سیره معصوم در معارف مهدویت
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سیره معصوم است. سیره معصوم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سیره معصوم در اخلاق اسلامی - سیره معصوم در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردسیره معصومین(ع)
هرگاه سخن از سیره معصومین(ع) در میان می‌آید، همه گفتار و رفتار چهارده معصوم(ع) را در تمامی ابعاد، در بر می‌گیرد و منظور از سیره معصومین(ع)، مجموعه سخنان و افعال و رویّه‌های قولی و فعلی پیامبراکرم(ص) و اهل بیت عصمت(ع)؛ یعنی امیرمؤمنان و دیگر امامان و حضرت فاطمه علیها السلام است. قلمرو سیره آن ذوات قدسی نیز همه دوران حضور معصومین(ع) از آغاز بعثت پیامبر اکرم(ص) تا دوران ظهور امام مهدی(ع) را شامل می‌شود. سیره ذوات قدسی پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) بر همگان حجّت بوده و به مصداق آیه شریفه: ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا﴾[۱] در همه شئون فردی و اجتماعی حیات، الگوی رفتار ما شمرده می‌شود[۲].
ویژگی‌های سیره معصومین(ع)
سیره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) به دلیل ویژگی عصمت و دیگر اوصاف منحصر به فرد آنان، با سیره و رفتار دیگران تفاوت اساسی دارد؛ زیرا عملکرد پیشوایان معصوم(ع) دارای ویژگی‌ها و ظرافت‌هایی است که به هیچ وجه در رفتار دیگران یافت نمی‌شود.
اولاً: دارای منشأ الهی است؛ یعنی سیره و رفتار ذوات مقدس پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) بر اساس خواست و اراده خداوند شکل می‌گیرد؛ به گونه‌ای که همه گفتار و رفتار آن بزرگواران، مستند به وحی الهی بوده و در این حوزه قابل تفسیر و تبیین می‌باشند. آنان به مصداق ﴿وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى﴾[۳]. سخن‌گویان وحی‌اند و ریز و درشت اعمال و حرکات شان، منطبق با دستورات الهی است و کوچک‌ترین کاری بر خلاف رضایت الهی انجام نمی‌دهند. سیاق این فرموده قرآن عام است و اختصاص به آیات قرآن و گفتار پیامبر اکرم(ص) ندارد، بلکه همه سخنان پیامبر اکرم(ص) و آنچه به عنوان احادیث نبوی معروف‌اند و همه رفتار آن حضرت که به سنت و سیره تعبیر می‌شوند را شامل می‌شود و همچنین به تبع ایشان اهل بیت عصمت(ع) و اوصیای طاهرین آن حضرت را نیز در بر می‌گیرد؛ کسانی که به فرموده امام هادی(ع): «الْمُطِيعُونَ لِلَّهِ الْقَوَّامُونَ بِأَمْرِهِ الْعَامِلُونَ بِإِرَادَتِهِ»؛ «مطیع محض خدایند و فقط به فرمان او اقدام می‌کنند و بر اساس رضایت او عمل می‌کنند».
ثانیاً: دارای محتوای ژرف و عمیقی است؛ به گونه‌ای که کلام و سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) به دلیل منشأوحیانی و ارتباط مستقیم شان با منبع عظیم قرآنی، دارای عمق و ژرفای عمیق و جامع کلمه‌هاست «اُعطِیتُ بِجَوَامِعَ الْکَلِم»[۴] به گونه‌ای که می‌تواند با یک سخن و رفتار به ظاهر کوچک، یک دنیا مطلب را بیان کند.
و چون گفتار و رفتار معصومین(ع) دارای معنی و مفهوم ژرف و بلندی است، فهم محتوای عمیق آن نیازمند تأمل زیادی است. اگر سیره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) به خوبی فهمیده شود و تجزیه و تحلیل گردد، می‌توان از کوچک‌ترین رفتار آنان، مهم‌ترین قوانین اسلامی را استخراج کرد؛ چراکه به مثابه چراغ و نورافکن قوی فضای فکری انسان را برای همیشه تاریخ، نورانی و روشن می‌کند.
سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) چون برخاسته از اراده خدا و مطابق با قرآن کریم است، آشنایی و شناخت صحیح سیره آن، سبب فهم صحیح و درک معنای واقعی آیات قرآن کریم نیز می‌شود؛ زیرا سیره و رفتار معصومین(ع) تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم است و با شناخت آن می‌توان به حقیقت مفاهیم قرآن بهتر پی برد و معنای واقعی کلام خداوند را درک کرد. از این رو، احادیث و روایات اسلامی در کنار قرآن کریم، دومین منبع اصیل معارف دین شمرده می‌شود.
ثالثاً: جامع و فراگیر است. از دیگر ویژگی‌های مهم سیره معصومین(ع) جامعیت و فراگیری دامنه آن است. سیره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) علاوه بر عمق محتوایی آن، همه شئون زندگی فردی و اجتماعی انسان را پوشش می‌دهد و هیچ گوشه‌ای از زوایای حیات آدمی، بیرون از دامنه سیره قرار نمی‌گیرد. این ویژگی، سبب شده است که سیره اهل بیت عصمت(ع) همه ابعاد مختلف زندگی انسان اعم از بعد دینی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی، اقتصادی و امثال آن را در بر گیرد. از این رو، امیرمؤمنان(ع) درباره سیره رسول خدا(ص) می‌فرماید: «وَ لَقَدْ كَانَ فِي رَسُولِ اللَّهِ(ص) كَافٍ لَكَ فِي الْأُسْوَةِ وَ دَلِيلٌ لَكَ عَلَى ذَمِّ الدُّنْيَا وَ عَيْبِهَا وَ كَثْرَةِ مَخَازِيهَا وَ مَسَاوِيهَا»[۵]؛ «برای تو کافی است که راه و رسم زندگی را از شیوه زندگی پیامبر اسلام(ص) الگوپذیری تا راهنمای خوبی در شناخت بدی‌ها و عیب‌های دنیا و رسوایی‌ها و زشتی‌های آن برای تو باشد».
امیرمؤمنان(ع) در این سخن خویش، رسول خدا(ص) را به عنوان الگوی جامع زندگی معرفی کرده و تأسی به سیره آن حضرت را در شناخت بدی‌ها و خوبی‌های دنیا و همه شئونات زندگی کافی دانسته است به گونه‌ای که شخصیت آن بزرگوار، منحصر به زمان خاصی نبوده و نیست، بلکه یک حقیقت فرا زمانی و جاودانه است که برای هر نسلی مطابق با واقعیت‌های زندگی آنان، تبلور پیدا می‌کند و هر کس می‌تواند به اندازه استعداد و توان خود، از آن منبع جوشان کمالات الهی توشه‌ای برگیرد.
سایر خاندان نبوت و ائمه معصوم(ع) نیز همانند خود پیامبر اکرم(ص) اسوه جامع هدایت و الگوهایی شایسته و نیکو برای همه بشریت می‌باشند. از این جهت هیچ تفاوتی میان آن انوار مقدس وجود ندارد. آن گونه که امام سجاد(ع) به نقل از جدش رسول خدا(ص) فرمود: «كُلُّنَا وَاحِدٌ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ وَ رُوحُنَا مِنْ أَمْرِ اللَّهِ أَوَّلُنَا مُحَمَّدٌ وَ أَوْسَطُنَا مُحَمَّدٌ وَ آخِرُنَا مُحَمَّدٌ وَ كُلُّنَا مُحَمَّدٌ»[۶]؛ «همه ما از یک نور هستیم و روح ما از امر یگانه نشأت می‌گیرد و اول و وسط و آخر ما محمد است، بلکه همه ما محمد هستیم».
بنابراین، سیره اهل بیت عصمت(ع) با رسول خدا(ص) یکی و تفکیک ناپذیر است و همگی در قالب گفتار و رفتار حکیمانه، مجموعه واحد و روشمندی را به نام سیره قولی و فعلی تشکیل می‌دهد به گونه‌ای که با وجود این انوار مقدس، انسان نیازی به الگوهای دیگری نخواهد داشت بلکه سیره جامع و فراگیر آن بزرگواران، برای همه بشریت راهگشا بوده و مصداق کامل اسوه حسنه‌ای است که قرآن کریم همگان را به الگوپذیری از آنان فراخوانده است ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ﴾[۷].[۸]
ضرورت الگوپذیری از سیره ائمه معصوم(ع)
امامان معصوم(ع) هرکدام راهنمای بشریت و صراط مستقیم هدایت‌اند «أَنْتُمُ السَّبِيلُ الْأَعْظَمُ وَ الصِّرَاطُ الْأَقْوَمُ»[۹]؛ بدون شک، آشنایی با چگونگی سیرت و سنت و الگوپذیری از آن چراغ‌های هدایت، به ویژه سیره و شیوه زندگی امام مهدی(ع) مایه روشنایی مسیر زندگی منتظران آن حضرت خواهد بود.
همان‌گونه که قرآن کریم پیامبر اکرم(ص) و به تبع او امامان معصوم(ع) را اسوه‌ای نیکو برای همه بشریت معرفی کرده و همگان را به الگوپذیری و تبعیت از سیرت آنان فراخوانده است: است ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ﴾[۱۰]. از این رو، خداوند، تبعیت از پیامبر مکرم اسلام را، نشانه محبت واقعی نسبت به خداوند یاد فرموده است: ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي﴾[۱۱].
در روایات نیز سیرت پیامبر اکرم(ص) بهترین و کامل‌ترین شیوه خوانده شده است: «خَيْرُ السُّنَّةِ سُنَّةُ مُحَمَّدٍ»[۱۲]؛ «بهترین سنّت، سنّت و روش حضرت محمد(ص) است». چه آنکه سیرت پیامبر اکرم(ص) آخرین و ماندگارترین سنت یاد شده است: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي وَ لَا سُنَّةَ بَعْدَ سُنَّتِي»[۱۳]؛ «مردم بدانید که پیام آوری پس از من نیست و پس از سنت من، سنّت شایسته پیروی دیگری، نخواهد بود».
از آنجایی که سنّت رسول خاتم(ص) کامل‌ترین سنتی است که از سوی پیامبران الهی(ع) برای بشریت به ارمغان آورده شده و قرآن کریم نیز همگان را به اقتدای به آن وجود مقدس سفارش کرده است: ﴿مَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا﴾[۱۴] امام معصوم(ع) نیز الگوی امّت اسلامی می‌باشند؛ چراکه آنان هم خود بر پایه سنت رسول خدا(ص) عمل می‌کند و هم دیگران را به پیروی از سیرت و سنت رسول مکرم اسلام فرا می‌خواند، آن گونه که امیرمؤمنان(ع) فرمود: «اقْتَدُوا بِهَدْيِ نَبِيِّكُمْ فَإِنَّهُ أَفْضَلُ الْهَدْيِ وَ اسْتَنُّوا بِسُنَّتِهِ فَإِنَّهَا أَهْدَى السُّنَنِ»[۱۵]؛ «به رهنمون پیامبر تان اقتدا کنید که او راستگو‌ترین راهنما است و به شیوه او رفتار کنید که سنت او هدایت بخش‌ترین راه و روش است».
بر پایه آیات و روایت یاد شده همه بندگان نیازمند الگوپذیری از سیره پیشوایان معصومند؛ همان‌گونه که خود رسول خدا(ص) آن وجودات مقدس را چراغ‌های هدایت برای بشریت و راهنمایان به سوی خدا معرفی فرمود: «أَهْلُ بَيْتِي مَنَارُ الْهُدَى وَ الدَّالُّونَ عَلَى اللَّهِ»[۱۶]؛ چراکه راه‌یابی به صراط حق، جز در پیروی از رهنمودهای هدایت‌بخش خاندان وحی ممکن نمی‌باشد[۱۷].
منابع
پانویس
- ↑ «بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.
- ↑ صمدی، قنبرعلی، سیره امام مهدی در عصر ظهور، ص۲۲.
- ↑ «و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید * آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۳-۴.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۷۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۸۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۲۶، ص۱۶.
- ↑ «بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.
- ↑ صمدی، قنبرعلی، سیره امام مهدی در عصر ظهور، ص۲۳.
- ↑ عیون اخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۷۴.
- ↑ «بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.
- ↑ «بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید» سوره آل عمران، آیه ۳۱.
- ↑ الاختصاص، ص۳۴۲.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۶۳.
- ↑ «و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید» سوره حشر، آیه ۷.
- ↑ غررالحکم و دررالکلم، ص۱۱۰.
- ↑ الاحتجاج، ج۱،ص ۱۱۳.
- ↑ صمدی، قنبرعلی، سیره امام مهدی در عصر ظهور، ص۲۸.