دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم
مدخل اصلیعلم معصوم
تعداد پاسخ۱ پاسخ

دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.

پاسخ نخست

گنجی

حجت الاسلام و المسلمین حسین گنجی در کتاب «امام‌شناسی» در این‌باره گفته‌‌اند:

«اگرچه در بین اهل سنت و برخی فرقه‌های آن، مانند: اشاعره و معتزله قائل به جواز و امکان سهو النبی الله هستند، اما در بین علمای شیعه این مسئله به صورت جدی و با دلائل عقلی و نقلی محکم رد می‌شود. اگرچه از بین آنها، مرحوم ابن بابویه شیخ صدوق با استناد به برخی روایات ضمن رد "سهو النبی" قائل به "اسهاء النبی" است و می‌نویسد: "و لیس سهو النبیه کسهونا لان سهوه من الله عزوجل"؛ سهو النبی مانند سهو و نسیان ما نیست؛ چراکه سهو ایشان از جانب خداوند متعال است (اسهاء). ایشان دلیل اسهاء النبی را چنین بیان می‌کند: "ولیعلم الناس بسهوه حکم السهو متی سهوا"؛ علت اسهاء النبی آن است که مردم با سهو ایشان احکام سهو خود (در نماز) را فرا گیرند. سپس در فرق میان اسهاء النبی و سهو الناس می‌گوید: سهو و نسیان ما مردم از طرف شیطان است و شیطان بر رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) با کوچکترین تسلط و چیرگی ندارد به دلیل آیات قرآن که می‌فرماید: غلبه و تسلط شیطان تنها بر کسانی محقق خواهد شد که او را به عنوان سرپرست خود برگزیده‌اند و نیز شیطان بر کسانی تسلط دارد که برای خدا شریک قرار داده اند و نیز بر کسانی از گمراهان که از او پیروی می‌کنند. اجماع علما در رد نظریه اسهاء النبی: پس از شیخ صدوق، تمام علمای شیعه از شیخ مفید، خواجه نصیر طوسی، علامه حلی، تا شهید اول، فاضل مقداد و ... همگی بر رد نظریه اسهاء النبی، متفق بوده و اجماع دارند و در رد این مطلب سخن گفته و مطلب نوشته‌اند و آن را از نظر عقلی و نقلی مردود دانسته‌اند:

  • مرحوم علامه مجلسی در این باره می‌نویسند: به عقیده امامیه، انبیا و ائمه طاهرین (ع) معصوم هستند. به این معنا که هیچ گناهی از آنان صادر نمی‌شود، نه صغیره و نه کبیره، نه عمدی و نه از روی فراموشی و نه از روی خطا، نه در تأویل آیات و نه "سهای از جانب خداوند سبحان" و هیچ کس با این اجماع مخالفت نکرده مگر صدوق و استادش ابن ولید که خدا آن دو را مورد رحمت خویش قرار دهد؛ چراکه آنان قائل به "اسهاء النبی" بودند. البته نه آن سهوی که از جانب شیطان وارد می‌شود.[۱] بدیهی است قائل شدن به "اسهاء" توسط یک یا دو نفر هیچ ضرر و زیانی به اجماع علمای شیعه در رد این نظریه نخواهد زد. همچنین روایاتی در منابع شیعه نقل شده است که هر نوع سهوی را از امام معصوم لو نفی می‌کند. امیرالمؤمنین علی (ع) در بیان صفات امام می‌فرمایند: امام که ولایت بر مردم دارد، باید معصوم از گناهان صغیره و کبیره باشد، در فتوا دادن همواره معصوم باشد و در جواب دادن هرگز خطا نکند، سهوی مرتکب نشود، چیزی را فراموش نکند و چیزی از امور دنیایی او را به خود مشغول نکند[۲]
  • دلیلی دیگر بر رد اسهاء النبی: اینکه بگوئیم: خداوند پیامبر خود را دچار خطا و اشتباه می‌کند تا مردم بفهمند او بشر است، و خالق نیست بلکه خود مخلوق خداوند است، سخنی بی‌منطق و بی‌دلیل است، زیرا راه‌های ثابت کردن این که معصومین (ع) مخلوق هستند زیاد است و منحصر در "اسهاء النبی" نیست، مانند: آیاتی که دلالت بر عبد بودن رسول خدا دارد، خداوند متعال در قرآن با صراحت اعلام می‌دارد که حضرت محمد بنده اوست: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ[۳]؛ ﴿فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى[۴]؛ ﴿سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى[۵]»[۶].

پرسش‌های وابسته

  1. آیا وسوسه به علوم قلبی معصوم راه دارد؟ (پرسش)
  2. آیا معصوم در برخی موارد جهل دارد؟ (پرسش)
  3. آیا معصوم در برخی موارد دچار سهو یا غفلت می‌شود؟ (پرسش)
  4. آیا احادیثی وجود دارند که بر سهو معصوم دلالت داشته باشند؟ (پرسش)
    1. دیدگاه‌های دانشمندان عرفان اسلامی در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)
    2. دیدگاه‌های دانشمندان فلسفه و حکمت اسلامی در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)
    3. دیدگاه‌های دانشمندان تفسیر در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)
    4. دیدگاه‌های دانشمندان حدیث در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)
    5. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب امامیه در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)
    6. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب معتزله در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)
    7. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اشعریه در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)
    8. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب ماتریدیه در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)
    9. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اباضیه در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)
    10. دیدگاه فرقه وهابیت در باره سهو یا جهل معصوم چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

پانویس

  1. بحار الانوار ج۱۱، ص۹۰.
  2. الامام المتولی علیه انه معصوم من الذنوب کلها صغیرها وکبیرها * یزل فی الفتیا و لا یخطئی فی الجواب و لا یسهو و لاینسی ولا یلهو بشیء من امرالدنیا؟". بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۱۰۹.
  3. سپاس مخصوص خدایی است که قرآن را بر بنده خود نازل فرمود؛ سوره کهف، آیه۱.
  4. آنگاه به بنده خود محمد آن چه را باید وحی کند، وحی فرمود؛سوره نجم، آیه۱۰.
  5. پاک و منزه است خدایی که در یک شب بنده خود را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی سیر داد؛ سوره اسرا، آیه۱.
  6. امام‌شناسی، ج۲، ص ۲۹۴-۲۹۶.