شعر عاشورا

شعر عاشورا از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شعر عاشورا در حدیث - شعر عاشورا در تاریخ اسلامی - شعر عاشورا در معارف و سیره حسینی - پرسش‌های مرتبط

شعر عاشورا استفاده از قالب نافذ و ماندگار شعر برای زنده نگهداشتن حماسۀ عاشورا و یاد امام حسین (ع) از دیرباز رواج داشته و مورد تشویق اهل بیت بوده است و مرثیه، از محورهای عمدۀ سروده‌های شاعران شیعی و علاقه مند به خاندان نبوّت به شمار می‌آمده و می‌آید.

مقدمه

امام حسین (ع) کشتۀ اشک‌ها و زندۀ مرثیه‌هاست. از حضرت صادق (ع) روایت است: «مَا مِنْ أَحَدٍ قَالَ فِي الْحُسَيْنِ شِعْراً فَبَكَى وَ أَبْكَى بِهِ إِلاَّ أَوْجَبَ الله لَهُ الْجَنَّةَ وَ غَفَرَ لَهُ». از این رهگذر، انبوهی از سروده‌های عاشورایی در قالب قصیده، مثنوی، رباعی، دو بیتی، ترکیب بند، نوحه و تعزیه در فرهنگ دینی ما وجود دارد که در سوگواری‌ها و مناسبت‌های گوناگون مورد بهره برداری قرار می‌گیرد. شاعران عاشورایی، احساس خویش را نسبت به آن حماسه در قالب شعر، بیان می‌کنند و از این راه، بخشی از ادبیّات غنی شیعه در زبان‌های مختلف شکل می‌گیرد. در زبان عربی، از همان آغاز، پس از حادثۀ کربلا، آن ماجرا به شعر راه یافت و بازماندگان شهدا از اهل بیت (ع) به سرودن مرثیه پرداختند. سپس شاعران دیگر در سال‌ها و قرن‌های دیگر، همواره شعر را در ترسیم نهضت کربلا و مصیبت‌های اهل بیت به کار گرفتند. سلسلۀ شاعران مرثیه سرا طولانی است. از جمله می‌توان از اینان یاد کرد: سلیمان بن قته (م ۱۲۶)، کمیت بن زید (م ۱۲۶)، سید حمیری (م ۱۸۳)، منصور نمری (م ۱۹۰)، دعبل خزاعی (م ۲۴۶)، صنوبری (م ۳۳۴)، زاهی (م ۳۵۲)، ابو فراس حمدانی (م ۳۵۷)، سیّد رضی (م ۴۰۶)، علاء الدین حلی (م ۷۸۶)، ابراهیم کفعمی(م ۹۰۵) و... دیگران.

سبک شاعران در سرودن شعر عاشورا نیز متفاوت بوده است. برخی در قالب سوزناکترین مرثیه‌ها، عواطف را بر انگیخته‌اند و به جنبه‌های عاطفی و روحی بیشتر تکیه داشته‌اند، برخی حالت مقتل و واقعه نگاری و ثبت قضایا را دارد، برخی هم بخصوص از شاعران متأخّر و معاصر، چه عرب و چه فارس، در سروده‌های خویش حالت نقد نسبت به عزاداری و گریۀ صرف دارند و عاشورا را از زاویۀ حماسی و انقلابی‌اش نگریسته و مطرح ساخته‌اند، تا الگویی برای مبارزه با ستم و ستمگران و فقر آفرینان و دفاع از حق و عدل و انسانیت و آزادگی باشد و از اینکه شیعه و مسلمانان، از حادثۀ عاشورا تنها به گریه و ماتم بسنده کنند و درس تعهّد اجتماعی و تلاش و تحرّک سیاسی نگیرند، نکوهش کرده‌اند. در هر صورت، آنچه در شعر عاشورا ضروری است، آن است که هم مستند و صحیح و متّکی به منابع معتبر تاریخی و حدیثی باشد، هم چهرۀ منفی و انحرافی از شخصیت‌های عاشورا و واقعۀ کربلا که رنگ ذلت و زبونی دارد یا آمیخته به اغراق و گزافه گویی است، نداشته باشد.

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا