجَتْ وَ أَلْجَمَتْ وَ تَهَيَّأَتْ لِقِتَالِكَ»[۵]، «اللَّهُمَّ الْعَنِ الْعِصَابَةَ الَّتِي جَاهَدَتِ الْحُسَيْنَ وَ شَايَعَتْ وَ بَايَعَتْ وَ تَابَعَتْ عَلَى قَتْلِهِ»[۶].
تعمیم دوم برائت
در تعمیم نخست، برائت خویش از ستمگران و کسانی را اعلان داشتیم که زمینه ستم را برای آنان مهیا نمودند و بر جنایت قدرتشان دادند. در تعمیم دوم، برائت خویش را از پیروان و دنباله‌روان و دوستان این ستمگران و از بیعت کنندگان با آنان و کسانی که از آنان راضی و خشنود بودند، اعلان می‌داریم. این تعمیم، تعمیمی گسترده است که در امتداد زمان و مکان ادامه می‌یابد: «بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ وَ مِنْ أَشْيَاعِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ وَ أَوْلِيَائِهِمْ»[۷]، «أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ بِمُوَالاتِكُمْ وَ بِالْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِكُمْ وَ النَّاصِبِينَ لَكُمُ الْحَرْبَ وَ بِالْبَرَاءَةِ مِنْ أَشْيَاعِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ»[۸].
تعمیم سوم برائت
تعمیم سوم برائت، ریشه‌ها را شامل می‌شود: همانان که اساس ستم بر اهل بیت(ع) را نهادند و این ستم بزرگ بر خاندان نبوت را بنیان گذاشتند: «وَ بِالْبَرَاءَةِ مِمَّنْ أَسَّسَ أَسَاسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَيْكُمْ وَ أَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى رَسُولِهِ مِمَّنْ أَسَّسَ أَسَاسَ ذَلِكَ»[۹].
تعمیم چهارم برائت
تعمیم چهارم برائت، شامل کسانی می‌شود که بر دنباله روان و پیروان اهل بیت(ع) ستم روا داشتند، نه فقط بر اهل بیت(ع)؛ زیرا ستم بر دنباله روان و پیروان اهل بیت، ستم بر خود اهل بیت است: «وَ أَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى رَسُولِهِ مِمَّنْ أَسَّسَ أَسَاسَ ذَلِكَ وَ بَنَى عَلَيْهِ بُنْيَانَهُ وَ جَرَى فِي ظُلْمِهِ وَ جَوْرِهِ عَلَيْكُمْ- أَهْلَ الْبَيْتِ وَ عَلَى أَشْيَاعِكُمْ بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ».
تعمیم پنجم برائت
تعمیم پنجم، فراگیرترین و گسترده‌ترین تعمیم است: «اللَّهُمَّ الْعَنْ أَوَّلَ ظَالِمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ آخِرَ تَابِعٍ لَهُ عَلَى ذَلِكَ...»[۱۰]. این تعمیم، کسانی را در برمی‌گیرد که بر خاندان نبوت ستم روا داشتند و کسانی که به ستم آنان خشنود بودند، از نخستین روز و از نخستین ستمگر تا آخرین ستمگر و تا آخرین کسی که به این ظلم، راضی است. این، گسترده‌ترین و فراگیرترین تعمیم برائت است[۱۱].
منابع
پانویس
- ↑ «و بر ارواحی که بر آستان تو فرود آمدند».
- ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۱۰، ص۳۵۸.
- ↑ آصفی، محمد مهدی، بر آستان عاشورا، ج۲، ص ۱۹۰.
- ↑ «خدا لعنت کند مردمی را که شما را کشتند و خدا لعنت کند کسانی را که قاتلان شما را مجهز کردند تا آنها توانستند با شما بجنگند».
- ↑ «خدا لعنت کند خاندان زیاد و خاندان مروان را و خدا لعنت کند همه بنی‌امیه را و خدا لعنت کند پسر مرجانه را و خدا لعنت کند عمر بن سعد را و خدا لعنت کند شمر را و خدا لعنت کند مردمی را که اسبان را زین کردند و لگام زدند و برای پیکار با تو نقاب بر روی خود، نهادند».
- ↑ «خدایا! لعنت کن گروهی را که با حسین جنگیدند و بر کشتن او همراهی کردند و پیمان بستند و از همدیگر پیروی نمودند».
- ↑ «به درگاه خدا و شما از آنان بیزاری می‌جویم و از پیروان و دنباله‌روان و دوستان آنان».
- ↑ «به خدا تقرب می‌جویم به وسیله دوستی شما و به وسیله بیزاری از دشمنان شما و برپاکنندگان نبرد با شما و نیز بیزاری از پیروان و دنباله‌روان آنها».
- ↑ «و با بیزاری از کسی که پایه ستم و بیداد در حق شما را بنا گذاشت و به خدا و رسولش اعلام بیزاری می‌کنم از کسی که آن را بنیاد نهاد».
- ↑ «خدایا لعنت کن نخستین ستمگری را که در حق محمد و خاندان او ستم کرد و آخرین کسی را که در این ستم از وی پیروی کرد».
- ↑ آصفی، محمد مهدی، بر آستان عاشورا، ج۲، ص ۱۹۱ ـ ۱۹۳.