جعید همدانی در رجال و تراجم

(جعید همدانی)
اطلاعات فردی
مذهب	شیعه
اطلاعات حدیثی
تعداد روایات	۱
سایر	نام وی در منابع ذیل آمده است: التاریخ الکبیر، ج۲، ص۲۴۰، ر ۲۳۲۱، الجرح والتعدیل، ج۲، ص۵۲۷، ر ۲۱۹۰؛ لسان المیزان، ج۲، ص۲۳۶، ر۲۱۰۸،

این مدخل زیرشاخهٔ بحث جعید همدانی است. جعید همدانی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جعید همدانی در رجال و تراجم - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

جُعید الهمدانی ؛ در سند دو روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب‌های الخصال و الکافی آمده است؛ نمونه:

«مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ جُعَيْدٍ الْهَمْدَانِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِS قَالَ: سَأَلْتُهُ بِأَيِ حُكْمٍ تَحْكُمُونَ قَالَ حُكْمِ آلِ دَاوُدَ فَإِنْ أَعْيَانَا شَيْءٌ تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ».

شرح حال راوی

در کتب رجالی قدماء، تنها برقی و شیخ طوسی از وی در رجال خود نام بردند و از اصحاب چند معصوم معرفی کردند. و گزارش دیگری از حال وی ارائه نشده؛ ولی در اسناد چند روایت با عنوان‌های جعید الهمدانی، جعیدة الهمدانی، جعید بن عبدالله الهمدانی، جعید همدانی و جعید بن همدان واقع شده است.

از روایت مختصر البصائر برداشت می‌شود که وی از شهدای کربلا بوده است: «... عَنْ جُعَيْدٍ الْهَمْدَانِيِّ- وَ كَانَ جُعَيْدٌ مِمَّنْ خَرَجَ مَعَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍS (فَقُتِلَ) بِكَرْبَلَاءَ- قَالَ: قُلْتُ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّS: بِأَيِّ حُكْمٍ تَحْكُمُونَ؟».

بر این پایه، محدث نوری در کتاب نفس الرحمن از وی با "وصف المقتول بالطّف" یاد کرده است ؛ ولی این احتمال به دو دلیل مخدوش است:

1. روایت مختصر البصائر در خود بصائر الدرجات و کتاب شریف الکافی نقل شده و هیچ به شهادت وی در کربلا اشاره‌ای نشده است. افزون بر این، در الکافی و بصائر الدرجات از علی بن الحسینS نقل شده؛ نه از حسین بن علیS گرچه جعید الهمدانی از اصحاب هر دو امامS شمرده شده است؛ قطعاً یکی تصحیف دیگری است و با توجه با اضبط بودن کتاب شریف الکافی و منبع اصلی روایت یعنی بصائر الدرجات، روایت باید از امام سجادS بوده باشد.
2. جعید الهمدانی از اصحاب امام سجادS شمرده شده که با شهادتش در کربلا سازگاری ندارد.

به نظر، مؤلف مختصر البصائر از عبارت بصائر الدرجات استفاده کرده باشد که وی در کربلا شهید شده است؛ زیرا این حدیث در جای دیگر بصائر الدرجات نقل شده و در آن از جعید الهمدانی با تعبیر "ممن خرج مع الحسينS بكربلا" یاد شده است.

برخی از رجالیان اهل تسنّن نیز نام راوی را در کتب رجال خود عنوان نمودند؛ نمونه‌ها:

1. ابن ابی‌حاتم رازی: "جعيد همدان روي عن الحسين بن علي بن أبي طالب - رضي الله عنهما- روي عنه قنان بن عبدالله النهمي".
2. بخاری: "جعد الهمداني - قاله حكام، حدثنا عنبسة، عن الزبير ابن عدي، عن جعد الهمداني، عن النبيa منقطع".
3. ابن حبان: "جعد الهمداني كوفي يروي المراسيل روي عنه الزبير بن عدي".
4. ابن حجر عسقلانی: "جعيدة الهمداني كوفي، من رجال الشيعة، ذكره الكشّي" وقال إنه تابعي، روي عن الحسن بن علي - رضي الله عنهما - وذكره الطوسي لكن سماه جعيدا وقال روي عن الحسين بن علي وعن ولده زين العابدين - رضي الله عنهم-.

طبقه راوی

تاریخ ولادت و وفات راوی روشن نیست؛ لکن برقی وی را از اصحاب یَمَنی امیر مؤمنانS؛ نیز از اصحاب امام حسنS و امام سجادS به شمار آورده است. شیخ طوسی نیز جعید الهمدانی را در اصحاب امام امیر مؤمنان، امام حسن مجتبی، امام حسین و امام سجاد(ع) عنوان کرده است.

آیت الله بروجردی، جعید همدانی را از راویان طبقه سوم یا چهارم دانسته است. وی در اسناد روایات از امام علی، امام حسین و امام سجاد(ع) روایت کرده است؛ نمونه‌ها:

1. «حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ قَالَ حَدَّثَنِي الْحَكَمُ بْنُ مِسْكِينٍ الثَّقَفِيُّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَيَابَةَ عَنْ جُعَيْدِ هَمْدَانَ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَS إِنَّ فِي التَّابُوتِ الْأَسْفَلِ سِتَّةً مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ سِتَّةً مِنَ الْآخِرِينَ فَأَمَّا السِّتَّةُ مِنَ الْأَوَّلِينَ فَابْنُ آدَمَ قَاتِلُ أَخِيهِ وَ فِرْعَوْنُ الْفَرَاعِنَةِ وَ السَّامِرِيُ وَ الدَّجَّالُ كِتَابُهُ فِي الْأَوَّلِينَ وَ يَخْرُجُ فِي الْآخِرِينَ وَ هَامَانُ وَ قَارُونُ وَ السِّتَّةُ مِنَ الْآخِرِينَ فَنَعْثَلُ وَ مُعَاوِيَةُ وَ عَمْرُو بْنُ الْعَاصِ وَ أَبُو مُوسَى الْأَشْعَرِيُّ وَ نَسِيَ الْمُحَدِّثُ اثْنَيْنِ».
2. «قال: أخبرنا مالك بن إسماعيل النهدي، قال: أخبرنا سهل بن شعيب، عن قنان النهمي، عن جعيد همدان، قال: أتيت الحسين بن علي و علي صدره سكينة بنت حسين، فقال: يا أخت كلب! خذي ابنتك عني. فساءلني فقال: أخبرني عن شباب العرب أو عن العرب، قال: قلت: أصحاب جلاهقات و مجالس! قال: فأخبرني عن الموالي، قال: قلت آكل ربا أو حريص علي الدنيا، قال: فقال: إنا الله و إنا إليه راجعون، والله إنهما للصنفان اللذان كنا نتحدث أن الله تبارك و تعالي يتنصر بهما لدينه. يا جعيد همدان، الناس أربعة فمنهم من له خلق و ليس له خلاق، منهم من له خلاق و ليس له خلق، و منهم من له خلق و خلاق ذلك أفضل الناس، و منهم من ليس له خلق ولا خلاق و ذاك شر الناس».
3. «وروي جعيد الهمداني عنه (عن الإمام الحسين)S قال: قائم هذه الأمة هو التاسع من ولدي، وهو صاحب الغيبة، وهو الذي يقسم ميراثه وهو حي».

استادان و شاگردان راوی

جعید الهمدانی در اسناد روایات تنها از امام علیS و امام حسینS روایت کرده است - چنان که گذشت - و کسانی مانند حمران بن أعین، عبدالرحمن بن سیابه، قنان بن عبدالله النهمی و زبیر بن عدی از وی روایت کرده‌اند.

مذهب راوی

جعید الهمدانی از اصحاب خاص امام علیS بوده است، از این رو از راویان امامی شمرده می‌شود، چنانکه روایتش نیز بر آن دلالت دارد «... فَقُلْتُ لِلْحُسَيْنِS جُعِلْتُ فِدَاكَ بِأَيِّ شَيْءٍ تَحْكُمُونَ قَالَ يَا جُعَيْدُ نَحْكُمَ بِحُكْمِ آلِ دَاوُدَ فَإِذَا عَيِينَا عَنْ شَيْءٍ تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ» و روایت از جهت او صحیح یا حَسَن شمرده می‌شود.

جایگاه حدیثی راوی

برقی، جعید الهمدانی را از خواص اصحاب امام علیS معرفی کرده و نوشته است: "أصحاب أمير المؤمنينS من أصحاب رسول اللهa: الأصحاب، ثم الأصفياء، ثم الأولياء، ثم شرطة الخميس. من الأصفياء...؛ و من خواص أصحاب أمير المؤمنينS من مضره:...؛ و أصحابه من ربيعة:...؛ و أصحابه من اليمن:... جعيد همدان".

رجالیان پسین، مانند ابن داود، استرآبادی، اردبیلی نیز به تبعیت از برقی او را از خواص اصحاب امام علیS به شمار آورده‌اند.

علامه مجلسی او را از راویان ممدوح برشمرده و مامقانی نوشته است: "أقول: أقل ما نقول به في الرجل الحسن".

از رجالیان اهل سنت، ابن حبان نام او را در کتاب الثقات که به راویان ثقه اختصاص دارد، عنوان کرده است.

بر پایه تحقیق، راویانی که از خواص اصحاب یکی از ائمه(ع) معرفی شده‌اند، دارای جلالت و مکانت بالایی هستند و نشانه اعتقاد راسخ آنها به مقام امامت و اعتماد ائمه(ع) به ایشان است که ملازم با وثاقت است، مگر خلاف آن ظاهر گردد. بر این اساس، علامه حلّی در پایان قسم یکم کتاب رجالش که به راویانی اختصاص دارد که به روایت آنها اعتماد کرده است، باب مستقلّی را برای راویانی که برقی آنان را از خواص اصحاب ائمه(ع) به شمار آورده، منعقد ساخته و اسامی ایشان از جمله جعید الهمدانی را ذکر کرده است.

طبقه راوی

• لعلّه من الثالثة أو الرابعة

جرح و تعدیل شیعه

• السید الخوئی: مهمل (حسنه غیره)
• أورده العلاّمة فی القسم الأوّل
• أورده إبن داود فی القسم الأوّل: وقال نقلاً عن الشیخ: من خواصه
• الزنجانی: الرجل عندنا مدرج فی الحسان العالیة
• المامقانی: أقلّ ما نقول به فی الرجل حسن
• المجلسی: مجهول
• الماهوزی: ممدوح
• عدّه طه نجف: فی القسم الحسان

مشایخ در روایت

• امام سجاد

روایت‌کنندگان از او

• عمران بن اعین

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۵