رسالة الصحابه
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
نامۀ سرگشادۀ ابن مقفع به دومین خلیفۀ عباسی، منصور دوانیقی را می‌توان نخستین اثر مکتوب در تدوین نظام مالی دولت اسلامی به شمار آورد. این نامه به «رساله الصحابه» شهرت یافته است و منظور از صحابه، یاران خلیفه بوده است. ابن‌مقفع که یک متفکر ایرانی و گرویده به اسلام بود با درک دو دولت اموی و عباسی و مقایسۀ آن دو به نتایجی رسیده بود که به دلیل خدمت دیوانی که در امارت بصره داشت، این رساله و اثر تاریخی و ادبی را به خلیفۀ عباسی تقدیم کرد[۱]. هر چند در نگاه اول این رساله بیشتر به یک اثر ادبی می‌ماند تا یک میراث علمی و کتاب سیاسی و اقتصادی، اما با مطالعۀ هر چند گذرا، می‌توان به عمق آن در جنبه‌های سیاسی و اقتصادی پی برد. برخی کتاب ابن‌مقفع را یک اثر تاریخی حرکت آفرین، مشابه قرار داد اجتماعی تألیف روسو دانسته‌اند[۲]. ابن‌مقفع در این رساله در صدد ارائۀ اصلاح سیاسی، اداری، قضایی و مالی دولت عباسی بوده و با استفاده از تجربیات گذشتۀ خود و تمدنی که به آن وابسته بوده، اصلاحاتی را در نظام سیاسی، اداری و مالی دولت عباسی ارائه می‌دهد که از آن جمله اصلاح ساختار نظام مالی است و در این رابطه به مسئلۀ زمین و خراج اهمیت بیشتری قائل شده است[۳].
در این بخش از رساله شیوه‌های متداول در خراج‌بندی بر زمین‌ها و نحوۀ وصول آنها و عملکرد مأموران دولتی مورد انتقاد قرار گرفته و کیفیت ثبت و ضبط آنها در دفاتر دیوانی را نادرست می‌انگارد و شیوه‌های نوین و پیچیده‌ای را با توجه به دشواری عمل به آنها در شرایط زمانش توصیه می‌کند و انجام آن شیوه‌ها را نیازمند به نظارت، کوشش، دقت، امکانات و نیروی انسانی بیشتر می‌نمایاند و پس از نظام مالی خراج، دیوان لشکری (جندی) را مهم‌ترین بخش نیازمند به اصلاح دولت می‌شمارد[۴]. سابقۀ اثر ابن مقفع و نقش آن در تحول نظام مالیۀ دولت اسلامی به اندازه‌ای شهرت یافته که برخی از اندیشمندان مسلمان این پرسش را مطرح کرده‌اند[۵] که آیا کتاب الخراج ابویوسف پژوهشی فقهی در «رسالۀ الصحابه» ابن مقفع به شمار نمی‌آید؟ که ابو یوسف آنچه را که ابن مقفع با عقلانیت مطرح کرده، با روش فقهی بدان سامان بخشیده است. در گزارش طبری در مورد تحولات اداری و مالی دولت عباسی در عصر منصور دوانیقی، آثار سودمند «رساله الصحابه» ابن مقفع به وضوح دیده می‌شود[۶].[۷].[۸]
منابع
پانویس
- ↑ المعجم الأدباء، ج۲، ص۱۲۵.
- ↑ النظم المالیة و الاقتصادیه فی الدولة الاسلامیه، ص۵۸.
- ↑ رسالة الصحابه، ص۲۰.
- ↑ رسالة الصحابه، ص۳۶.
- ↑ ضحی الاسلام، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ تاریخ طبری، ج۶، ص۱۳۵-۱۵۰.
- ↑ فقه سیاسی، ج۷، ص۵۷۰-۵۶۸.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص۹۸.