آیا معصوم در برخی موارد دچار سهو یا غفلت می‌شود؟ (پرسش)
| آیا معصوم در برخی موارد دچار سهو یا غفلت می‌شود؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | علم معصوم |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
آیا معصوم در برخی موارد دچار سهو یا غفلت می‌شود؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آیا علم معصوم حضوری است یا غیر حضوری؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
آیت‌الله سید عبدالحسین نجفی لاری در کتاب «آگاهی‌های آسمانی» در این‌باره گفته‌است:
«شیخ صدوق که سهو نبی را جایز می‌داند، در توجیه آن، در بخش پایانی باب سهو کتاب من لا یحضره الفقیه می‌نویسد: سهو پیامبر (ص) مانند سهو ما انسان‌ها نیست سهو ما از شیطان است؛اما سهو نبی از سوی خدای رحمان است. خداوند پیامبر را به سهو می‌اندازد و این، یا به خاطر رحم به امت است که اگر مسلمانی سهو کرد و یا خواب ماندو نمازش قضا شد سرزنش نشود و یا بخاطر این است که کسی در مورد پیامبر، توهم ربوبیت نداشته باشد و یا به این جهت است که مردم از این طریق بتوانند حکم سهو را یاد بگیرند.
پاسخ شبهه: این که اگر چنین مصلحت‌هائی موجب تجویز سهو در پیامبر (ص) شود، باید موجب تجویز بسیاری از نواقص مانند لنگ بودن، چپ چشمی وکوری نیز باشد؛ چون این‌ها هم مستند به رحمان هستند و خداوند باید آنان را کور و لنگ و چپ چشم قرار دهد تا بدین وسیله بر مردم رحم کند و کسی که دارای این عیب و نقص‌ها باشد احساس ناراحتی و خجالت نکند.
پاسخ حلی: سهو از چیزهایی مانند دروغ نیست که اقتضای قبح و نقص را داشته باشد ودر مواقعی و به خاطر مصلحتی مانند ضرورت یا دفع ضرر یا به خاطر تقیه، جایز باشد و آن مصلحت، قبح و نقص آن را جبران کند؛ بلکه سهو مانند ظلم، از نقص‌های ذاتی است و جزء علت‌های تامه قبح بوده و نقص در مرتبت امامت محسوب می‌شود بطوری که هیچ چیزی نمی‌تواند قبح آن را رفع کند و هیچ مصلحتی نمی‌تواند نقص بودن آن را تدارک کند و مقایسه آن با سایر مصیبت‌هایی که در آنان پیامبران وامامان (ع) تجویز شده است قیاسی مع‌الفارق خواهد بود.
شیخ مفید ضمن رد شبهه شیخ صدوق، تقسیم دیگری را به این صورت بیان کرده که: سهو از عبادت ناشی از غلبه خواب تا این که وقت سپری شده و نماز قضاء شود با سهوی که ناشی از غیر خواب است، فرق دارد. اولی جایز و بدون اشکال است بر خلاف دومی که جایز نیست و نوعی اشکال و عیب برای انسان تلقی می‌شود که می‌توان از آن دوری کرد به خلاف خواب، که عیب و نقص محسوب نمی‌شود و هیچ بشری از آن جدا نیست.
جواب: این بیان شیخ مفید گرچه تقسیم در تقسیم صدوق است اما این نظریه نیز همان مشکلات دیدگاه صدوق را دارد چون همان طوری که میان سهو در بیان احکام و سهو در عبادت در این که هر دو عیب و نقص بوده و منافات با رتبه امامت دارند فرقی وجود ندارد، همین طور بین سهو در عبادت ناشی از خواب و غیر خواب تفاوتی وجود ندارد و ادعای تفاوت دیدگاه شیخ مفید را عقل قبول ندارد؛ بلکه ممکن است فوت شدن نماز به خاطر خواب ماندن، عیب و نقصش بیشتر از فوت شدن آن به خاطر سهو به غیر از خواب باشد با این که هر دو سهو هستند به خاطر این که حدیث مذکور، در باره خواب مانده است نه سهو. این مطلبی است که مورد قبول همه است.
شاهد بر این، روایاتی وجود دارد. مانند این که: امام چشمش می‌خوابد اما قلبش نمی‌خوابد، محتلم نمی‌شود، خمیازه نمی‌کشد. بنابراین هر جوابی که شیخ مفید به شیخ صدوق می‌دهد و به نظریه او طعنه می‌زند عیناً همان را می‌توان به خود شیخ مفید طعنه زد و جواب داد»[۱].
پاسخ‌های دیگر
| ۱. آیت‌الله مظفر؛ |
|---|
|
آیت‌الله محمد حسین مظفر در کتاب «پژوهشی در باب علم امام» در این‌باره گفته است:
«فراموشی کمبودی است برای پیامبر (ص) و آن را بر او عیب می‌گیرند و نباید با چیزی که عیب و عار را متوجه سیّد الانبیاء (ص) می‌کند از مردم دفع نقصان کرد. معایب مردم در صورت و سیرت، فراوان است و به مقتضای سخن مرحوم شیخ صدوق، خداوند باید تمامی آن معایب را در رسول اکرم (ص) قرار دهد، تا دیگر کسی آن معایب را عار نداند. و در نتیجه باید رسول اکرم (ص) بداخلاق، تندخو و سنگین دل و نیز لنگ و یک چشم و... باشد، تا چنین امری را بر صاحبان آنها عیب نگیرند. سهو ذاتاً نقص و کمبود است و به صرف اینکه موجب برطرف شدن عار از مردم می‌گردد، این نقیصه جبران نمی‌شود، زیرا اعمال تابع مصالح و مفاسد شخصی خودشان هستند. برای برطرف نمودن توهم ربوبیت راه‌های دیگر غیر از سهو و خواب ماندن وجود دارد، و مسئله سهو و خواب ماندن کسی را که در اثر اغوای شیطان در دام چنین گمانه‌های باطلی افتاده، از اعتقاد خویش باز نمی‌دارد، لذا هستند کسانی از این گرون که از نسبت سهو و خواب ماندن به پیامبر ابا ندارند»[۲]. |
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین امام‌خان؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عسکری امام‌خان در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «منشأ و قلمرو علم امام» در این‌باره گفته است:
«درباره سهو پیغمبر (ص) ظاهراً غیر از صدوق احدی از موثقین حدیث به این مطلب قائل نیستند، و قول صدوق نادر و مردود است. چنانکه مرحوم شیخ صدوق در کتاب "من لایحضره الفقیه" می‌گوید: فراموشی پیامبر (ص) مانند فراموشی ما، از ناحیه شیطان نیست بلکه از ناحیه خداوند رحمان است که به موجب مصلحت و مهربانی بر مردم چیزی را از یاد پیامبر (ص) می‌برد تا بر مسلمانی که خواب مانده و یا نمازش را که فراموش کرده عیب نگیرند، و نیز توهم ربوبیت در حق پیامبر (ص) نشود و همچنین مردم احکام سهو را بدانند[۳]. آقای محمد باقر موحدی در پاسخ به اینگونه روایات می‌گویند: تمام این روایات خبر واحد است، در باب اصول و عقاید باید به حکم قطعی و عقل عمل شود، و از نظر عقل امام (ع)واجد علم حضوری باشد هیچ محذوری ندارد. آیات و روایات که مبین حکم عقل می‌باشد می‌شود گفت ارشادی است»[۴] همچنین شیخ محمد حسین خراسانی در جواب از اینگونه روایات می‌گویند: باید طرح کنیم بکلی روایات سهو النبی (ص). و امثال آن روایاتی را که نقل کردیم چون تمام روایات آحاد است علاوه شاذ و ضعیف السند و اضطراب متن دارد، و در اصول دین جائز نیست عمل به روایات آحاد کمااینکه مفید، در رساله خودشان همین جواب را داده ا ند، و شیخ حر نیز همین جواب را داده، و شهید در ذکری و علامه در تذکره، و شیخ طوسی در استبصار همین جواب را داده‌اند، و نیز روات این روایات مذهب اکثر آنها فاسد است کمااینکه شیخ حر و شیخ مفید تصریح به فساد مذهب آنها کرده‌اند[۵] خلاصه اینکه اینگونه روایات هم سنداً و هم دلالتاً به مشکل مواجهاند بعلاوه با حکم عقل قطعی ناسازگاری دارند. لذا عمل به آنها درست نخواهد بود»[۶]. |
پرسش‌های وابسته
- ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم حضوری است یا حصولی؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم به طور دفعی یا تدریجی به او داده می‌شود؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم تام و بی‌کران است یا محدود؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم تفصیلی و با جزئیات است یا اجمالی و کلی؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم دائمی است؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم ذاتی است یا خداوند به او علم می‌آموزد؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم اکتسابی است یا موهبتی؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم فعلی است یا شأنی؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان عرفان اسلامی در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان فلسفه و حکمت اسلامی در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان تفسیر در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان حدیث در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب امامیه در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب معتزله در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اشعریه در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اباضیه در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه فرقه وهابیت در باره ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ آگاهی‌های آسمانی، ص ۱۴۷.
- ↑ محمد حسین مظفر، پژوهشی در باب علم امام، ص ۱۱۶.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۳۶۰.
- ↑ محمد باقر موحدی، ولایت و امامت، ص ۲۶۲.
- ↑ محمد حسین خراسانی، نخبة الکلام، فی معرفة الامام در ولایت، ص۶۱.
- ↑ عسکری امام‌خان، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم.